فولیک اسید که به آن ویتامین B9 نیز گفته می شود، یکی از ویتامین های گروه B است که بدن برای انجام صحیح عملکردهای خود به آن نیاز دارد. این ویتامین نقش بسیار مهمی در سلامت عمومی بدن دارد و مخصوصا برای مادرانی که باردار هستند از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مقاله در مورد کمبود فولیک اسید و عوارض آن مفصل توضیح می دهیم.
کمبود فولیک اسید چه زمانی اتفاق می افتد؟
کمبود فولیک اسید زمانی اتفاق می افتد که بدن نتواند مقدار کافی از این ویتامین حیاتی را دریافت کند. علائم این کمبود شامل احساس خستگی مفرط، ضعف عمومی، زخم یا التهاب در دهان و مشکلات عصبی مانند بی حسی یا اختلال در تمرکز است.
خوشبختانه، قابل پیشگیری است. با مصرف مواد غذایی سرشار از فولیک اسید مثل سبزیجات برگ سبز تیره،کمبود اسید فولیک حبوبات، مغزها و غلات کامل می توان از بروز این مشکل جلوگیری کرد. علاوه بر این، در صورت نیاز پزشکان ممکن است مکمل های فولیک اسید تجویز کنند، به خصوص برای زنان باردار که نیازشان به این ویتامین بیشتر است.
بررسی کلی کمبود فولیک اسید
کمبود اسید فولیک چیست؟
کمبود فولیک اسید زمانی رخ می دهد که میزان ویتامین B9 (فولیک اسید) در خون شما به اندازه ای نباشد که بدن بتواند به خوبی فعالیت های خود را انجام دهد. این کمبود می تواند باعث بروز طیف وسیعی از علائم و مشکلات جسمی شود که در ادامه به آن ها اشاره خواهیم کرد.
فولیک اسید چیست؟
فولیک اسید یکی از ویتامین های گروه B است که به طور طبیعی در بسیاری از غذاهایی که مصرف می کنیم وجود دارد. این مواد غذایی شامل سبزیجات برگ سبز مثل اسفناج و کاهو، مرکبات، مغزها، حبوبات مثل لوبیا و نخود، انواع ماهی و غذاهای دریایی، تخم مرغ، لبنیات، گوشت و غلات است. بدن برای تولید گلبول های قرمز جدید و همچنین ساخت DNA، که ماده ژنتیکی سلول های بدن است، به فولیک اسید نیاز دارد. این ویتامین در دوران بارداری نقش کلیدی در رشد و تکامل جنین دارد و می تواند از برخی نقص های مادرزادی جلوگیری کند.
اسید فولیک چیست؟
اسید فولیک، فرم مصنوعی و صنعتی فولیک اسید است که بدن قادر به ذخیره مقادیر زیاد فولیک اسید طبیعی نیست، اما به راحتی می تواند اسید فولیک را جذب کند. به همین دلیل، برخی از مواد غذایی روزمره مثل نان، برنج، ماکارونی و برخی غلات با اسید فولیک غنی سازی شده اند. همچنین اسید فولیک به شکل مکمل دارویی هم در دسترس است.
عوارض ناشی از کمبود فولیک اسید
کمبود فولیک اسید در دوران بارداری
کمبود اسید فولیک در بارداری می تواند باعث مشکلات جدی شود. فولیک اسید برای رشد مغز و نخاع جنین بسیار مهم است. کمبود آن ممکن است باعث بروز نقص های مادرزادی جدی به نام «نقص های لوله عصبی» شود که شامل بیماری هایی مانند اسپینا بیفیدا (ناهنجاری در ستون فقرات) و آنانسفالی (عدم رشد کامل مغز) است.
کمبود اسید فولیک همچنین می تواند احتمال جدا شدن جفت از دیواره رحم را افزایش دهد، وضعیتی که به آن «جداشدگی جفت» گفته می شود و می تواند خطرناک باشد. علاوه بر این، کودک ممکن است زودتر از موعد متولد شود (زایمان زودرس) و یا وزن پایینی داشته باشد. برخی تحقیقات نیز نشان داده اند که کمبود فولیک اسید در بارداری می تواند با افزایش احتمال ابتلا به اوتیسم در کودک مرتبط باشد.
کم خونی ناشی از کمبود فولیک اسید
فولیک اسید ناکافی ممکن است باعث نوعی کم خونی شود که به آن «کم خونی ناشی از کمبود فولیک اسید» گفته می شود. در این حالت، بدن به اندازه کافی گلبول قرمز سالم تولید نمی کند و گلبول های قرمز ساخته شده، بزرگ تر از حد طبیعی و غیرکارآمد هستند. این کم خونی باعث می شود بدن نتواند به خوبی اکسیژن را به بافت ها برساند.
سایر عوارض کمبود اسید فولیک
- مشکلات باروری و نازایی
- افزایش خطر برخی سرطان ها
- بیماری های قلبی و عروقی
- افسردگی
- زوال عقل
- کاهش توانایی های شناختی و حافظه
- بیماری آلزایمر
علائم و دلایل کمبود فولیک اسید
علائم کمبود فولیک اسید
یکی از اولین علائم کمبود اسید فولیک، احساس خستگی شدید و مفرط است. علائم دیگر شامل موارد زیر است:
علائم کم خونی:
- رنگ پریدگی پوست
- تنگی نفس
- تحریک پذیری
- سرگیجه
علائم دهانی:
- زبان حساس و قرمز
- زخم یا التهاب در دهان
- کاهش حس چشایی
علائم عصبی:
- فراموشی
- مشکل در تمرکز
- گیجی
- اختلال در قضاوت
علائم دیگر ممکن است شامل کمبود انرژی، ضعف عضلانی، افسردگی، کاهش وزن و اسهال باشد.
علل کمبود فولیک اسید
رایج ترین علت کمبود اسید فولیک، تغذیه نامناسب و عدم مصرف مواد غذایی حاوی فولیک اسید یا اسید فولیک است. علاوه بر این، عوامل زیر نیز می توانند باعث کمبود این ویتامین شوند:
- بیماری های دستگاه گوارش مانند بیماری کرون یا سلیاک که جذب فولیک اسید را کاهش می دهند
- مصرف زیاد الکل که ممکن است جایگزین غذا شود و میزان فولیک اسید دریافتی را کاهش دهد
- پختن زیاد و طولانی مدت سبزیجات که باعث از بین رفتن فولیک اسید موجود در آن ها می شود
- کم خونی همولیتیک، وضعیتی که در آن گلبول های قرمز خون زودتر از حد معمول تخریب می شوند
- برخی داروها مانند داروهای ضدصرع و داروهای التهاب روده که مانع جذب مناسب فولیک اسید می شوند
- دیالیز کلیه، درمانی که ممکن است منجر به کمبود فولیک اسید شود
تشخیص و آزمایش ها
چگونه کمبود فولیک اسید تشخیص داده می شود؟
پزشک یا متخصص سلامت شما پس از پرسیدن درباره علائم و سوابق پزشکی تان، برای تأیید کمبود اسید فولیک، آزمایش خون تجویز می کند. این آزمایش میزان فولیک اسید موجود در خون را اندازه گیری می کند و در صورت کاهش سطح آن، کمبود آن را تشخیص داده می شود.
درمان و مراقبت
چگونه کمبود فولیک اسید درمان می شود؟
برای درمان کمبود اسید فولیک، پزشک معمولا مصرف مکمل اسید فولیک را تجویز می کند. بیشتر بزرگسالان به حدود 400 میکروگرم (یک میکروگرم برابر با یک میلی گرم هزارم است) اسید فولیک در روز نیاز دارند. مقدار دقیق مصرف به توصیه پزشک بستگی دارد.
همچنین پزشک به شما توصیه می کند رژیم غذایی سالم و متعادلی داشته باشید که شامل انواع میوه ها، سبزیجات و دیگر مواد غذایی حاوی فولیک اسید یا غنی شده با آن باشد.
چشم انداز و پیش آگهی کمبود فولیک اسید
اگر کمبود فولیک اسید داشته باشم، چه انتظاری باید داشته باشم؟
اگر میزان دریافت فولیک اسید خود را افزایش دهید، علائم و مشکلات ناشی از کمبود اسید فولیک به تدریج بهبود می یابند و روند درمان آغاز می شود. بسیار مهم است که در رژیم غذایی خود به اندازه کافی از غذاهایی که حاوی فولیک اسید طبیعی هستند یا با اسید فولیک غنی شده اند، مصرف کنید. علاوه بر این، استفاده از مکمل اسید فولیک نیز نقش کلیدی در جبران کمبود دارد. در غیر این صورت، عوارضی مانند کم خونی همچنان ادامه خواهد داشت و بدن شما آسیب خواهد دید.
پیشگیری از کمبود فولیک اسید
چگونه می توان از کمبود فولیک اسید پیشگیری کرد؟
بهترین روش پیشگیری از کمبود اسید فولیک، داشتن رژیم غذایی سالم و متعادل است که شامل مواد غذایی حاوی فولیک اسید یا اسید فولیک باشد. فولیک اسید به طور طبیعی در موارد زیر یافت می شود:
- نخود، لوبیا و حبوبات
- مرکبات مانند پرتقال و لیمو
- سبزیجات برگ سبز تیره مثل اسفناج و کلم
- جگر حیوانات
- غذاهای دریایی
- تخم مرغ و لبنیات
- گوشت و مرغ
اسید فولیک مصنوعی در مواد غذایی غنی شده زیر به کار می رود:
- نان
- آرد
- ماکارونی
- برنج
- غلات صبحانه
میزان فولیک اسید مورد نیاز روزانه شما به سن و شرایط زندگی تان بستگی دارد. بیشتر بزرگسالان باید روزانه حدود 400 میکروگرم فولیک اسید دریافت کنند. زنان باردار باید حتما مکمل اسید فولیک مصرف کنند تا مطمئن شوند میزان لازم را دریافت می کنند. مقدار توصیه شده روزانه فولیک اسید برای گروه های سنی مختلف به شرح زیر است:
اگر دارویی مصرف می کنید که بر جذب فولیک اسید تأثیر می گذارد، بهتر است با نظر پزشک مکمل اسید فولیک هم استفاده کنید.
کمبود فولیک اسید مغزی چیست؟
کمبود اسید فولیک مغزی یک اختلال بسیار نادر است که زمانی رخ می دهد که سطح فولیک اسید در مغز جنین کم باشد. نوزادانی که با این اختلال به دنیا می آیند، ابتدا رشد طبیعی دارند، اما حدود سن دو سالگی به تدریج مهارت های ذهنی و حرکتی خود را از دست می دهند. مشکلات جدی مانند ناتوانی ذهنی، مشکلات گفتاری، تشنج و دشواری در هماهنگی حرکات (آتاکسی) می تواند در این کودکان دیده شود. این اختلال به دلیل تغییرات ژنتیکی در یک ژن خاص ایجاد می شود.
تفاوت کمبود ویتامین B12 و فولیک اسید چیست؟
هر دو ویتامین B12 و فولیک اسید برای تشکیل گلبول های قرمز و ساخت DNA ضروری هستند. کمبود هرکدام از این ویتامین ها می تواند باعث خستگی، ضعف و کم خونی شود. تفاوت اصلی این است که ویتامین B12 در گیاهان وجود ندارد و عمدتا در گوشت، تخم مرغ و لبنیات یافت می شود. بنابراین گیاه خواران و وگان ها بیشتر در معرض کمبود B12 هستند. کمبود شدید ویتامین B12 می تواند باعث مشکلاتی مانند افسردگی، توهم، فراموشی، بی اختیاری و از دست دادن حس بویایی و چشایی شود.
پلی مورفیسم MTHFR چیست؟
MTHFR به معنی «متیلن تتراهیدروفولات ردوکتاز» است. برخی افراد دچار یک تغییر ژنتیکی (جهش) در ژن MTHFR هستند که مانع تبدیل فولیک اسید به فرم فعال آن، یعنی 5-متیل تتراهیدروفولات (5-MTHF)، می شود. این جهش ژنتیکی در حدود 25% مردم اسپانیایی تبار، 10% سفیدپوستان،10% آسیایی ها و 1% سیاه پوستان دیده می شود. افرادی که این جهش را دارند، ممکن است از مکمل های حاوی فرم فعال فولیک اسید (5-methyl-THF) بهره بیشتری ببرند.
سخنی از نی نی تینی
فولیک اسید ویتامینی است که به ساخت گلبول های قرمز و DNA کمک می کند و به ویژه در دوران بارداری برای رشد جنین حیاتی است. هرچند کمبود فولیک اسید نادر است، اما می تواند باعث مشکلات جدی مثل نقص های مادرزادی و کم خونی شود. بنابراین مصرف یک رژیم غذایی سرشار از میوه ها، سبزیجات و سایر منابع فولیک اسید یا اسید فولیک غنی شده ضروری است. علاوه بر این، مصرف مکمل اسید فولیک می تواند به شما کمک کند تا میزان مورد نیاز این ویتامین را دریافت کنید. پزشک شما می تواند در تعیین میزان مناسب فولیک اسید مصرفی به شما راهنمایی کند.
اگر شما یا اطرافیانتان تجربه ای از کمبود اسید فولیک داشته اید یا سوالی درباره پیشگیری، علائم و درمان این موضوع دارید، خوشحال می شویم در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید. همچنین اگر نکته یا تجربه مفیدی در زمینه تغذیه و مراقبت های دوران بارداری دارید، با ما در میان بگذارید تا این مقاله برای همه مادران و خانواده ها کاربردی تر شود.
