کمبود آلفا-1 آنتی تربپسین

کمبود آلفا-1 آنتی تریپسین یک بیماری ژنتیکی است که می تواند باعث آسیب به ریه ها و کبد شود. علائم ریوی این بیماری معمولا شبیه آمفیزم است و شامل سرفه های مزمن، تنگی نفس و خس خس سینه می شود. درمان های مناسب می توانند خطر آسیب ریه را کاهش دهند و از پیشرفت بیماری جلوگیری کنند. مهم ترین راه برای کاهش ریسک عوارض جدی، ترک سیگار و دوری از دود سیگار است، زیرا سیگار آسیب به ریه ها را تشدید می کند. در ادامه این مقاله در مورد این عارضه به طور کامل توضیح خواهیم داد.

کمبود آلفا-1 آنتی تریپسین چیست؟

کمبود آلفا-1 آنتی تریپسین (که گاهی به اختصار «آلفا-1» نامیده می شود) یک اختلال ژنتیکی ارثی است که باعث کاهش سطح پروتئینی به نام آلفا-1 آنتی تریپسین (AAT) در بدن می شود. این پروتئین نقش محافظتی در ریه ها دارد. افراد مبتلا به این کمبود، در معرض خطر ابتلا به بیماری هایی مانند آمفیزم (آسیب به کیسه های هوایی ریه)، سیروز کبدی (زخم شدن کبد) و پانیکولیتیس (یک بیماری نادر پوستی) قرار دارند. برخی از این بیماری ها می توانند تهدیدکننده حیات باشند.

به همین دلیل، کمبود آلفا-1 گاهی به عنوان «آمفیزم ژنتیکی» یا «COPD ژنتیکی» شناخته می شود.

چه کسانی تحت تأثیر کمبود آلفا-1 هستند؟

کمبود آلفا-1 آنتی تریپسین افرادی را تحت تأثیر قرار می دهد که دو نسخه از ژن SERPINA1 دارند که نوع غیرطبیعی پروتئین آلفا-1 را تولید می کند. ژن ها دستورالعمل های عملکرد بدن ما هستند و تغییرات ژنتیکی می توانند سطح AAT را در ریه ها کاهش دهند یا باعث تجمع آن در کبد شوند.

حتی افرادی که یک نسخه طبیعی و یک نسخه غیرطبیعی از ژن را دارند (که به آن ها حامل آلفا-1 گفته می شود) ممکن است علائم خفیفی داشته باشند و در معرض خطر آسیب ریه قرار گیرند، به ویژه اگر سیگار بکشند.

شیوع کمبود آلفا-1

این بیماری در افرادی با نژاد اروپایی شایع تر است، اما در افراد غیراروپایی کمتر دیده می شود. تقریبا 1 نفر از هر 25 نفر اروپایی حداقل یک نسخه غیرطبیعی از ژن آلفا-1 را دارد. در ایالات متحده، حدود 1 نفر از هر 3500 نفر هر دو ژن آلفا-1 آن ها غیرطبیعی است و در معرض خطر آسیب شدید به اندام ها قرار دارند. تقریبا 75% افرادی که دو نسخه غیرطبیعی دارند، به تدریج مشکلات عملکرد ریه را تجربه خواهند کرد.

تأثیر کمبود آلفا-1 بر ریه و کبد

آلفا-1 آنتی تریپسین (AAT) پروتئینی است که در کبد ساخته شده و از طریق خون به ریه ها منتقل می شود. این پروتئین نقش کنترل کننده آنزیمی به نام نوترفیل الاستاز را دارد. نوترفیل الاستاز برای مبارزه با عفونت ها در ریه ها مفید است، اما اگر کنترل نشود، می تواند بافت سالم ریه ها را تخریب کند. AAT پس از انجام وظیفه دفاعی این آنزیم، آن را غیرفعال می کند تا ریه ها آسیب نبینند.

اگر جهش ژنتیکی باعث کاهش سطح AAT یا تولید فرم نادرست آن شود، میزان کافی از این پروتئین در ریه ها وجود نخواهد داشت. در نتیجه، الاستاز شروع به تخریب پروتئین الاستین در ریه ها می کند. الاستین باعث استحکام و قابلیت انعطاف کیسه های هوایی ریه (آلوئولی) می شود، درست مثل یک کش لاستیکی که کشیده و جمع می شود. بدون آن، آلوئولی ها شکل خود را از دست می دهند و شل و افتاده می شوند؛ این وضعیت باعث مشکل در تنفس و انتقال اکسیژن می شود و همان بیماری آمفیزم است.

در برخی جهش ها، شکل AAT تغییر می کند و نمی تواند از کبد خارج شود. در این حالت، پروتئین در کبد تجمع می کند و می تواند باعث زخم شدن کبد (سیروز) شود و دیگر به خون و ریه ها نمی رسد.

آیا کمبود آلفا-1 بیماری کشنده است؟

کمبود آلفا-1 لزوما یک بیماری کشنده نیست. بسیاری از افراد مبتلا، به ویژه کسانی که سیگار نمی کشند، می توانند زندگی عادی و طول عمر طبیعی داشته باشند.

علائم و علت ها

علائم کمبود آلفا-1 آنتی تریپسین چیست؟

بیماری های ریوی ناشی از کمبود آلفا-1 علائمی مشابه بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) دارند. علائم ریه معمولا بین 30 تا 50 سالگی شروع می شوند و شامل موارد زیر هستند:

• تنگی نفس، به ویژه هنگام ورزش یا فعالیت بدنی.
• خس خس یا سوت کشیدن سینه هنگام تنفس.
• سرفه مزمن، اغلب همراه با خلط.
• خستگی شدید و کاهش انرژی روزانه.
• سرماخوردگی های مکرر در قفسه سینه.

حدود 10% از نوزادان و 15% از بزرگسالان مبتلا به آلفا-1 به مشکلات کبدی مبتلا می شوند. علائم کبدی می تواند شامل:

• زردی پوست و چشم ها (یرقان)
• خارش پوست
• تورم پاها یا شکم (آسیت)
• استفراغ خون

به ندرت، اولین علامت کمبود آلفا-1 ممکن است برآمدگی های دردناک و قرمز روی پوست (پانیکولیتیس) باشد که می توانند حرکت کنند و گاهی باز شده و مایعات یا چرک از آن ها خارج شود.

علت کمبود آلفا-1 آنتی تریپسین چیست؟

همه افراد دو مجموعه ژن دارند، یکی از والدین و یکی از والد دیگر. درست مانند اینکه ژن ها تعیین می کنند رنگ چشم یا مو چیست، تغییرات ژنتیکی می توانند عملکرد بدن را نیز تغییر دهند. جهش ها در ژن SERPINA1 باعث کمبود آلفا-1 آنتی تریپسین می شوند.

این ژن پروتئینی به نام AAT تولید می کند که ریه ها را در برابر آسیب پروتئینی به نام نوترفیل الاستاز محافظت می کند. جهش های مختلف SERPINA1 می توانند باعث شوند بدن کمتر AAT بسازد، یا هیچ AAT تولید نکند، یا فرم نادرست آن ساخته شود که نتواند به ریه ها برسد. در همه این حالات، سطح کافی AAT در ریه ها برای محافظت از آن ها وجود ندارد.

اگر هر دو نسخه ژن SERPINA1 جهش داشته باشند، فرد مبتلا به کمبود آلفا-1 آنتی تریپسین است. بسته به نوع جهش، حدود 75% احتمال دارد که فرد علائم ریوی پیدا کند. اگر تنها یک نسخه جهش داشته باشد (حامل)، معمولا بدن به اندازه کافی AAT تولید می کند تا ریه ها را محافظت کند، اما همچنان خطر آسیب ریه وجود دارد، به ویژه در صورت مصرف سیگار.

وراثت کمبود آلفا-1 آنتی تریپسین

افرادی که ژن های غیرطبیعی آلفا-1 دارند، می توانند این جهش ژنتیکی را به فرزندان خود منتقل کنند. اگر هر دو والد حامل ژن باشند، فرزندانشان 25% احتمال دارد که دو نسخه غیرطبیعی ژن داشته باشند و 50% احتمال دارد که حامل باشند (یک نسخه طبیعی و یک نسخه غیرطبیعی). چون هر دو نسخه ژن در تولید آلفا-1 آنتی تریپسین نقش دارند و هیچ کدام غالب نیست، گفته می شود این بیماری دارای وراثت هم غالب یا کدومینانت است.

تشخیص و آزمایش ها

چگونه کمبود آلفا-1 تشخیص داده می شود؟

تشخیص کمبود آلفا-1 آنتی تریپسین معمولا با آزمایش خون انجام می شود. از آنجایی که علائم این بیماری شبیه سایر بیماری ها است، گاهی تشخیص آن طول می کشد. اگر علائم کبدی دارید یا قبلا مبتلا به COPD تشخیص داده شده اید، ممکن است پزشک شما آزمایش آلفا-1 را توصیه کند.

آزمایش ها و روش هایی که پزشک ممکن است انجام دهد شامل موارد زیر است:

• آزمایش خون: نمونه خون گرفته می شود تا سطح AAT اندازه گیری شود و عملکرد کبد بررسی گردد. اگر سطح AAT پایین باشد، آزمایش ژنتیک برای شناسایی جهش های ژنی مرتبط با آلفا-1 انجام می شود.
• تصویربرداری: عکس های رادیولوژی و سی تی اسکن می توانند علائم کمبود آلفا-1 در ریه ها را نشان دهند و سایر بیماری ها را رد کنند. این تست ها به پزشک کمک می کنند محل و شدت آسیب ریه را مشخص کند.
• آزمایش عملکرد ریه: این آزمایش ها مستقیم آلفا-1 را تشخیص نمی دهند، اما میزان عملکرد ریه ها را نشان می دهند و اغلب با دستگاهی انجام می شوند که شما در آن نفس می کشید.
• سونوگرافی یا الاستوگرافی کبد: اگر پزشک شک به آسیب کبدی داشته باشد، ممکن است از سونوگرافی یا الاستوگرافی (FibroScan®) استفاده کند تا میزان زخم و سختی بافت کبد را بسنجد.
• بیوپسی کبد: در صورت وجود آسیب کبدی، پزشک ممکن است نمونه کوچکی از بافت کبد (بیوپسی) بگیرد تا میزان شدت آسیب را بررسی کند.

مدیریت و درمان

درمان کمبود آلفا-1 چگونه انجام می شود؟

برای افرادی که به دلیل کمبود آلفا-1 دچار مشکلات ریوی شده اند، پزشک می تواند داروها و درمان های COPD مانند برونکودیلاتورها و توانبخشی ریوی را تجویز کند. اگر آمفیزم شدید به دلیل سطح بسیار پایین AAT دارید، ممکن است درمان جایگزینی آلفا-1 (Augmentation Therapy) توصیه شود.

درمان جایگزینی شامل انتقال AAT طبیعی جمع آوری و تصفیه شده از اهداکنندگان خون به بدن از طریق سرم وریدی (IV) است. این روش می تواند پیشرفت آمفیزم را کند کند، اما آسیب های موجود ریه را معکوس نمی کند. این درمان کبد را بهبود نمی دهد و فقط روی ریه ها مؤثر است.

اگر کمبود آلفا-1 باعث آسیب کبد شده باشد، برخی از علائم کبدی قابل درمان هستند، اما تنها پیوند کبد می تواند تولید طبیعی AAT را بازگرداند و بیماری را درمان کند.

ترک سیگار و الکل و رعایت سبک زندگی سالم، ریسک آسیب ریه و کبد را کاهش می دهد. همچنین توصیه می شود برای جلوگیری از عفونت های ویروسی واکسیناسیون علیه هپاتیت و ذات الریه انجام شود.

داروها و درمان های مورد استفاده

بسته به اینکه کمبود آلفا-1 بیشتر روی کدام ارگان تأثیر گذاشته باشد، گزینه های درمانی شامل:

• درمان جایگزینی (Augmentation Therapy): افزایش سطح AAT با تزریق مستقیم به رگ. این درمان از آسیب های آینده ریه جلوگیری می کند، اما آسیب های قبلی ریه و کبد را درمان نمی کند.
• داروها: استروئیدهای استنشاقی و برونکودیلاتورها می توانند تنفس را آسان تر کنند و التهاب راه های هوایی را کاهش دهند.
• اکسیژن درمانی: اگر سطح اکسیژن پایین باشد، اکسیژن اضافی از طریق ماسک یا لوله های کوچک در بینی تجویز می شود.
• توانبخشی ریوی: تمرینات تنفسی و فیزیوتراپی کمک می کنند تنفس راحت تر انجام شود.
• ترک سیگار: پزشک می تواند برنامه ها و روش هایی برای ترک سیگار توصیه کند.
• پیوند ریه: در صورت آسیب شدید ریه، پیوند ریه می تواند کیفیت زندگی را بهبود دهد.
• پیوند کبد: در صورت آسیب شدید کبد، پیوند می تواند تولید طبیعی AAT را بازگرداند.

محدودیت های غذایی و دارویی

افراد مبتلا یا حامل کمبود آلفا-1 باید از مصرف الکل اجتناب کنند، زیرا خطر آسیب کبد را افزایش می دهد. همچنین برخی داروها که می توانند به کبد آسیب برسانند باید با مشورت پزشک محدود یا کنار گذاشته شوند. پزشک می تواند داروهای مضر برای کبد را به شما معرفی کند.

چشم انداز و پیش آگهی

انتظار من از بیماری کمبود آلفا-1 چیست؟

پزشک شما می تواند بر اساس شرایط فردی، پیش بینی کند که چه انتظاری باید داشته باشید. برخی افراد مبتلا هرگز علائم یا آسیب ارگان ها را تجربه نمی کنند، به ویژه اگر سیگار نکشیده باشند. دیگران ممکن است با عوارض تهدیدکننده حیات مواجه شوند. رعایت توصیه های پزشک بهترین نتیجه را به همراه دارد.

عوارض کمبود آلفا-1 چیست؟

عوارض می تواند شامل ریه، کبد و سایر اندام ها باشد و عبارتند از:

• بیماری های ریوی پیش رونده (مثل COPD)
• آسیب دائمی به راه های هوایی (آمفیزم، برونشکتازی)
• فشار خون بالا در شریان های ریوی (Pulmonary Hypertension)
• زخم کبد (سیروز)
• سرطان کبد
• نارسایی قلبی، کبدی یا تنفسی
• التهاب چربی زیر پوست (پانیکولیتیس)

طول عمر افراد مبتلا به آلفا-1

طول عمر افراد مبتلا متفاوت است و بستگی به موارد زیر دارد:

• سرعت تشخیص بیماری
• نوع کمبود آلفا-1 و میزان تأثیر آن بر بدن
• میزان آسیب به اندام ها در زمان تشخیص
• عملکرد ریه ها
• سرعت پیشرفت بیماری ریه یا کبد
• مصرف سیگار یا ترک آن پس از تشخیص

پیشگیری

چگونه می توان از عوارض کمبود آلفا-1 پیشگیری کرد؟

چون این بیماری ژنتیکی و ارثی است، خود کمبود آلفا-1 قابل پیشگیری نیست. اما می توان خطر ابتلا به بیماری های ناشی از آن را کاهش داد:

• ترک سیگار و دوری از دود سیگار
• اجتناب از عوامل تحریک کننده ریه و استفاده از ماسک و تجهیزات ایمنی
• محدودیت یا اجتناب کامل از الکل در انواع خاصی از آلفا-1 که می تواند کبد را آسیب بزند
• مشاوره پزشک قبل از مصرف دارو یا مکمل هایی که کبد را تحت تأثیر قرار می دهند
• واکسیناسیون علیه بیماری های تنفسی و کبدی مانند آنفولانزا، ذات الریه، COVID-19 و هپاتیت A و B
• پیگیری وضعیت ژنتیکی خانواده در صورت وجود عضو مبتلا
• مشاوره ژنتیک قبل از بارداری برای درک ریسک انتقال ژن به فرزندان

زندگی با آلفا-1

چگونه از خود مراقبت کنیم؟

بهترین راه مراقبت از خود، دوری از آسیب رسان ها به ریه و کبد است: سیگار، عوامل تحریک کننده ریه، الکل و داروهای آسیب زننده به کبد. همچنین رعایت توصیه های پزشک برای حفظ سلامت عمومی و مدیریت علائم بسیار مهم است.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟

• در صورت داشتن علائم کمبود آلفا-1 یا وجود فرد مبتلا در خانواده
• برای تشخیص زودهنگام در بیماران مبتلا به COPD یا آسم
• اگر علائم جدید بروز کرد یا مدیریت آن ها دشوار شد

چه سوالاتی از پزشک بپرسم؟

• آیا بر اساس علائم من باید تست آلفا-1 انجام دهم؟
• چگونه می توانم ریه و کبدم را محافظت کنم؟
• چه داروها یا غذاهایی را باید اجتناب کنم؟
• آیا اعضای خانواده باید تست شوند؟
• چه آزمایش های دیگری لازم است؟
• پیش آگهی من چیست؟
• چگونه علائم را در خانه مدیریت کنم؟
• چه علائم جدید یا بدتر شونده ای را باید زیر نظر داشته باشم؟
• چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم یا به اورژانس بروم؟

سخنی از نی نی تینی

برخی افراد مبتلا به آلفا-1 علائم کمی دارند یا هیچ علائمی ندارند، در حالی که دیگران با عوارض تهدیدکننده حیات مواجه می شوند. داشتن گفتگوهای صادقانه با پزشک کمک می کند تا انتظارات خود را بفهمید و برنامه ای برای کاهش علائم، پیشگیری از عوارض و بهبود کیفیت زندگی داشته باشید.