کلیه نعل اسبی یک ناهنجاری مادرزادی است که باعث می شود دو کلیه به یکدیگر متصل شوند و شکلی شبیه نعل اسب یا حرف «U» ایجاد کنند. پزشکان هنوز به طور دقیق نمی دانند علت کلیه نعل اسبی چیست، اما می دانند که برخی عوارض مانند عفونت های مکرر ادراری و سنگ کلیه در این افراد شایع تر است. معمولا درمان ها شامل داروهای ضدعفونت یا جراحی برای برطرف کردن انسدادها و خارج کردن سنگ ها است. در ادامه این مقاله در مورد این ناهنجاری مادرزادی به طور کامل توضیح خواهیم داد.
کلیه نعل اسبی چیست؟
کلیه نعل اسبی یک نوع ناهنجاری ادراری – تناسلی مادرزادی است که در آن به جای داشتن دو کلیه جداگانه، یک کلیه بزرگ به شکل نعل اسب تشکیل می شود. واژه «مادرزادی» یعنی این وضعیت از زمان تولد همراه فرد است. در دوران جنینی، دو کلیه به هم نزدیک می شوند و بخش های پایینی آن ها به هم متصل شده و شکلی مشابه نعل اسب می سازند. نام دیگر کلیه نعل اسبی در کتاب های پزشکی «چسبندگی کلیه» یا renal fusion است.
در تمامی جنین ها، کلیه ابتدا در قسمت پایین شکم شکل می گیرد و سپس به سمت بالای لگن و دو طرف ستون فقرات حرکت می کند. اما در کلیه نعل اسبی، به دلیل اتصال بخش پایینی دو کلیه، حرکت طبیعی آن ها مختل می شود و کلیه ها در موقعیت پایین تر، یعنی در ناحیه لگن و نزدیک تر به جلو بدن قرار می گیرند. همین تغییر محل می تواند علت بسیاری از علائم کلیه نعل اسبی و عوارض آن باشد.
کلیه نعل اسبی چقدر جدی است؟
در بیشتر افراد، این عارضه مشکل جدی ایجاد نمی کند و فرد می تواند زندگی کاملا طبیعی، فعال و بدون محدودیت داشته باشد. بسیاری از کودکان و بزرگسالانی که این مشکل را دارند حتی متوجه آن نمی شوند تا زمانی که یک سونوگرافی یا آزمایش برای موضوع دیگری انجام شود.
آیا کلیه نعل اسبی روی طول عمر تأثیر می گذارد؟
در بیشتر افراد، این ناهنجاری باعث کوتاه شدن طول عمر نمی شود. اما باید توجه داشت افرادی که کلیه نعل اسبی دارند کمی بیشتر در معرض ابتلا به سرطان کلیه هستند. بنابراین آگاهی از علائم هشداردهنده مثل وجود خون در ادرار، درد پهلو یا توده های شکمی اهمیت زیادی دارد.
طبق گزارش مراکز درمانی بین المللی، سالانه هزاران فرد مبتلا به سرطان کلیه شناسایی می شوند و اگر تشخیص در مراحل اولیه انجام شود، احتمال درمان موفق تا چند برابر افزایش می یابد. در ایران نیز متخصصان اورولوژی تأکید می کنند افراد دارای کلیه نعل اسبی بهتر است سالانه یک بار تحت بررسی های ساده مانند سونوگرافی قرار بگیرند.
کلیه نعل اسبی چقدر شایع است؟
این ناهنجاری حدودا در یک نفر از هر پانصد نفر دیده می شود و در پسران کمی شایع تر از دختران است. بسیاری از این افراد هیچ علامتی ندارند و تنها هنگام بررسی های پزشکی، مشکل مشخص می شود.
بیماری ها و مشکلات همراه با کلیه نعل اسبی
گاهی این ناهنجاری به تنهایی رخ می دهد، اما در برخی کودکان و افراد ممکن است همراه با بیماری ها یا ناهنجاری های ژنتیکی نیز دیده شود. این شرایط شامل موارد زیر است:
اختلالات کروموزومی همراه با کلیه نعل اسبی
- سندروم داون
- سندروم ترنر
- تریزومی 13
- تریزومی 18
اختلالات غیرکروموزومی مرتبط با کلیه نعل اسبی
- سندروم الیس–ون کروول
- آنمی فَنکونی
- سندروم گولتز
- سندروم کابوکی
- سندروم پالِستر–هال
- سندروم VATER
در منابع فارسی نیز اشاره شده که برخی مشکلات مادرزادی قلبی یا استخوانی می توانند همراه با کلیه نعل اسبی دیده شوند. البته این موضوع به معنی ابتلا قطعی نیست و تنها احتمال بروز آن ها کمی بیشتر است.
علائم کلیه نعل اسبی
بسیاری از افراد هیچ علامتی ندارند. اما اگر علائم این ناهنجاری بروز کند، ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- حالت تهوع یا استفراغ
- عفونت های مکرر ادراری همراه با سوزش ادرار و گاهی تب
- سنگ کلیه، که معمولا باعث درد شکم، وجود خون در ادرار و سوزش ادرار می شود
این علائم معمولا به دلیل اختلال در خروج طبیعی ادرار و باقی ماندن رسوبات در کلیه ها ایجاد می شوند.
علت کلیه نعل اسبی چیست؟
پزشکان هنوز علت قطعی شکل گیری کلیه نعل اسبی را نمی دانند. اما می دانند که این مشکل با نحوه رشد و دستورهای ژنتیکی که طی دوران جنینی باعث تشکیل کلیه می شود، ارتباط دارد. حتی در خانواده هایی که هیچ سابقه ای از این ناهنجاری ندارند نیز ممکن است رخ دهد.
شایع ترین عارضه کلیه نعل اسبی چیست؟
شایع ترین عارضه این ناهنجاری، انسداد محل اتصال حالب به لگنچه (UPJ obstruction) است. در این وضعیت، مسیر خروج ادرار از کلیه تنگ یا مسدود می شود. حدود یک سوم افرادی که کلیه نعل اسبی دارند، دچار این مشکل می شوند.
دیگر عوارض کلیه نعل اسبی
- برگشت ادرار به کلیه (VUR)
- هیدرونفروز (تورم کلیه به دلیل تجمع ادرار)
- بیماری پلی کیستیک کلیه
- فشار خون بالا ناشی از مشکلات عروقی کلیه
- افزایش ریسک سرطان کلیه
علائم هشداردهنده ای که نیاز به توجه فوری دارند شامل:
- وجود خون در ادرار
- لمس توده یا برجستگی در شکم
- درد پهلو
تشخیص کلیه نعل اسبی: چگونه مشخص می شود؟
در بسیاری از مواقع، کلیه نعل اسبی به طور اتفاقی و هنگام معاینه یا بررسی بیماری های دیگر کشف می شود. اما اگر فرد با علائم کلیوی به پزشک مراجعه کند، متخصص ابتدا معاینه فیزیکی انجام می دهد.
پزشک ممکن است آزمایش ادرار برای بررسی وجود خون، عفونت یا رسوبات درخواست کند. همچنین برای ارزیابی عملکرد کلیه ها، آزمایش هایی مانند موارد زیر انجام می شود:
- تخمین نرخ فیلتراسیون کلیه (GFR)
- آزمایش اوره خون
- آزمایش کراتینین
آزمایش ها و تصویربرداری های مورد استفاده در تشخیص کلیه نعل اسبی
- سونوگرافی کلیه
- عکس رنگی کلیه (VCUG)
- اسکن هسته ای
- تصویربرداری با اشعه ایکس
- ام آر آی (MRI)
- سی تی اسکن
در ایران، معمولا سونوگرافی اولین و قابل اعتمادترین روش برای تشخیص کلیه نعل اسبی در کودکان و بزرگسالان است.
درمان کلیه نعل اسبی: آیا نیاز به درمان دارد؟
اینکه این ناهنجاری نیاز به درمان داشته باشد یا نه، به وضعیت فرد بستگی دارد. چون هیچ درمان قطعی برای اصلاح شکل کلیه وجود ندارد. اگر فرد هیچ علامتی نداشته باشد، معمولا نیازی به درمان نیست. اما در صورت بروز علائم، درمان ها می توانند علائم و عوارض را کنترل کنند.
مهم ترین گزینه های درمانی کلیه نعل اسبی
- آنتی بیوتیک ها: برای درمان عفونت های باکتریایی مانند عفونت ادراری
- جراحی: برای خارج کردن سنگ کلیه یا باز کردن مسیر ادرار
در ایران نیز معمولا اولین اقدام، درمان دارویی و در صورت نیاز استفاده از روش های کم تهاجمی مانند سنگ شکنی یا جراحی اندوسکوپیک است.
آیا می توان کلیه نعل اسبی را برداشت؟
معمولا خیر. پزشکان به طور معمول این نوع کلیه را جراحی نمی کنند تا جدا یا برداشته شود؛ مگر در موارد بسیار خاص مانند وجود تومور یا آسیب جدی. چون کلیه نعل اسبی یک وضعیت خوش خیم است و بسیاری از افراد با آن زندگی عادی دارند و حتی متوجه وجود آن نمی شوند.
پیش آگهی و آینده افراد دارای کلیه نعل اسبی
در بیشتر موارد، پیش آگهی کلیه نعل اسبی بسیار خوب است. ممکن است فرد نیاز به پیگیری طولانی مدت برای مدیریت علائم داشته باشد، اما این وضعیت معمولا باعث بروز بیماری های جدی یا ناتوان کننده نمی شود و محدودیتی برای فعالیت های روزمره ایجاد نمی کند.
پزشکان معمولا توصیه می کنند که افراد دارای این ناهنجاری به طور منظم تحت چکاپ و سونوگرافی قرار بگیرند تا سلامت کلیه بررسی شود و علائم احتمالی سرطان کلیه به موقع تشخیص داده شود.
تیم مراقبتی افراد مبتلا به کلیه نعل اسبی
- پزشک کودکان برای بیماران خردسال
- نفرولوژیست (متخصص کلیه)
- اورولوژیست (متخصص مجاری ادراری)
- سایر متخصصان در صورت نیاز
این تیم به بیمار کمک می کند تا بهترین روش های مراقبت از کلیه نعل اسبی خود را بشناسد.
پیشگیری از کلیه نعل اسبی
هیچ روش شناخته شده ای برای جلوگیری از تشکیل کلیه نعل اسبی در جنین وجود ندارد. مهم است که والدین بدانند آن ها هیچ تقصیری در بروز این ناهنجاری ندارند. این وضعیت به طور ناگهانی و بدون علت مشخص رخ می دهد و به رفتارهای دوران بارداری ارتباطی ندارد.
زندگی با کلیه نعل اسبی: چگونه از خود مراقبت کنیم؟
به دلیل اینکه کلیه نعل اسبی در قسمت جلویی تر شکم قرار می گیرد، احتمال آسیب دیدگی آن در اثر ضربه یا فعالیت های ورزشی بیشتر است. بنابراین توصیه های مراقبتی زیر اهمیت زیادی دارند:
نکات مهم برای مراقبت از کلیه نعل اسبی
- استفاده از دستبند هشدار پزشکی: تا در صورت حادثه، کادر درمان از وضعیت کلیه فرد مطلع باشد.
- اجتناب از ورزش های برخوردی: به ویژه در کودکان. ورزش هایی مثل فوتبال، کاراته، رزمی، بیسبال و لاکراس ممکن است خطر آسیب به کلیه را افزایش دهند.
- استفاده از محافظ کلیه: اگر فرد مجبور به انجام فعالیت های پرخطر باشد، می تواند از محافظ مخصوص شکم و کلیه استفاده کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر شما یا فرزندتان علائمی مانند درد شکمی، سنگ کلیه یا عفونت های مکرر ادراری دارید، باید به پزشک مراجعه کنید. تشخیص سریع، از بروز عوارض جدی جلوگیری می کند.
سؤال هایی که بهتر است از پزشک بپرسید
- چگونه مطمئن شدید که من یا فرزندم کلیه نعل اسبی داریم؟
- چه درمانی را پیشنهاد می کنید؟
- آیا نیاز به جراحی هست؟
- آیا باید برای سرطان کلیه غربالگری انجام دهم؟
- هر چند وقت یک بار باید آزمایش انجام دهم؟
- آیا استفاده از دستبند هشدار پزشکی ضروری است؟
- بهترین روش مراقبت از کلیه من چیست؟
آیا فرد دارای کلیه نعل اسبی می تواند اهداکننده کلیه باشد؟
بله، اما این موضوع چندان رایج نیست. در اهداکنندگان فوت شده، پزشکان ممکن است کلیه نعل اسبی را به دو قسمت تقسیم کنند و به دو گیرنده متفاوت پیوند بزنند. گاهی نیز ممکن است یک فرد کامل با کلیه نعل اسبی به یک گیرنده پیوند زده شود، اما این تصمیم کاملا به آناتومی رگ ها و ساختار کلیه بستگی دارد.
سخنی از نی نی تینی
اگر فرزند شما کلیه نعل اسبی دارد، بسیار مهم است که بدانید شما هیچ نقشی در ایجاد این مشکل نداشته اید. علت آن مشخص نیست و بسیاری از افراد دارای این وضعیت، هیچ علامتی ندارند. در برخی افراد ممکن است مشکلاتی مانند عفونت ادراری، درد شکم یا سنگ کلیه بروز کند که با درمان قابل کنترل است. این وضعیت معمولا روی طول عمر فرد تأثیری نمی گذارد.
اگر شما یا فرزندتان علائمی مانند عفونت های مکرر ادراری، تغییرات ادراری یا درد شکمی دارید، حتما با پزشک مشورت کنید تا بهترین روش درمان و مراقبت برای شما انتخاب شود.
اگر شما یا فرزندتان با مشکل کلیه نعل اسبی روبه رو هستید، تجربه تان می تواند برای بسیاری از مادران و خانواده های دیگر آرام بخش و راهگشا باشد. اگر مایل هستید، در بخش نظرات برای ما بنویسید:
چه زمانی برای اولین بار متوجه این مشکل شدید؟ چه علائمی داشتید؟ کدام روش درمان یا مراقبت برایتان مفیدتر بوده است؟
سؤالات خود را هم مطرح کنید تا در کوتاه ترین زمان به آن ها پاسخ دهیم. حضور و تجربه شما باعث می شود این مطلب برای دیگران کامل تر و کاربردی تر شود.
