کلیه اکتوپیک در کودکان یکی از ناهنجاری های مادرزادی دستگاه ادراری است که معمولا در دوران بارداری و هنگام سونوگرافی های معمول مادر تشخیص داده می شود. این وضعیت می تواند به صورت اتفاقی و در حین بررسی های پس از تولد نیز مشخص شود. آگاهی والدین، به ویژه مادر، درباره این مشکل کمک می کند تشخیص، پیگیری و درمان کلیه اکتوپیک در کودکان با دقت بیشتری انجام شود. در ادامه این مقاله در مورد این عارضه در کودکان بیشتر توضیح خواهیم داد.
علت کلیه اکتوپیک در کودکان چیست؟
کلیه اکتوپیک در کودکان معمولا یک مشکل مادرزادی است؛ یعنی از همان دوران جنینی شکل می گیرد و ارتباطی با رفتار مادر پس از بارداری یا تغذیه کودک ندارد. در حالت طبیعی، کلیه ها در حدود هفته 6 تا 9 بارداری از لگن به سمت محل اصلی شان یعنی پهلوها حرکت می کنند. اما اگر این حرکت کامل انجام نشود، کلیه در پایین تر از جای معمول خود متوقف می شود.
مهم ترین دلایل شناخته شده عبارت اند از:
1- اختلال در رشد و تکامل جنین
گاهی ساختارهای اولیه که باعث حرکت کلیه می شوند، به درستی تشکیل نمی شوند. این موضوع می تواند باعث شود کلیه در لگن، پایین شکم یا حتی سمت مخالف قرار بگیرد.
2- مشکلات عروقی در جنین
رگ هایی که به کلیه خون رسانی می کنند ممکن است زودتر از موعد ثابت شوند و حرکت کلیه ناتمام بماند. این علت در بسیاری از بررسی ها دیده شده است.
3- عوامل ژنتیکی و خانوادگی
اگر در خانواده ناهنجاری های مادرزادی کلیه، نارسایی کلیه بدون علت مشخص، یا آژنزی وجود داشته باشد، احتمال بروز کلیه اکتوپیک در کودکان بیشتر می شود.
این موضوع در نمونه بالینی ارائه شده نیز وجود داشت؛ مادر دچار آژنزی بود و فرزند او کلیه اکتوپیک داشت.
4- بیماری های مادر در دوران بارداری
مشکلاتی مانند دیابت کنترل نشده، برخی عفونت ها و مصرف برخی داروها در سه ماهه اول ممکن است روی رشد کلیه اثر بگذارد.
5- علت نامشخص (در بسیاری از کودکان)
در درصد قابل توجهی از موارد، هیچ علت قطعی یافت نمی شود و این یک اتفاق مادرزادی تصادفی محسوب می شود.
علائم کلیه اکتوپیک در کودکان
بسیاری از کودکان مبتلا به کلیه اکتوپیک بدون علامت هستند و این مشکل در سونوگرافی اتفاقی کشف می شود. اما در برخی موارد ممکن است علائم زیر دیده شود:
علائم شایع:
1- درد شکم یا درد پهلو
به خصوص وقتی کلیه در لگن باشد و روی روده یا اعصاب فشار بیاورد.
2- عفونت های مکرر ادراری
کلیه ای که در موقعیت غیرطبیعی قرار گرفته، گاهی تخلیه ادرار را سخت تر می کند و باعث افزایش عفونت می شود.
3- مشکلات دفع ادرار
سوزش، تکرر، یا احساس تخلیه نشدن کامل.
4- سنگ کلیه
به دلیل تخلیه ناکامل ادرار، تشکیل سنگ در این کودکان شایع تر است.
5- رشد ناکافی کلیه
در برخی کودکان کلیه اکتوپیک اندازه کوچک تری دارد و ممکن است عملکرد آن کاهش یافته باشد.
علائم در کودکان کوچک تر:
- بی قراری
- تب بدون علت مشخص
- کاهش اشتها
- بوی بد ادرار
- گریه هنگام ادرار کردن
نکته مهم: حتی اگر کودک هیچ علامتی نداشته باشد، پیگیری منظم توسط متخصص کلیه کودکان ضروری است تا از عوارض احتمالی جلوگیری شود.
راهکارهای درمان کلیه اکتوپیک در کودکان
درمان کلیه اکتوپیک بسته به محل قرارگیری کلیه، عملکرد آن و وجود یا عدم وجود علائم متفاوت است.
1- مراقبت و پیگیری منظم (اصلی ترین درمان)
در اکثر کودکان، کلیه اکتوپیک نیازی به عمل جراحی ندارد و فقط باید با موارد زیر تحت نظر باشند:
- سونوگرافی دوره ای
- کنترل عفونت ها
- بررسی عملکرد کلیه با آزمایش خون
- پایش رشد کودک
این روش برای کودکانی که عملکرد کلیه طبیعی دارند و علامت خاصی ندارند کاملا کافی است.
2- درمان دارویی
در صورت بروز عفونت ادراری:
- آنتی بیوتیک مناسب طبق نظر پزشک
- افزایش مصرف مایعات
- بررسی دقیق جهت جلوگیری از عفونت های تکراری
اگر کودک سنگ کلیه داشته باشد:
- داروهای دفع کننده سنگ
- رژیم غذایی مخصوص
- نوشیدن آب کافی
3- جراحی (فقط در موارد خاص)
عمل جراحی تنها زمانی انجام می شود که:
- کلیه فشار شدیدی به اعضای دیگر وارد کند
- سنگ های مکرر تشکیل شود
- تخلیه ادرار به شدت مشکل داشته باشد
- کلیه باعث درد مداوم یا آسیب به بافت های اطراف شود
- انسداد ادراری ایجاد شده باشد
در این شرایط، پزشک بسته به محل کلیه، روش جراحی مناسب را انتخاب می کند. بسیاری از جراحی ها امروزه به صورت کم تهاجمی (لاپاراسکوپی) انجام می شود.
4- مشاوره ژنتیک
برای خانواده هایی که سابقه بیماری های مادرزادی کلیه دارند یا فرزند قبلی آن ها دچار مشکل بوده، مشاوره ژنتیک بسیار کمک کننده است.
5- توصیه های مهم برای پیشگیری از عوارض
- مصرف کافی آب
- آموزش عادت های صحیح ادراری به کودک
- درمان سریع عفونت ها
- مصرف نکردن خودسرانه داروهای ضدالتهاب
- کنترل فشار خون
این نکات کمک می کند از بروز عوارض کلیه اکتوپیک در کودکان جلوگیری شود.
عوارض کلیه اکتوپیک در کودکان
بسیاری از کودکان مبتلا به کلیه اکتوپیک هیچ مشکلی در طول زندگی خود ندارند، اما در برخی موارد به دلیل قرارگیری غیرطبیعی کلیه، احتمال بروز بعضی عوارض وجود دارد. شناخت این عوارض به مادر کمک می کند تا مراقبت های لازم را بهتر انجام دهد و از پیشرفت مشکلات جلوگیری شود.
1- عفونت های مکرر ادراری
وقتی کلیه در جای مناسب خود قرار ندارد، ممکن است تخلیه ادرار کامل نباشد. این وضعیت محیط مناسبی برای رشد میکروب ها ایجاد می کند و کودک دچار تب، درد شکمی و سوزش ادرار می شود. اگر عفونت ها تکرار شوند، احتمال آسیب به بافت کلیه افزایش می یابد.
2- برگشت ادرار از مثانه به کلیه (ریفلاکس ادراری)
کلیه اکتوپیک در کودکان بیشتر از کلیه طبیعی در معرض ریفلاکس قرار می گیرد. برگشت ادرار باعث افزایش فشار به کلیه و بروز التهاب یا حتی آسیب دائمی به بافت آن می شود.
3- ایجاد سنگ کلیه
به دلیل خروج ناقص ادرار، املاح موجود در آن رسوب می کنند و به مرور باعث تشکیل سنگ می شوند. این سنگ ها ممکن است درد شدید، انسداد مسیر ادرار یا عفونت ایجاد کنند.
4- دردهای شکمی یا لگنی
اگر کلیه در لگن یا موقعیتی باشد که روی اعصاب یا احشا فشار وارد کند، کودک ممکن است شکایت هایی مثل درد شکم، درد پهلو یا ناراحتی هنگام حرکت داشته باشد.
5- اختلال در رشد کودک
عفونت های مکرر ادراری یا عملکرد ضعیف کلیه می تواند باعث کاهش اشتها، ضعف یا اختلال در رشد وزنی شود. البته این موضوع بیشتر در موارد شدید دیده می شود.
6- کاهش عملکرد کلیه
در برخی کودکان، کلیه اکتوپیک کوچک تر یا کم کارتر است. اگر کلیه سالم مقابل کاملا سالم باشد، معمولا مشکلی ایجاد نمی کند اما همچنان باید عملکرد کلیه ها در طول زمان پایش شود.
7- مشکلات در دوران نوجوانی یا بارداری آینده (برای دختران)
اگر کلیه در لگن قرار گرفته باشد، ممکن است در دوران بارداری فشار بیشتری ایجاد کند. این موضوع نیازمند پیگیری در بزرگسالی است اما معمولا جای نگرانی جدی ندارد.
پیشگیری از کلیه اکتوپیک در کودکان
از آنجایی که کلیه اکتوپیک یک ناهنجاری مادرزادی است و در دوران جنینی رخ می دهد، راهی برای پیشگیری از ایجاد خود بیماری وجود ندارد. اما می توان از عوارض و مشکلات احتمالی آن تا حد زیادی پیشگیری کرد.
1- پیگیری منظم توسط فوق تخصص کلیه کودکان
مهم ترین اقدام برای جلوگیری از عوارض، چکاپ های دوره ای شامل:
- سونوگرافی
- آزمایش ادرار
- بررسی عملکرد کلیه
- پایش فشار خون
این کار کمک می کند کوچک ترین تغییرات عملکرد کلیه به موقع تشخیص داده شود.
2- مصرف مناسب مایعات
نوشیدن آب کافی باعث می شود ادرار رقیق تر شود، سنگ کلیه تشکیل نشود و احتمال عفونت کاهش یابد. برای کودکان، نوشیدن آب در فواصل منظم اهمیت زیادی دارد.
3- پیشگیری از عفونت ادراری
- رعایت بهداشت ناحیه تناسلی
- تعویض به موقع پوشک
- اجتناب از نگه داشتن طولانی ادرار
- مراجعه سریع به پزشک هنگام تب یا بوی بد ادرار
این اقدامات ساده از آسیب رسیدن به کلیه جلوگیری می کند.
4- تغذیه متعادل و سبک زندگی سالم
کاهش مصرف نمک، خوردن میوه و سبزیجات تازه، و فعالیت بدنی منظم باعث سلامت کلیه و جلوگیری از تشکیل سنگ می شود.
5- مصرف نکردن داروهای مضر برای کلیه
داروهایی مثل برخی مسکن ها یا داروهای ضدالتهاب اگر زیاد مصرف شوند، به کلیه آسیب می زنند. استفاده از این داروها باید فقط با نظر پزشک باشد.
6- مشاوره ژنتیک برای خانواده های پرخطر
اگر در خانواده سابقه ناهنجاری های مادرزادی کلیه یا نارسایی کلیه وجود دارد، مشاوره ژنتیک قبل از بارداری می تواند احتمال بروز ناهنجاری ها را کاهش دهد یا حداقل امکان تشخیص زودهنگام در دوران بارداری را فراهم کند.
سخنی از نی نی تینی
کلیه اکتوپیک در بسیاری از کودکان بدون مشکل جدی باقی می ماند، اما پیگیری منظم و توجه به علائمی مانند عفونت های مکرر ادراری، درد پهلو یا تغییر در الگوی دفع ادرار ضروری است. هرچه عوارض زودتر تشخیص داده شوند، احتمال حفظ عملکرد کلیه در طول زندگی کودک بیشتر خواهد بود. اگر پزشک برای کودک شما سونوگرافی دوره ای یا درمانی مانند آنتی بیوتیک پیشگیرانه تجویز کرده، حتما آن را طبق برنامه ادامه دهید.
اگر تجربه ای درباره کلیه اکتوپیک، عفونت های ادراری یا مراقبت های کلیوی در کودکان دارید، آن را با ما در میان بگذارید. پرسش های شما می تواند به دیگر والدین کمک کند تا زودتر مشکل را بشناسند و بهترین تصمیم را برای سلامت کودکشان بگیرند.
