کلستاز بارداری یکی از بیماری های کبدی است که معمولا در ماه های پایانی بارداری خود را نشان می دهد. شایع ترین علامت آن خارش شدید پوست است؛ خارش هایی که به ویژه در کف دست و پا آغاز می شوند و به سایر نقاط بدن گسترش می یابند. خوشبختانه این بیماری معمولا پس از زایمان به طور کامل برطرف می شود.در این مقاله در مورد این بیماری و راهکارهای درمان آن صحبت می کنیم.
کلستاز بارداری چیست و چه زمانی رخ می دهد؟
کلستاز بارداری که در پزشکی با عنوان کلستاز داخل کبدی بارداری یا کلستاز حاملگی نیز شناخته می شود، نوعی اختلال در عملکرد طبیعی کبد است که در سه ماهه سوم بارداری، یعنی از هفته 28 به بعد، احتمال بروز آن بیشتر می شود.
در این وضعیت، عملکرد کبد کاهش می یابد و صفرا به جای اینکه به درستی از بدن دفع شود، در کبد و سپس در خون تجمع پیدا می کند. صفرا ماده ای است که کبد برای هضم چربی ها تولید می کند و در کیسه صفرا ذخیره می شود. وقتی سطح صفرا در خون بالا می رود، بدن واکنش نشان داده و احساس خارش شدید ایجاد می شود.
این بیماری می تواند هم برای مادر و هم برای جنین خطراتی به همراه داشته باشد. به همین دلیل، مراقبت های دوران بارداری در صورت تشخیص این بیماری باید دقیق تر و با نظارت بیشتر انجام شود.
اگر در دوران بارداری به کلستاز مبتلا شوم، چه اتفاقی می افتد؟
در دوران بارداری، کبد مادر مسئول حذف مواد زائد خون جنین نیز هست. حال اگر عملکرد کبد مختل شود و صفرا به اندازه غیرایمن در بدن تجمع پیدا کند، این موضوع می تواند به کبد جنین فشار وارد کند.
چون کبد در پاک سازی سموم بدن نقش کلیدی دارد، اختلال در عملکرد آن ممکن است باعث بروز عوارض جدی برای مادر و جنین شود. به همین دلیل، مراقبت های منظم پزشکی و انجام آزمایش های لازم تا پایان بارداری الزامی است.
شیوع کلستاز بارداری چقدر است؟
بر اساس داده های جهانی، کلستاز بارداری حدود 1 تا 2 نفر از هر 1000 زن باردار را تحت تأثیر قرار می دهد. مطالعات نشان داده اند که این بیماری در فصل زمستان بیشتر تشخیص داده می شود، هرچند دلیل علمی روشنی برای این مسئله وجود ندارد. همچنین این بیماری در میان افراد با ریشه های نژادی اسپانیایی یا اسکاندیناویایی (نظیر سوئدی ها) شایع تر گزارش شده است.
در ایران نیز آمار دقیقی از میزان شیوع کلستاز بارداری وجود ندارد، اما گزارش های تجربی نشان می دهد که در بین مادران باردار با سابقه خانوادگی بیماری های کبدی، احتمال ابتلا بیشتر است.
علت کلستاز بارداری چیست؟
در بارداری، هورمون های استروژن و پروژسترون به طور طبیعی افزایش می یابند. اما در برخی زنان، این افزایش باعث می شود که کبد در انتقال و دفع صفرا دچار اختلال شود. در نتیجه، صفرا به جای ورود به مجاری صفراوی، در کبد تجمع می یابد و وارد خون می شود که باعث خارش های شدید پوستی می گردد.
این بیماری معمولا در سه ماهه سوم بارداری ظاهر می شود، زمانی که سطح هورمون ها در بالاترین حد خود قرار دارد. در برخی موارد، کلستاز زمینه ژنتیکی دارد؛ به این معنا که اگر یکی از والدین بیولوژیکی (مادر یا پدر) به این بیماری مبتلا بوده باشد، احتمال بروز آن در فرد افزایش می یابد.
علائم کلستاز بارداری چیست؟
خارش شدید پوست، مهم ترین و رایج ترین علامت کلستاز بارداری است. این خارش معمولا از کف دست و پا شروع می شود و به سایر قسمت های بدن هم سرایت می کند. شدت خارش در شب ها بیشتر می شود. نکته قابل توجه این است که برخلاف بسیاری از بیماری های پوستی، در کلستاز اثری از دانه یا کهیر روی پوست دیده نمی شود.
سایر علائم کمتر شایع این بیماری عبارتند از:
- تهوع و بی حالی
- ادرار تیره رنگ
- مدفوع کم رنگ یا خاکستری
- بی اشتهایی
- خستگی شدید
- احساس درد در سمت راست بالای شکم
- زردی پوست یا چشم (یرقان)
این علائم ممکن است در کنار خارش یا به صورت جداگانه ظاهر شوند، و معمولا پس از هفته بیست وهشتم بارداری بروز می کنند.
کلستاز بارداری چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشک متخصص بارداری با انجام معاینه بالینی و آزمایش خون، می تواند این بیماری را تشخیص دهد. مهم ترین آزمایش برای تأیید بیماری، تست سطح اسیدهای صفراوی در خون (Serum Bile Acids) است.
اگر میزان اسید صفراوی 10 میکرومول در لیتر یا بیشتر باشد، تشخیص کلستاز بارداری تأیید می شود. در صورت تأیید، پزشک برای پیگیری روند بیماری ممکن است تا پایان بارداری چندین بار این آزمایش را تکرار کند.
همچنین ممکن است آزمایش زمان پروترومبین (برای بررسی توانایی لخته شدن خون) یا سونوگرافی کبد و مجاری صفراوی درخواست شود تا سایر علل خارش یا اختلال کبدی رد شوند.
درمان کلستاز بارداری چگونه است؟
مهم ترین دارویی که برای درمان کلستاز حاملگی استفاده می شود، اسید اورسودئوکسی کولیک (UDCA) است که در ایران نیز با نام اورسوفاک یا اورسودول شناخته می شود. این دارو به بهبود عملکرد کبد و کاهش میزان صفرا در خون کمک می کند.
علاوه بر دارو، برای کاهش علائم کلستاز، اقدامات حمایتی زیر نیز توصیه می شود:
- استفاده از داروهای ضدخارش (با تجویز پزشک)
- پوشیدن لباس های نخی، نرم و گشاد
- استراحت کافی و پرهیز از گرما
- حمام آب گرم (نه داغ)
اگر درمان دارویی مؤثر نباشد یا سطح صفرا همچنان بالا باقی بماند، پزشک ممکن است زایمان زودتر از موعد را پیشنهاد دهد. معمولا زایمان در هفته های 37 یا 38 با القای درد زایمان انجام می شود تا از عوارض کلستاز حاملگی برای جنین پیشگیری شود.
در مواردی که نیاز به زایمان زودرس وجود دارد، پزشک ممکن است برای بلوغ ریه های جنین، آمپول کورتون (استروئید) تجویز کند و همچنین برای پیشگیری از خونریزی، ویتامین K برای مادر تجویز شود.
عوارض کلستاز بارداری؛ چرا باید آن را جدی گرفت؟
کلستاز حاملگی می تواند باعث بروز برخی عوارض برای مادر و جنین شود. یکی از این مشکلات، اختلال در جذب ویتامین K است که ممکن است خطر خونریزی داخلی (هموراژ) را افزایش دهد. همچنین، این بیماری با شرایط دیگری همچون پره اکلامپسی (مسمومیت بارداری) و دیابت بارداری نیز در ارتباط است.
از جمله عوارض احتمالی کلستاز حاملگی برای جنین می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- زایمان زودرس
- مرگ داخل رحمی (stillbirth)
- استرس جنینی (fetal distress)
- مکونیوم آسپیراسیون: زمانی که جنین در رحم یا هنگام زایمان، اولین مدفوع خود (مکونیوم) را استنشاق می کند که می تواند باعث مشکلات تنفسی شود.
برای کاهش خطر این عوارض، پزشک ممکن است تصمیم بگیرد زایمان را زودتر از موعد برنامه ریزی کند، معمولا در هفته های 37 یا 38 بارداری.
آیا با وجود کلستاز بارداری می توان نوزاد سالمی داشت؟
بله، ابتلا به کلستاز حاملگی به معنای این نیست که نوزاد حتما با مشکل روبه رو خواهد شد. بسیاری از مادرانی که به این بیماری مبتلا شده اند، با مراقبت دقیق پزشکی و کنترل منظم، بارداری سالمی داشته و نوزاد کاملا سالمی به دنیا آورده اند.
مهم این است که مادر تحت نظر پزشک باشد و درمان های لازم را به موقع انجام دهد تا از بروز عوارض پیشگیری شود.
در صورت ابتلا به کلستاز بارداری چه غذاهایی را نباید مصرف کرد؟
اگرچه رژیم غذایی مشخص و جهانی برای کلستاز حاملگی تعریف نشده، اما پزشک ممکن است با توجه به وضعیت بدنی تان، توصیه هایی در خصوص پرهیز از برخی غذاها داشته باشد.
در حالت کلی بهتر است مادران مبتلا به کلستازموارد زیر را رعایت کنند:
- رژیم غذایی متعادل و سالم داشته باشند
- مصرف میوه ها و سبزیجات تازه را افزایش دهند
- از چربی های ناسالم و غذاهای پرچرب پرهیز کنند
- از منابع پروتئین سالم مثل گوشت بدون چربی، حبوبات، تخم مرغ و ماهی استفاده کنند
- به میزان کافی آب بنوشند و از خوردن غذاهای فراوری شده، شور یا سرخ شده خودداری کنند
تغذیه سالم و سبک می تواند به بهبود عملکرد کبد کمک کند، هرچند جایگزین درمان دارویی نیست.
پیش آگهی یا آینده نگری در مورد کلستاز بارداری چگونه است؟
خبر خوب این است که کلستاز حاملگی معمولا چند روز پس از زایمان به طور کامل برطرف می شود. سطح صفرا در خون بعد از تولد نوزاد به حالت طبیعی بازمی گردد و مصرف دارو نیز می تواند قطع شود.
بیشتر زنانی که دچار کلستاز شده اند، در آینده مشکل مزمن کبدی پیدا نمی کنند، مگر اینکه مجددا باردار شوند. اما باید بدانید که احتمال عود بیماری در بارداری های بعدی وجود دارد.
- احتمال ابتلای مجدد در بارداری های آینده حدود 60 درصد است
- اگر در بارداری اول شدت بیماری زیاد بوده، احتمال بازگشت آن حتی تا 90 درصد هم می رسد
بنابراین، لازم است در بارداری های بعدی، مراقبت ویژه و بررسی های پیشگیرانه با دقت بیشتری انجام شود.
آیا می توان از بروز کلستاز بارداری جلوگیری کرد؟
متأسفانه، کلستاز حاملگی قابل پیشگیری نیست. اما آزمایش های ژنتیکی ممکن است بتوانند در شناسایی ریسک انتقال این بیماری به فرزند مؤثر باشند.
همچنین، مادرانی که سابقه خانوادگی بیماری های کبدی دارند، یا سابقه ابتلا به کلستاز در بارداری های قبلی را دارند، باید حتما از ابتدای بارداری تحت نظر متخصص باشند.
عوامل خطر ابتلا به کلستاز بارداری چیست؟
برخی زنان به دلایل خاصی بیشتر در معرض خطر این بیماری قرار دارند. عوامل خطر شامل موارد زیر است:
- سابقه خانوادگی ابتلا به کلستاز بارداری
- سابقه شخصی ابتلا به ICP در بارداری قبلی
- بارداری چندقلویی (دوقلو، سه قلو یا بیشتر)
- ابتلا به بیماری های مزمن کبدی یا هپاتیت C
- آسیب دیدگی قبلی کبدی
- وجود اختلالات ژنتیکی در متابولیسم صفرا
در چه شرایطی باید با پزشک تماس گرفت؟
اگر در دوران بارداری دچار خارش شدید و مداوم شدید که با هیچ روشی کاهش نمی یابد، یا پوست و سفیدی چشم تان زرد به نظر می رسد، حتما در اسرع وقت با پزشک خود تماس بگیرید.
چه سؤالاتی باید از پزشک بپرسید؟
اگر به کلستاز حاملگی مبتلا شده اید، پیشنهاد می کنیم سؤالات زیر را از پزشک تان بپرسید:
- آیا شدت بیماری من بالا است؟
- چه روش های درمانی برای کنترل آن وجود دارد؟
- چطور می توانم از خودم و جنین محافظت کنم؟
- در بارداری های بعدی چه مواردی را باید بدانم؟
پزشک شما همراه و پشتیبان شماست، پس بدون نگرانی تمام سؤالات تان را با او در میان بگذارید.
سخنی از نی نی تینی
کلستاز بارداری، با وجود ایجاد خارش شدید و نگرانی هایی که به همراه دارد، با مراقبت و تشخیص به موقع به خوبی قابل کنترل است. بیشتر مادران پس از زایمان بهبودی کامل پیدا می کنند و جنین نیز در صورت مراقبت دقیق در طول بارداری، بدون مشکل به دنیا می آید. در برخی موارد ممکن است پزشک برای حفظ سلامت جنین، زایمان را کمی زودتر انجام دهد.
به یاد داشته باشید: آگاهی و پیگیری، کلید یک بارداری سالم و ایمن است.
اگر تجربه ای درباره کلستاز بارداری دارید یا با علائمی مانند خارش شدید در دوران بارداری مواجه شده اید، خوشحال می شویم در بخش نظرات تجربه تان را با دیگر مادران به اشتراک بگذارید.
پرسش یا نگرانی خاصی دارید؟ در همین صفحه مطرح کنید تا با هم درباره اش صحبت کنیم. آگاهی، اولین گام برای داشتن یک بارداری سالم است.
