کرمک یا همان کرم نخی شکل (Threadworm) نوعی انگل سفید یا خاکستری رنگ و بسیار ریز است که باعث عفونتی به نام انتروبیازیس (Enterobiasis) می شود. این بیماری یکی از شایع ترین عفونت های انگلی در کودکان است و به راحتی از یک فرد به فرد دیگر منتقل می شود.
خبر خوب این است که درمان کرمک در کودکان ساده است و معمولا با مصرف چند دوز داروی ضد انگل خوراکی، کودک به طور کامل بهبود پیدا می کند. در این مقاله در مورد علائم و روش های درمان کرمک در کودکان توضیح خواهیم داد.
کرمک در کودکان چیست؟
کرمک ها انگل هایی هستند که در روده و انتهای دستگاه گوارش (مقعد) زندگی می کنند. این کرم ها ظاهری باریک و نخی شکل دارند و طول آن ها معمولا بین نیم تا یک سانتی متر است. رنگشان سفید یا خاکستری روشن است و به سختی با چشم غیرمسلح دیده می شوند.
عامل ایجادکننده کرمک در کودکان، انگل Enterobius vermicularis است و عفونت ناشی از آن را انتروبیازیس می نامند.
اگر کودک شما به این عفونت مبتلا شود، حتما باید درمان شود، زیرا کرمک ها بدون درمان، به راحتی دوباره در بدن کودک یا دیگر اعضای خانواده تکثیر می شوند. خوشبختانه، کرمک ها به ندرت باعث بیماری های خطرناک می شوند و درمانشان سریع و مؤثر است.
شیوع کرمک در کودکان چقدر است؟
عفونت کرمک در کودکان یکی از شایع ترین عفونت های انگلی در جهان است.
در آمریکا تخمین زده می شود حدود 40 میلیون نفر به آن مبتلا هستند و در سطح جهانی این عدد به بیش از یک میلیارد نفر می رسد.
در حالی که همه ی سنین می توانند به این انگل مبتلا شوند، اما کودکان بین 4 تا 11 سال بیشترین میزان ابتلا را دارند.
کرمک به راحتی در محیط های شلوغ و گروهی مثل مهدکودک، مدرسه و مراکز نگهداری از کودک پخش می شود. حتی والدین یا مراقبان کودکان آلوده نیز در معرض خطر هستند.
کسانی که در مراکز نگهداری جمعی مانند خوابگاه ها یا آسایشگاه ها زندگی می کنند، نیز ممکن است به این انگل مبتلا شوند، چون تخم های کرمک مدت زیادی روی سطوح زنده می مانند.
علائم کرمک در کودکان
حدود یک سوم از کودکان مبتلا ممکن است هیچ نشانه ای نداشته باشند، اما در بسیاری از موارد، خارش شدید اطراف مقعد به ویژه در هنگام شب، مهم ترین علامت وجود کرمک در کودکان است. در این زمان، کرم ماده برای تخم گذاری به اطراف مقعد کودک می رود و باعث تحریک پوستی و خارش می شود.
اگر فرزندتان شب ها بی قرار است یا در خواب مدام خود را می خاراند، باید احتمال وجود کرمک را جدی بگیرید.
دیگر علائم شایع کرمک در کودکان عبارتند از:
- خارش شدید مقعد در شب که ممکن است باعث بیداری های مکرر شود.
- خارش ناحیه تناسلی در دختران به دلیل مهاجرت تخم های کرم به پوست اطراف واژن.
- بی خوابی و بی قراری شبانه که در اثر خارش مداوم رخ می دهد.
- خستگی، کاهش تمرکز و خواب آلودگی روزانه به دلیل نداشتن خواب کافی شبانه.
- در برخی کودکان ممکن است تحریک پذیری، بی اشتهایی یا درد خفیف شکمی هم دیده شود.
علت کرمک در کودکان و نحوه انتقال آن
بسیاری از والدین تصور می کنند که این نوع عفونت فقط در شرایط بهداشتی ضعیف اتفاق می افتد، اما واقعیت این است که کرمک بسیار مسری است و حتی در خانواده های کاملا تمیز هم رخ می دهد.
عفونت زمانی شروع می شود که کودک تخم های میکروسکوپی کرمک را به صورت ناخواسته می بلعد.
این تخم ها آن قدر کوچک و چسبناک هستند که به آسانی به پوست، ناخن ها یا اشیای اطراف می چسبند.
مراحل معمول انتقال کرمک در کودکان به شرح زیر است:
- کرم ماده در شب اطراف مقعد کودک تخم گذاری می کند و باعث خارش می شود.
- کودک ناحیه را می خاراند و تخم ها به انگشتان یا زیر ناخن های او می چسبند.
- اگر کودک دستانش را نشوید، این تخم ها را به اشیای دیگر یا اعضای خانواده منتقل می کند.
- فرد دیگر با لمس این سطوح و گذاشتن دست در دهان، تخم ها را می بلعد.
- تخم ها در روده باز می شوند و کرم های جدیدی ایجاد می کنند.
- پس از چند هفته، کرم های ماده دوباره به مقعد می روند تا تخم گذاری کنند و چرخه تکرار می شود.
هر کرم ماده می تواند بیش از ده هزار تخم بگذارد! بنابراین حتی وجود چند کرم کوچک در بدن کودک می تواند به سرعت باعث آلودگی گسترده شود.
آیا بدون تماس مستقیم با فرد آلوده هم می توان به کرمک مبتلا شد؟
بله. تخم های کرمک می توانند تا سه هفته روی وسایل و سطوح آلوده زنده بمانند.
این یعنی حتی اگر کودک شما با فرد مبتلا در تماس مستقیم نبوده، باز هم ممکن است از طریق وسایل یا هوای آلوده به تخم های انگل، مبتلا شود.
مسیرهای غیرمستقیم انتقال کرمک عبارتند از:
- ملحفه، لباس زیر و حوله های آلوده: تماس با این وسایل می تواند تخم ها را منتقل کند.
- اسباب بازی ها: کودکان در مهد یا مدرسه با به اشتراک گذاشتن اسباب بازی ها به راحتی تخم های کرم را انتقال می دهند.
- استنشاق تخم های معلق در هوا: در موارد نادر، هنگام تکاندن ملحفه یا رختخواب، تخم های کرم در هوا پخش می شوند و ممکن است وارد دهان یا بینی شوند.
آیا کرمک در کودکان مسری است؟
بله، کرمک در کودکان یکی از مسری ترین عفونت های انگلی دوران کودکی است.
تخم های آن به قدری کوچک هستند که با چشم دیده نمی شوند و می توانند ساعت ها یا حتی روزها روی پوست، ناخن ها یا وسایل خانه زنده بمانند.
به همین دلیل، لمس وسایل آلوده یا شستن ناکافی دست ها می تواند به سرعت منجر به انتقال بیماری شود.
عوارض احتمالی کرمک در کودکان
در اغلب موارد، کرمک بی خطر است و به راحتی درمان می شود. اما در صورت عدم درمان یا خاراندن شدید پوست، ممکن است برخی مشکلات ایجاد شود:
- عفونت های باکتریایی پوست: در اثر خارش زیاد و زخم شدن ناحیه مقعد.
- عفونت ادراری (UTI): در دختران، کرم ممکن است به مجرای ادرار برسد و باعث سوزش یا عفونت شود.
- التهاب واژن یا رحم: به ندرت ممکن است کرم ها به دستگاه تناسلی مهاجرت کنند.
- مشکلات گوارشی و آپاندیسیت: در موارد بسیار نادر، حضور کرمک ها در روده بزرگ یا آپاندیس باعث التهاب می شود.
تشخیص و درمان کرمک در کودکان
چگونه کرمک در کودکان تشخیص داده می شود؟
اگر در بدن کودک خود نشانه هایی از کرمک یا تخم های آن مشاهده کردید، احتمالا به عفونت انگلی کرمک در کودکان مبتلاست.
در بیشتر موارد، والدین می توانند خودشان کرمک های بالغ را با چشم غیرمسلح ببینند، اما برای شناسایی تخم های ریز کرمک معمولا نیاز به بررسی میکروسکوپی توسط پزشک وجود دارد.
روش مشاهده کرمک ها
بهترین زمان برای بررسی وجود کرمک، 2 تا 3 ساعت پس از خواب کودک است.
در این زمان، کرم های ماده از مقعد خارج می شوند تا اطراف آن تخم گذاری کنند.
این کرم ها باریک، سفید مایل به خاکستری و شبیه تکه های نخ کوتاه هستند، به همین دلیل به آن ها کرم نخی یا نخک هم گفته می شود.
ممکن است کرم ها را در لباس زیر، ملحفه یا حتی مدفوع کودک مشاهده کنید.
اگر آلودگی شدید باشد، تعداد بیشتری از آن ها در اطراف ناحیه مقعد دیده می شود.
مشاهده مستقیم روی پوست کودک معمولا ساده تر از یافتن آن ها در مدفوع است.
می توانید از نوار چسب شفاف (مثل چسب اسکات) استفاده کنید تا کرم ها یا تخم ها به آن بچسبند، سپس آن را برای بررسی به پزشک کودکتان نشان دهید.
آزمایش نوار چسب برای تشخیص تخم کرمک
این روش که به آن “تست نوار چسب” یا Tape Test گفته می شود، ساده ترین و دقیق ترین روش تشخیص کرمک است.
مراحل انجام تست به این صورت است:
- صبح زود، پیش از شستن کودک یا رفتن به توالت، تکه ای از چسب شفاف را (سمت چسبناک آن) روی ناحیه مقعد کودک بچسبانید.
- تخم های ریز کرم به چسب می چسبند.
- چسب را طبق دستور پزشک در ظرف تمیز بگذارید و به مطب ببرید تا زیر میکروسکوپ بررسی شود.
بهتر است این آزمایش سه روز متوالی انجام شود تا نتیجه دقیق تری به دست آید.
پزشک ممکن است برای اطمینان، از زیر ناخن های کودک نیز نمونه برداری کند، چون تخم ها اغلب در آنجا جمع می شوند.
درمان کرمک در کودکان
برای از بین بردن کرمک، پزشک داروی ضد انگل خوراکی تجویز می کند.
کودک باید یک دوز دارو را بلافاصله مصرف کند و دوز دوم را دو هفته بعد بخورد تا چرخه زندگی کرمک ها به طور کامل قطع شود.
داروهای رایج برای درمان کرمک در کودکان:
- پیرانتل پاموات (Pyrantel Pamoate): رایج ترین داروی ضد کرمک که بدون نسخه در داروخانه ها در دسترس است.
- آلبندازول (Albendazole): دارویی مؤثر که معمولا با نسخه پزشک تجویز می شود.
پزشکان توصیه می کنند که تمام اعضای خانواده یا مراقبین کودک نیز هم زمان دارو مصرف کنند، چون احتمال دارد بدون علامت آلوده شده باشند.
یکی از چالش های بزرگ در درمان این بیماری، پیشگیری از عفونت مجدد (reinfection) است.
در زمان درمان، شستن تمام لباس ها، ملحفه ها و حوله ها با آب داغ می تواند به کاهش خطر عفونت دوباره کمک کند.
عوارض جانبی داروهای درمان کرمک
اگر کودک زیر دو سال است یا مادر باردار هستید، پیش از مصرف پیرانتل پاموات باید با پزشک مشورت کنید.
عوارض خفیف داروها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تهوع و استفراغ
- درد یا ناراحتی شکمی
- اسهال
- سردرد یا احساس ضعف خفیف
در بیشتر موارد، این علائم موقت اند و پس از چند روز از بین می روند. برای همه داروهای ضدانگل، احساس سنگینی معده یا ناراحتی گوارشی خفیف طبیعی است.
آیا کرمک بدون درمان از بین می رود؟
خیر.
اگر کودک درمان نشود، کرمک ها به رشد و تخم گذاری ادامه می دهند و آلودگی گسترش می یابد.
بنابراین، برای از بین بردن کامل انگل ها، مصرف دارو الزامی است.
کاهش خارش و ناراحتی کودک
پس از شروع درمان، ممکن است کودک تا یک هفته دچار خارش در ناحیه مقعد باشد.
برای کاهش این ناراحتی، می توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- شستن ناحیه مقعد با آب ولرم و صابون ملایم، یک یا دو بار در روز.
- استفاده از کرم هیدروکورتیزون یک درصد در اطراف مقعد برای کاهش التهاب و خارش.
- کوتاه نگه داشتن ناخن های کودک تا از خراشیدن و آسیب به پوست جلوگیری شود.
- پوشاندن لباس زیر تمیز و نخی برای کاهش تحریک پوستی.
پیش آگهی کرمک در کودکان
درمان دارویی در 90 تا 100 درصد موارد مؤثر است.
با درمان مناسب، کرمک ها کاملا از بین می روند و معمولا هیچ عارضه طولانی مدت یا خطرناکی برای سلامتی باقی نمی گذارند.
با این حال، رعایت بهداشت فردی برای جلوگیری از بازگشت عفونت بسیار ضروری است.
پیشگیری از کرمک در کودکان
مهم ترین راه پیشگیری، جلوگیری از ورود تخم های کرمک به دهان کودک است.
با آموزش عادت های بهداشتی درست، می توانید خطر ابتلا یا عفونت مجدد را به حداقل برسانید.
راهکارهای مؤثر برای پیشگیری عبارتند از:
- شست وشوی منظم دست ها: پس از دستشویی، تعویض پوشک، یا پیش از غذا خوردن با آب گرم و صابون.
- تمیز نگه داشتن سطوح و وسایل: اسباب بازی ها، میزها، دستگیره ها، ظروف و سرویس بهداشتی را با آب و شوینده بشویید.
- حمام روزانه: کودک مبتلا باید هر روز دوش بگیرد تا تخم های کرم از روی پوست پاک شوند. (از نشستن در وان خودداری کنید چون تخم ها در آب پخش می شوند.)
- رسیدگی به ناخن ها: ناخن ها را کوتاه و تمیز نگه دارید تا تخم ها در زیر آن جمع نشوند.
- خودداری از خاراندن مقعد: به کودک بیاموزید ناحیه مقعد را لمس نکند یا نخاراند.
- شست وشوی مکرر ملحفه، لباس زیر و حوله ها با آب داغ و پرهیز از تکاندن آن ها پیش از شست وشو تا تخم ها در هوا پخش نشوند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر کودک شما دچار خارش شبانه در ناحیه مقعد یا بی خوابی است، بهتر است به پزشک کودکان مراجعه کنید.
در صورت عود علائم پس از درمان یا ابتلای هم زمان سایر اعضای خانواده، پزشک ممکن است درمان تکراری تجویز کند.
سخنی از نی نی تینی
فکر کردن به وجود یک کرم انگلی در بدن کودک ممکن است برای هر مادری ناراحت کننده باشد،
اما باید بدانید که کرمک در کودکان درمانی بسیار ساده و سریع دارد.
چالش اصلی، جلوگیری از آلودگی مجدد است که با رعایت دقیق بهداشت فردی و خانوادگی کاملا قابل پیشگیری است.
اگر در این دوران احساس خستگی از شست وشوی مکرر لباس ها یا ضدعفونی سطوح دارید، بدانید که این مرحله موقتی است و نتیجه آن سلامت کامل فرزندتان خواهد بود.
در کنار درمان، این فرصت را غنیمت بشمارید تا به کودک خود آموزش دهید چگونه با شستن دست ها و رعایت بهداشت از تکرار بیماری جلوگیری کند.
آیا تاکنون تجربه درمان کرمک در کودکان را داشته اید؟
چه روش هایی برای کاهش خارش یا جلوگیری از عفونت مجدد به کار برده اید؟ تجربه های خود را در بخش دیدگاه ها با دیگر والدین به اشتراک بگذارید.
