کارسینوم سلول بازال یکی از شایع ترین انواع سرطان پوست است که باعث ایجاد یک برآمدگی، توده یا ضایعه روی سطح خارجی پوست، یعنی لایه اپیدرم، می شود. این توده ها معمولا در نواحی از پوست دیده می شوند که به طور مداوم در معرض نور خورشید قرار دارند. درمان های مختلف برای برداشتن این نوع سرطان معمولا بسیار موفقیت آمیز هستند و اغلب بیماران پس از درمان، شرایط خوبی پیدا می کنند.
کارسینوم سلول بازال چیست؟
کارسینوم سلول بازال (BCC) سرطانی است که در سلول های پایه ای پوست شکل می گیرد. این سلول ها در بخش پایینِ اپیدرم قرار دارند؛ همان لایه ای که ما آن را لمس و مشاهده می کنیم. این نوع سرطان اغلب به صورت یک برجستگی کوچک، گاهی براق یا به شکل لکه ای مسطح و پوسته پوسته به نظر می رسد و معمولا به مرور زمان و به صورت آهسته بزرگ تر می شود.
این ویژگی رشد آهسته باعث شده بسیاری از افراد آن را ابتدا جدی نگیرند، اما تشخیص زودهنگام در جلوگیری از توسعه ی ضایعات بسیار اهمیت دارد.
سلول های بازال چه هستند؟
سلول های بازال سلول های میکروسکوپی ای هستند که در لایه خارجی پوست قرار دارند و نقش اصلی آن ها تولید سلول های جدید پوستی است. این سلول ها با تقسیم و تکثیر، سلول های تازه ای ایجاد می کنند تا جایگزین سلول های قدیمی شوند.
سلول های مسن تر به سمت سطح اپیدرم حرکت کرده، به تدریج می میرند و از طریق ریزش طبیعی پوست از بدن خارج می شوند.
این چرخه طبیعی اگر دچار اختلال شود – برای مثال به دلیل آسیب DNA – ممکن است موجب ایجاد کارسینوم سلول بازال شود.
انواع کارسینوم سلول بازال
چهار نوع اصلی کارسینوم سلول بازال وجود دارد که هرکدام ظاهر و رفتار متفاوتی دارند:
1. نوع ندولار (Nodular BCC)
این شایع ترین نوع کارسینوم سلول بازال است. معمولا به صورت یک برجستگی گرد شبیه جوش ظاهر می شود و رگ های خونی ریز روی آن دیده می شود. بسیاری از بیماران این نوع را ابتدا با یک جوش ساده اشتباه می گیرند.
2. نوع سطحی یا پخش شونده (Superficial Spreading BCC)
این نوع باعث ایجاد لکه های سطحی و کم عمق روی پوست می شود که اغلب کمی روشن تر از پوست اطراف هستند.
این ضایعات معمولا روی تنه، بازوها یا پاها ایجاد می شوند و بیشتر در افرادی دیده می شود که ساعات زیادی از روز در فضای باز فعالیت دارند.
3. نوع اسکلروزان یا مورفه آفورم (Sclerosing / Morpheaform)
این ضایعات شبیه جای زخم به نظر می رسند و به آرامی گسترش می یابند.
این نوع بیشتر روی صورت دیده می شود و گاهی به صورت یک نقطه کوچک قرمز ظاهر می شود. چون ظاهر ساده و کم رنگی دارد، تشخیص آن بدون معاینه دقیق پزشک دشوار است.
4. نوع پیگمانته (Pigmented BCC)
این نوع نادرتر است و باعث تیره شدن بخشی از پوست می شود.
در این حالت، ضایعه رنگدانه بیشتری تولید می کند و ممکن است با یک خال اشتباه گرفته شود، بنابراین بررسی تخصصی آن ضروری است.
چه افرادی بیشتر دچار کارسینوم سلول بازال می شوند؟
این بیماری می تواند برای هر فردی رخ دهد، اما احتمال آن در افراد بالای 50 سال بیشتر است.
افرادی با پوست روشن، چشم های روشن و سابقه آفتاب سوختگی های مکرر، بیشتر در معرض خطر هستند.
همچنین کسانی که یک بار دچار کارسینوم سلول بازال شده اند، احتمال بیشتری دارد که در آینده دچار نوعی دیگر از سرطان های غیرملانومی پوست شوند.
شیوع کارسینوم سلول بازال چقدر است؟
کارسینوم سلول بازال شایع ترین نوع سرطان در جهان است و شایع ترین نوع سرطان پوست نیز محسوب می شود.
در برخی کشورها مانند آمریکا سالانه بیش از چند میلیون مورد جدید گزارش می شود.
در ایران نیز بر اساس گزارش های متخصصین پوست، شیوع این بیماری رو به افزایش است، به ویژه در شهرهایی که شدت تابش آفتاب بیشتر است.
نشانه های کارسینوم سلول بازال
علائم این بیماری بسیار متنوع هستند و بسته به نوع ضایعه ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- وجود توده، برآمدگی، جوش مانند یا ضایعه پوسته دار روی پوست
- ظاهر شفاف یا نیمه شفاف برآمدگی
- رنگ ضایعه ممکن است سفید، صورتی، قهوه ای یا حتی آبی مایل به سیاه باشد
- براق تر بودن از پوست اطراف
- رشد آهسته اما مداوم
- خارش یا درد
- ایجاد زخم یا ترشح مایع روشن
- خونریزی به خصوص هنگام تماس یا خاراندن
محل بروز نشانه های کارسینوم سلول بازال
این نوع سرطان معمولا در نواحی از بدن که بیشتر در معرض آفتاب هستند ایجاد می شود. شایع ترین نواحی عبارت اند از:
- صورت
- پوست سر
- بینی
- پلک ها
- پاها
- گوش ها
- بازوها
علت بروز کارسینوم سلول بازال چیست؟
علت اصلی این بیماری، آسیب DNA به دنبال قرار گرفتن بیش از حد در معرض اشعه فرابنفش خورشید یا دستگاه های سولاریوم است.
وقتی ژن های سلول های پوست دچار جهش شوند، روند طبیعی تولید سلول های جدید مختل می شود.
در حالت طبیعی، سلول های بازال مانند یک چراغ هستند که فقط هنگام نیاز روشن می شود. اما وقتی جهش ژنتیکی رخ می دهد، این چراغ همیشه روشن می ماند و سلول ها بی وقفه تکثیر می شوند.
این تکثیر بیش از حد، منجر به تشکیل توده یا ضایعات سرطانی در اپیدرم می شود.
در موارد نادر، یک بیماری ژنتیکی به نام سندرم گورلین می تواند باعث بروز کارسینوم سلول بازال در سنین کودکی شود.
کارسینوم سلول بازال چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشک معمولا با نگاه به ضایعه، احتمال سرطان را مطرح می کند. سپس مراحل زیر برای تأیید تشخیص انجام می شود:
- معاینه کامل پوست
- طرح سؤال هایی مثل:
- ضایعه از چه زمانی ظاهر شده؟
- آیا اندازه آن تغییر کرده؟
- آیا درد یا خارش دارد؟
- سابقه قبلی سرطان پوست وجود دارد؟
آزمایش های لازم برای تشخیص
پس از معاینه، پزشک ممکن است آزمایش های زیر را توصیه کند:
1. نمونه برداری از پوست (بیوپسی)
در این روش، بخش کوچکی از ضایعه برداشته شده و زیر میکروسکوپ بررسی می شود.
2. تصویربرداری
در موارد بسیار نادر که احتمال گسترش سرطان به اندام های داخلی وجود داشته باشد، MRI یا CT اسکن انجام می شود.
مرحله بندی سرطان
پزشک پس از بررسی نتایج، مرحله سرطان را تعیین می کند. این مرحله شامل موارد زیر است:
- اندازه و عمق ضایعه
- وضعیت غدد لنفاوی
- احتمال انتشار به سایر اندام ها
- سرعت رشد ضایعه
کارسینوم سلول بازال چگونه درمان می شود؟
درمان اصلی کارسینوم سلول بازال برداشتن ضایعه است. روش های درمان شامل:
1. کوتر و کورتاژ (Curettage & Electrodessication)
خراشیدن ضایعه و سپس سوزاندن محل با سوزن الکتریکی.
2. جراحی (اکسیزیون یا جراحی موهس)
برداشتن کامل ضایعه با اسکالپل. جراحی موهس برای ضایعات حساس صورت کاربرد بیشتری دارد.
3. کرایوتراپی
فریز کردن ضایعه توسط نیتروژن مایع و از بین بردن سلول های سرطانی.
4. شیمی درمانی موضعی یا سیستمیک
استفاده از داروهای ضدسرطان در موارد پیشرفته تر.
5. درمان فتودینامیک (PDT)
استفاده از نور آبی و ماده حساس کننده به نور.
6. لیزر تراپی
به کارگیری لیزر برای حذف دقیق سلول های سرطانی.
انتخاب روش به سن، وضعیت سلامتی بیمار، محل ضایعه و اندازه آن بستگی دارد.
اگر کارسینوم سلول بازال درمان نشود چه می شود؟
اگر درمان انجام نشود، ضایعه به تدریج بزرگ شده و ممکن است به بافت های عمیق تر مانند عضله یا استخوان نفوذ کند.
در برخی موارد، زخم های دردناک و عفونت ایجاد می شود.
اگرچه بسیار نادر است، اما امکان انتشار سرطان به سایر بخش های بدن وجود دارد.
داروهای مورد استفاده در موارد پیشرفته
در موارد نادر که سرطان پیشرفته شود، دو دارو ممکن است استفاده شوند:
- ویسمودگب: درمان BCC پیشرفته یا متاستاتیک
- سونیدگب: درمان BCC پیشرفته
این داروها معمولا برای بیمارانی استفاده می شود که امکان جراحی یا رادیوتراپی برایشان وجود ندارد.
عوارض جراحی در درمان کارسینوم سلول بازال
هر نوع جراحی ممکن است باعث ایجاد جای زخم شود.
احتمال اندکی برای خونریزی یا عفونت نیز وجود دارد.
پزشک معمولا توصیه هایی برای مراقبت بعد از جراحی ارائه می دهد تا روند بهبود سریع تر و بدون عارضه طی شود.
پیش آگهی و آینده بیماری کارسینوم سلول بازال
اگر دچار کارسینوم سلول بازال شوم چه انتظاری باید داشته باشم؟
خبر خوب این است که پیش آگهی کارسینوم سلول بازال معمولا بسیار عالی است. این سرطان در اغلب موارد محدود به پوست باقی می ماند و به ندرت به دیگر نواحی بدن گسترش پیدا می کند.
درمان های مختلف معمولا سلول های سرطانی را به طور کامل از بین می برند و بسیاری از بیماران خیلی زود به زندگی عادی خود برمی گردند.
با این حال، احتمال بسیار کمی وجود دارد که کارسینوم سلول بازال بعد از درمان دوباره بازگردد. اگر متوجه یک ضایعه تازه در نزدیکی جای زخم درمان قبلی شدید، بهتر است سریعا با پزشک یا متخصص پوست مشورت کنید.
پیشگیری از کارسینوم سلول بازال
اگرچه امکان پیشگیری کامل از این سرطان وجود ندارد، اما می توان با رعایت چند نکته مهم، احتمال بروز کارسینوم سلول بازال را تا حد زیادی کم کرد:
- خودداری از قرار گرفتن در معرض نور شدید خورشید بین ساعت 10 صبح تا 4 عصر
- اجتناب کامل از استفاده از دستگاه های سولاریوم
- استفاده روزانه از ضدآفتاب با SPF 30 یا بالاتر و تمدید آن هر دو ساعت هنگام بودن در فضای باز
- استفاده از لباس های دارای محافظت در برابر آفتاب، کلاه لبه دار پهن و عینک آفتابی
- انجام معاینه ماهیانه پوست در منزل و بررسی هرگونه ضایعه یا تغییر جدید
- مراجعه سالانه به متخصص پوست برای چکاپ کامل
- اطلاع دادن هرگونه تغییر پوستی به پزشک
- مصرف نیکوتینامید (ویتامین B3) روزی دو بار 500 میلی گرم، طبق برخی تحقیقات معتبر، احتمال ایجاد ضایعات جدید BCC و SCC را کاهش می دهد. این مکمل باید با نظر پزشک مصرف شود.
این توصیه ها در بسیاری از منابع معتبر ایرانی، از جمله راهنمای انجمن متخصصین پوست ایران، به عنوان اصول طلایی محافظت از پوست معرفی شده اند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر دچار هر نوع مشکل پوستی شدید که پس از چند روز به طور طبیعی برطرف نشد، لازم است به پزشک مراجعه کنید.
هرگونه لک جدید، تغییر در اندازه خال، احساس درد، خارش یا هر تغییر غیرطبیعی دیگر می تواند نشانه مهمی باشد. تشخیص زودهنگام، مهم ترین گام در جلوگیری از پیشرفت بیماری است.
چه سؤالاتی باید از پزشک خود بپرسم؟
- مرحله سرطان من چیست؟
- آیا سرطان به بخش های دیگر بدن گسترش یافته است؟
- آیا لازم است به متخصص پوست مراجعه کنم؟
- آیا درمان پیشنهادی شما عوارض جانبی خاصی دارد؟
پرسیدن این سؤالات به شما کمک می کند در مورد روند درمان آگاهی بیشتری داشته باشید و با آرامش بیشتری تصمیم بگیرید.
سخنی از نی نی تینی
تشخیص یک توده یا ضایعه مشکوک روی پوست ممکن است نگران کننده باشد. اما به خاطر داشته باشید که کارسینوم سلول بازال یکی از قابل درمان ترین انواع سرطان پوست است و درمان های موجود معمولا به سرعت ضایعه را از بین می برند.
محافظت از پوست در برابر آفتاب، استفاده از ضدآفتاب استاندارد و مراجعه منظم به متخصص می تواند از بروز مشکلات جدی جلوگیری کند.
هر تغییر جدید روی پوست باید جدی گرفته شود و بهتر است در اولین فرصت بررسی شود.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان تجربه ای از کارسینوم سلول بازال داشته اید یا درباره علائم پوستی جدید نگران هستید، تجربه ها و پرسش های خود را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید. پاسخ گویی به سؤالات شما به ارتقای سلامت جامعه کمک می کند.
