کاتاپلکسی چیست؟
کاتاپلکسی یکی از مهم ترین نشانه های نارکولپسی نوع 1 است. این وضعیت شامل ضعف ناگهانی و کوتاه مدت عضلات است که معمولا توسط احساسات شدید مانند خنده یا هیجان تحریک می شود. این مشکل می تواند تنها بخش هایی از بدن مانند عضلات صورت را درگیر کند یا در برخی افراد باعث شل شدن کامل بدن شود. بسیاری از والدین این حالت را با بی اختیاری عضلات در کودکان اشتباه می گیرند، درحالی که ماهیت آن متفاوت است.
خبر خوب اینکه با درمان دارویی، علائم کاتاپلکسی تا حد زیادی قابل کنترل هستند.
در کاتاپلکسی فرد چه حالتی می شود؟
فرد در حالی که کاملا هوشیار است، ناگهان دچار ضعف عضلانی می شود و برای چند ثانیه تا چند دقیقه نمی تواند عضلات خود را کنترل کند. این حملات معمولا بدون هیچ اثر باقی مانده ای از بین می روند. کاتاپلکسی در کودکان و بزرگسالان دیده می شود و در برخی موارد، علامت برخی بیماری های ژنتیکی نادر نیز هست.
شدت این ضعف می تواند خفیف یا شدید باشد. برای مثال، ممکن است تنها کمی افتادگی فک، ضعف در پلک ها یا خم شدن سر رخ دهد. در حالت شدید، فرد ممکن است روی زمین بیفتد اما همچنان هوشیار بماند. تفاوت اصلی کاتاپلکسی با غش یا تشنج همین حفظ هوشیاری است.
بعضی افراد روزانه چندین بار دچار حمله می شوند و برخی دیگر فقط سالی چند بار این حالت را تجربه می کنند.
تفاوت کاتاپلکسی با نارکولپسی
کاتاپلکسی یک علامت است، نه یک بیماری مستقل. این علامت نوع ۱ نارکولپسی را از نوع ۲ آن متمایز می کند:
نارکولپسی نوع 1
- همراه با کاتاپلکسی
- سطح بسیار پایین ماده شیمیایی مغزی “اورکسین”
- خواب آلودگی شدید روزانه
نارکولپسی نوع 2
- بدون کاتاپلکسی
- سطح اورکسین طبیعی تر
کاتاپلکسی چه شکلی است و چه حسی دارد؟
برای بسیاری از افراد، ظاهر حمله شبیه تشنج است اما فرد هوشیار باقی می ماند. ضعف عضلانی معمولا از صورت و گردن شروع می شود و به سمت دست ها و پاها می رود.
علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- افتادگی صورت
- اختلال در صحبت کردن
- خم شدن سر
- زانوهای شل
- سقوط کامل (در موارد نادر)
بسیاری از افراد چند ثانیه قبل از شروع حمله احساسات خاصی تجربه می کنند و می دانند که حمله در راه است. این حملات، بر اساس توصیف بیماران، شبیه «ژله شدن بدن» یا «کاملا شل شدن» هستند.
کاتاپلکسی در کودکان
کاتاپلکسی در کودکان گاهی متفاوت از بزرگسالان دیده می شود. کودکان بیشتر دچار ضعف عضلات صورت، فک و پلک ها می شوند و گاهی نیز حرکات چهره ای غیرطبیعی دارند. بعضی کودکان هنگام حمله زبان خود را بیرون می آورند یا حالت هایی مشابه درد یا ناراحتی نشان می دهند.
در بسیاری از موارد، والدین یا مربیان مدرسه این رفتارها را با:
- دست وپا چلفتی بودن
- تشنج
- غش
- جلب توجه
اشتباه می گیرند.
به همین دلیل، اگر رفتار فرزندتان تغییر کرده است، حتما باید توسط پزشک معاینه شود.
علت های کاتاپلکسی
حدود 75 درصد مبتلایان به نارکولپسی نوع 1 کاتاپلکسی را تجربه می کنند.
این مشکل به دلیل کمبود اورکسین رخ می دهد؛ ماده ای که به بیداری بدن کمک می کند و باعث مهار خواب REM می شود. در خواب REM، بدن ما به طور طبیعی دچار شلی عضلانی می شود. در کاتاپلکسی، این حالت در زمان بیداری و هنگام تجربه احساسات شدید فعال می شود.
چه چیزهایی حمله کاتاپلکسی را تحریک می کنند؟
احساسات شدید، محرک اصلی حملات هستند:
احساسات منفی
- عصبانیت
- ترس
- شوک یا استرس ناگهانی
احساسات مثبت
- خنده
- هیجان شدید
هرچه احساسات قوی تر باشند، احتمال بروز حمله بیشتر می شود.
درمان کاتاپلکسی
درمان اصلی، دارو است. بسیاری از داروهای مورد استفاده برای نارکولپسی، علائم کاتاپلکسی را هم کاهش می دهند.
داروهای اصلی
- سدیم اکسی بات
- اکسی بات کم سدیم
- پیتولیسانت
داروهای غیرمستقیم (نسخه Off-label)
قطع ناگهانی دارو ممکن است حمله های بسیار شدید ایجاد کند، بنابراین مصرف دارو باید کاملا طبق نسخه باشد.
چگونه می توان از حملات جلوگیری کرد؟
پیشگیری کامل ممکن نیست.
اما بسیاری از بیماران گزارش می کنند که خستگی زیاد محرک رایج حملات است. رعایت اصول خواب سالم می تواند تعداد حملات را کاهش دهد:
- خوابیدن و بیدار شدن در ساعت مشخص
- محیط خواب ساکت، تاریک و خنک
- دور کردن موبایل و تلویزیون از اتاق خواب
- پرهیز از وعده سنگین، کافئین و نوشیدنی های انرژی زا پیش از خواب
- فعالیت بدنی روزانه برای بهبود کیفیت خواب
چطور با کاتاپلکسی زندگی کنیم؟
حملات ممکن است ترسناک باشند اما معمولا خطرناک نیستند، به شرط اینکه فرد در محیط امن باشد.
نکات ایمنی مهم
- برنامه ریزی برای فعالیت ها در محیط های کم خطر
- اطلاع دادن به دوستان، خانواده، مدرسه یا محل کار
- دریافت حمایت عاطفی و روانی
- استفاده از گروه های حمایتی بیماران نارکولپسی
اگر کاتاپلکسی بر روحیه یا روابط اجتماعی فرد اثر گذاشته، مشاوره روان شناسی می تواند کمک کننده باشد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر شما یا فرزندتان دچار ضعف ناگهانی عضلات می شوید، باید حتما توسط پزشک معاینه شوید. تشخیص زودرس نارکولپسی و کاتاپلکسی می تواند کیفیت زندگی کودک و خانواده را به میزان قابل توجهی بهتر کند.
سخنی از نی نی تینی
کاتاپلکسی به معنی ضعف ناگهانی عضلات در زمان بیداری است که توسط احساسات شدید تحریک می شود. اگرچه این حالت معمولا خطر مستقیم ندارد، اما می تواند زندگی فرد را مختل کند. خبر خوب این است که با دارو و رعایت اصول مراقبتی، قابل کنترل و درمان است.
اگر شما یا فرزندتان تجربه ای درباره کاتاپلکسی یا بی اختیاری عضلات در کودکان داشته اید، در بخش دیدگاه ها تجربه خود را بنویسید تا دیگران نیز از آن استفاده کنند. پرسش های خود را هم مطرح کنید تا راهنمایی تان کنم.
