چربی خون در کودکان

ممکن است تصور کنیم چربی خون فقط مشکلی برای بزرگسالان است، اما حقیقت این است که چربی خون در کودکان نیز می تواند رخ دهد. این مسئله گاهی به دلایل ژنتیکی و ارثی اتفاق می افتد، و در بسیاری موارد سبک زندگی و تغذیه کودک در آن نقش دارد. با ایجاد تغییراتی در تغذیه و افزایش فعالیت بدنی می توان سطح چربی خون را در کودکان کنترل کرد. اما در برخی از کودکان، استفاده از دارو نیز لازم است تا سطح چربی به میزان ایمن برسد. در این مقاله در مورد افزایش چربی خون در کودکان بیشتر توضیح خواهیم داد.

چربی خون در کودکان چیست؟

چربی خون در کودکان (که گاهی به آن چربی خون اطفال هم گفته می شود) زمانی رخ می دهد که سطح کلسترول یا تری گلیسیرید خون کودک بالاتر از حد طبیعی باشد. این مواد نوعی چربی یا “لیپید” هستند که در جریان خون گردش می کنند. بدن ما برای عملکرد طبیعی خود به مقداری چربی نیاز دارد، اما زمانی که سطح این چربی ها از حد معمول بیشتر شود، می تواند باعث بروز بیماری های قلبی عروقی و دیگر مشکلات شود.

اما از کجا بفهمیم که کودک ما دچار چربی خون یا تری گلیسیرید بالاست؟ پزشکان برای این کار از آزمایش خون موسوم به پروفایل چربی (Lipid Panel) استفاده می کنند که شامل اندازه گیری مقادیر مختلف چربی های خون است. مقادیر طبیعی این آزمایش برای کودکان با بزرگسالان متفاوت است.

جدول سطح انواع چربی خون در کودکان:

نکته: تنها موردی که کاهش آن نگران کننده است، HDL یا همان کلسترول خوب است.

علائم چربی خون در کودکان

در اغلب موارد، چربی خون در کودکان بدون علامت است و ممکن است تا زمان انجام آزمایش متوجه آن نشوید. با این حال، در مواردی که سطح چربی بسیار بالا باشد، به ویژه در موارد ژنتیکی، ممکن است علائم زیر دیده شود:

• تجمع چربی های زردرنگ روی پوست (گزانتوما)
• توده های زرد روی یا اطراف پلک (گزانتلاسما)
• حلقه های سفید یا خاکستری دور قرنیه چشم (قوس قرنیه)

اگر چنین نشانه هایی را در کودک خود مشاهده کردید، حتما با پزشک مشورت کنید.

علت افزایش چربی خون در کودکان چیست؟

دلایل مختلفی می توانند باعث بالا رفتن چربی خون در کودکان شوند:

• تغذیه نامناسب (مانند مصرف زیاد فست فود، شیرینی، چربی های اشباع)
• کم تحرکی و نداشتن فعالیت بدنی
• چاقی، دیابت یا بیماری های کلیوی مانند سندرم نفروتیک
• مصرف برخی داروها
• زمینه ژنتیکی و ارثی

بسیاری از کودکانی که دچار چربی خون بالا هستند، حداقل یکی از والدین شان سابقه چربی خون بالا یا مصرف دارو برای کنترل کلسترول را دارند.

دلایل ژنتیکی چربی خون در کودکان

یکی از مهم ترین عوامل ایجاد چربی خون در کودکان، ژنتیک است. دو نوع اصلی از دلایل ژنتیکی وجود دارد:

هیپرکلسترولمی خانوادگی (FH)

این بیماری ژنتیکی موجب می شود کودک از همان بدو تولد دارای کلسترول LDL بالا باشد. در اغلب موارد، این بیماری به صورت غالب منتقل می شود، یعنی تنها یک ژن معیوب از یکی از والدین کافی است تا کودک مبتلا شود. اگر سطح LDL کودک بدون دلیل مشخصی 160 یا بیشتر باشد، پزشک ممکن است به FH مشکوک شود. حتی اگر یکی از والدین به FH مبتلا باشد، مقدار LDL بالای 130 در کودک نگران کننده است.

علل چندژنی (پلی ژنیک)

در این نوع، کودک چند ژن مختلف را از هر دو والد به ارث می برد که در کنار هم باعث افزایش تدریجی LDL می شوند. ممکن است سطح کلسترول در کودکی خیلی بالا نباشد، اما در نوجوانی یا بزرگسالی افزایش یابد. اگرچه خطر بیماری قلبی در این حالت کمتر از FH است، اما همچنان نیاز به مراقبت دارد.

لیپوپروتئین (a) و نقش آن

لیپوپروتئین (a) نوع خاصی از کلسترول است که می تواند از طریق ژن به کودک منتقل شود. بالا بودن سطح این ماده می تواند خطر بیماری عروق کرونر و در موارد نادر، سکته مغزی در کودکی را افزایش دهد. پزشک ممکن است در شرایط خاصی توصیه به بررسی سطح لیپوپروتئین (a) کند، مثلا اگر:

• کودک یا یکی از والدین دچار FH باشد
• سابقه سکته مغزی بدون علت مشخص در خانواده وجود داشته باشد
• پدر یا مادر سطح بالای لیپوپروتئین (a) داشته باشند
• خواهر یا برادر کودک دچار حمله قلبی زودرس شده باشد

چرا تری گلیسیرید کودک ممکن است بالا باشد؟

عوامل متعددی باعث افزایش تری گلیسیرید در کودکان می شوند، از جمله:

• چاقی و اضافه وزن
• دیابت نوع 1 یا 2
• مصرف برخی داروها
• علل ژنتیکی (که نسبت به کلسترول ارثی شیوع کمتری دارد)

اگر سطح تری گلیسیرید ناشتا در کودک به بیش از 500 برسد و دلیل دیگری یافت نشود، پزشک احتمال زمینه ژنتیکی را بررسی خواهد کرد.

عوارض بالا بودن چربی خون در کودکان

چربی خون در کودکان، به ویژه کلسترول LDL بالا، در درازمدت می تواند باعث ایجاد پلاک در رگ ها شود. این رسوبات چربی می توانند جریان خون را به قلب، مغز یا اندام ها کاهش دهند و موجب بیماری هایی مانند:

• سکته قلبی
• سکته مغزی
• بیماری شریان محیطی

عوارض تری گلیسیرید بالا در کودکان

مقدار بالای تری گلیسیرید ممکن است باعث التهاب پانکراس (لوزالمعده) یا همان پانکراتیت شود. در درازمدت، نقش اندکی در تشکیل پلاک در رگ ها دارد، ولی نسبت به کلسترول بد (LDL) کمتر مؤثر است.

چگونه چربی خون در کودکان تشخیص داده می شود؟

پزشکان معمولا از یک آزمایش خون ساده برای بررسی چربی خون در کودکان سن مدرسه استفاده می کنند. در بعضی از موارد لازم است کودک حداقل 12 ساعت ناشتا باشد (هیچ غذا یا نوشیدنی مصرف نکرده باشد) تا نتیجه آزمایش دقیق تر باشد. بنابراین، حتما از پزشک کودک خود بپرسید که آیا نیاز به ناشتا بودن هست یا خیر.

انجام این آزمایش به ویژه در کودکانی که سابقه خانوادگی بیماری قلبی یا چربی خون بالا دارند بسیار ضروری است. نتایج این آزمایش می تواند نشان دهد که آیا سطح کلسترول یا تری گلیسیرید کودک بالاتر از حد طبیعی است یا خیر.

درمان چربی خون در کودکان چگونه انجام می شود؟

نخستین گام برای درمان چربی خون در کودکان، تغییر در سبک تغذیه و افزایش فعالیت بدنی است. پزشک با بررسی شرایط کودک، رژیم غذایی مناسب و میزان فعالیت بدنی توصیه شده را به شما اعلام خواهد کرد. اگر این تغییرات طی چند ماه باعث کاهش چربی خون نشود، ممکن است پزشک دارو تجویز کند، به ویژه اگر کودک شما ۸ سال یا بیشتر داشته باشد.

آیا کودک من نیاز به دارو دارد؟

احتمالش وجود دارد. پزشکان برای تصمیم گیری درباره تجویز دارو از دستورالعمل های تخصصی موسسات معتبر جهانی مانند انجمن قلب آمریکا پیروی می کنند. در ادامه مواردی را مشاهده می کنید که در آن ها ممکن است دارو تجویز شود:

اگر LDL بالاتر از 190 باشد و:

• کودک هیچ عامل خطر قلبی دیگری نداشته باشد.

اگر LDL برابر یا بالاتر از 160 باشد و یکی از موارد زیر صادق باشد:

• کودک یکی از عوامل خطر بیماری قلبی مانند چاقی، دیابت، یا فشار خون بالا داشته باشد.
• یکی از والدین سابقه سکته قلبی زودرس یا پلاک در رگ های قلبی داشته باشد.
• تغییرات سبک زندگی پس از 6 ماه تأثیری در کاهش چربی خون نداشته باشد.

اگر LDL بالاتر از 130 باشد و یکی از موارد زیر وجود داشته باشد:

• یکی از والدین به هیپرکلسترولمی خانوادگی (FH) مبتلا باشد.
• کودک مبتلا به عوامل خطر مانند چاقی، سیگار، فشار خون بالا، HDL پایین، بیماری کاوازاکی، مشکلات کلیوی، پیوند عضو، آرتریت روماتوئید، لوپوس یا HIV باشد.

اگر LDL بالاتر از 100 باشد و یکی از موارد زیر وجود داشته باشد:

• کودک دیابت نوع 1 یا 2 داشته باشد.
• کودک سابقه بیماری کاوازاکی با آنوریسم عروق کرونر داشته باشد.

کدام داروها برای درمان چربی خون در کودکان استفاده می شوند؟

برای کودکانی که کلسترول LDL بالا دارند، معمولا داروهای استاتین اولین انتخاب هستند. برخی از این داروها عبارت اند از:

• آتورواستاتین (Atorvastatin)
• روزوواستاتین (Rosuvastatin)
• سیمواستاتین (Simvastatin)

استاتین ها با مکانیسم های زیر به کاهش چربی خون کمک می کنند:

• کاهش تولید کلسترول در کبد
• کمک به دفع کلسترول اضافی از خون

در صورتی که استاتین ها کافی نباشند، ممکن است پزشک ازتیمایب (Ezetimibe) تجویز کند که جذب کلسترول در روده را کاهش می دهد.

درمان لیپوپروتئین (a) بالا در کودکان

سبک زندگی تأثیر زیادی بر روی سطح لیپوپروتئین (a) ندارد، و در حال حاضر دارویی که مستقیما این نوع کلسترول را کاهش دهد، وجود ندارد. اما تحقیقات در حال انجام است. در این میان، تمرکز پزشک بر کاهش سایر عوامل خطر است:

• رژیم غذایی مناسب برای سلامت قلب
• فعالیت بدنی منظم
• ترک مصرف دخانیات (اگر کودک نوجوان است)
• درمان سایر اختلالات چربی خون با دارو

درمان تری گلیسیرید بالا در کودکان

برای درمان تری گلیسیرید بالا در کودکان، پزشک ممکن است یکی از گزینه های زیر را پیشنهاد دهد:

• ایجاد تغییر در تغذیه و سبک زندگی کودک
• مصرف مکمل های روغن ماهی (تا 4000 میلی گرم در روز)، در صورت تجویز پزشک
• استفاده از داروهای خاص در موارد شدید

آیا بالا بودن چربی خون در کودکان قابل برگشت است؟

بله. با درمان مناسب و تغییر سبک زندگی می توان سطح چربی خون کودک را به سطح ایمن رساند و از عوارض خطرناک در آینده جلوگیری کرد. پزشک می تواند هدف مشخصی برای سطح چربی خون کودک تعیین کند و راهکارهایی برای رسیدن به آن پیشنهاد دهد.

چطور می توانم به کاهش چربی خون در کودکان کمک کنم؟

شما نقش مهمی در کنترل و درمان خانگی چربی خون در کودکان دارید. اقدامات زیر می توانند مفید باشند:

• کاهش چربی کل مصرفی روزانه: حداکثر 30% از کالری روزانه کودک باید از چربی تأمین شود. در این مورد می توانید از مشاور تغذیه کمک بگیرید.
• حذف چربی های ترانس و کاهش چربی های اشباع: چربی های اشباع معمولا در دمای اتاق جامد هستند و در روغن های حیوانی، روغن نارگیل و روغن پالم وجود دارند. میزان چربی اشباع باید کمتر از 10% کل کالری باشد.
• استفاده از چربی های سالم مانند روغن زیتون، روغن آووکادو و روغن بذر کتان.
• کاهش مصرف کلسترول غذایی: کمتر از 300 میلی گرم در روز.
• پرهیز از لبنیات پرچرب: کودکان 12 تا 24 ماهه می توانند شیر 2 درصد مصرف کنند، اما کودکان بالای 2 سال بهتر است از شیر بدون چربی استفاده کنند.
• افزایش مصرف فیبر: سبزیجات، میوه ها، حبوبات، دانه ها و غلات کامل منابع خوب فیبر هستند.
• افزایش فعالیت بدنی منظم: ورزش هایی مانند دوچرخه سواری، پیاده روی، دویدن و شنا کمک می کنند تا HDL (کلسترول خوب) بالا رفته و خطر بیماری های قلبی کاهش یابد.
• کنترل وزن کودک: پزشک می تواند محدوده وزن سالم برای کودک شما را مشخص کند.

مواد غذایی مفید برای کودکان مبتلا به کلسترول بالا

اگر نگران کلسترول بالای کودک خود هستید، خبر خوب این است که تغذیه نقش کلیدی در کنترل آن دارد. انتخاب غذاهای متنوع و سالم به کودک کمک می کند تا تمام مواد مغذی مورد نیازش را دریافت کند و سطح کلسترول خونش را به تعادل برساند.

صبحانه های مناسب برای کاهش چربی خون در کودکان

• میوه تازه (مثل سیب، موز، توت ها)
• غلات کامل صبحانه ای (فاقد شکر افزوده)
• بلغور جو دوسر (اوتمیل): منبع عالی فیبر محلول
• ماست یونانی کم چرب: سرشار از پروتئین

نکته: بلغور جو دوسر یکی از بهترین گزینه ها برای کاهش کلسترول LDL است.

نهار و شام متعادل طبق مدل “بشقاب سالم”

الگوی پیشنهادی USDA برای وعده های اصلی شامل موارد زیر است:

• ¼ بشقاب پروتئین کم چرب: مرغ بدون پوست، ماهی، عدس و لوبیا
• ¼ بشقاب غلات کامل: برنج قهوه ای، نان سبوس دار، ماکارونی گندم کامل
• ½ بشقاب سبزیجات و میوه ها: هویج، بروکلی، کاهو، گوجه فرنگی، سیب و پرتقال
• 1 وعده لبنیات کم چرب: شیر یا ماست کم چرب

روش های سالم پخت غذا:

• پخت در فر
• گریل کردن
• بخارپز کردن
• سرخ کردن با هوا (Air Fryer)
• اجتناب از سرخ کردن در روغن زیاد یا استفاده از چربی های اشباع شده.

میان وعده های سالم و مغذی برای چربی خون بالا در کودکان

• میوه تازه یا خشک بدون شکر افزوده
• سبزیجات خرد شده مثل خیار، هویج، فلفل دلمه ای
• مغزها و دانه ها (بادام، گردو، تخمه آفتابگردان – در صورت نبود حساسیت)
• بیسکوییت یا کراکر غلات کامل
• پنیر یا ماست کم چرب

نوشیدنی های مناسب برای سلامت قلب

نوشیدنی های مفید:

• آب ساده
• شیر کم چرب یا بدون چربی

نوشیدنی های مضر:

• نوشابه ها
• شیرهای طعم دار شیرین
• آبمیوه های صنعتی
• نوشیدنی های ورزشی شیرین شده

چه زمانی باید کودک را نزد پزشک ببریم؟

پزشک کودک، برنامه منظمی برای بررسی های دوره ای کلسترول تنظیم خواهد کرد. این بررسی ها ممکن است شامل آزمایش خون باشند و معمولا:

• پس از 6 ماه از تغییرات رژیم غذایی و/یا
• 2 ماه پس از شروع داروی جدید، نیاز به پیگیری وجود دارد.

در صورت مشاهده علائم یا نگرانی های جدید، حتی زودتر هم می توانید به پزشک مراجعه کنید.

سخنی از نی نی تینی

همیشه وقتی اسم کلسترول بالا را می شنویم، ذهنمان به سراغ بزرگسالان می رود. اما واقعیت این است که افزایش چربی خون در کودکان نیز وجود دارد. اگر کلسترول کودک شما بالا رفته، طبیعی است که نگران شوید. اما خبر خوب اینجاست که پزشکان کاملا درک می کنند و در کنار شما هستند تا سلامت فرزندتان را حفظ کنند.

درمان کلسترول بالا از کودکی، شانس بالایی برای داشتن آینده ای سالم فراهم می کند.