کودکان در اشکال و اندازه‌های مختلفی وجود دارند، اما اگر کودک شما به نظر یک کودک چاق می‌آید، ممکن است نگران شوید. پزشک کودک شما می‌تواند تشخیص دهد که آیا او از نظر بالینی اضافه وزن یا چاقی دارد یا خیر، اما رژیم گرفتن و تمرکز بر کاهش وزن برای کودکان مناسب نیست. در عوض، متخصصان توصیه می‌کنند که خانواده‌ها برای کاهش وزن و بهبود وضعیت چاقی کودکان خود عادات سالمی را در پیش بگیرند که شامل تغذیه سالم، فعالیت بدنی و کاهش زمان استفاده از تجهیزات الکترونیکی می‌شود. تغییرات مثبت در سبک زندگی بدون توجه به وزن کودک شما، می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن را کاهش دهد.
تعریف چاقی کودکان
طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، “تجمع غیرطبیعی یا بیش از حد چربی که خطر سلامتی را به همراه دارد” اضافه وزن و چاقی تعریف می شود. افراد در تمام سنین، از جمله کودکان، می‌توانند تحت تأثیر اضافه وزن قرار گیرند.
چاقی کودکان با استفاده از ابزاری به نام شاخص توده بدنی بر اساس سن (BMI-for-age) تعریف می‌شود. BMI با استفاده از قد و وزن کودک شما محاسبه می‌شود و به یک درصد تبدیل می‌گردد. درست مانند نمودارهای رشد نوزاد که برای پیگیری قد، وزن و اندازه دور سر نوزاد شما استفاده می‌شود، BMI کودک شما با سایر کودکان هم سن و هم جنس مقایسه می‌شود.
دسته‌بندی‌های BMI کودکان به این شکل است:
- کم وزن: زیر صدک 5
- وزن سالم: بین صدک 5 تا 85
- اضافه وزن: بین صدک 85 تا 95
- چاق: بالای صدک 95
اگر BMI کودک شما بالای صدک 95 باشد، به این معنی است که BMI او بالاتر از 95 درصد از کودکان هم سن و هم جنسش است و او یک کودک چاق در نظر گرفته می‌شود. BMI سالم برای کودکان بین صدک 5 تا 85 قرار دارد.
در حال حاضر، بر اساس گزارش مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC)، حدود 13 درصد از کودکان 2 تا 5 ساله با عنوان کودک چاق طبقه‌بندی می‌شوند؛ این رقم در بین کودکان 6 تا 11 سال به 20 درصد می‌رسد. چاقی همچنین در بین کودکان اسپانیایی‌تبار و سیاه‌پوست حدود 24 تا 25 درصد بیشتر است.
عوامل مؤثر در چاقی کودکان کدام‌اند؟
دو عامل اصلی که به چاقی در کودکان منجر می‌شوند، رژیم غذایی ناسالم و کمبود فعالیت بدنی هستند، اما عوامل دیگری نیز نقش دارند، از جمله:
- سابقه خانوادگی
- ژنتیک
- نژاد و قومیت
- دسترسی به خدمات بهداشتی
- سیاست‌های دولتی و مدارس
- رفتار کم تحرک
- زمان استفاده از تجهیزات الکترونیکی
- سبک زندگی والدین
- دسترسی آسان به غذاهای فوق فرآوری‌شده
- سلامت روان
- آگاهی/آموزش سلامت
برخی از این عوامل را به عنوان والدین می‌توانید مدیریت کنید، اما بسیاری از آنها به مسائل سیستماتیک اشاره دارند مانند دسترسی ناکافی به خدمات بهداشتی، غذا یا امکانات ورزشی، که نیازمند توجه بیشتر و اصلاحات در سطح دولت یا جامعه هستند. برخی مشکلات سیستماتیک فراتر از توصیه ساده “خوب بخورید و بیشتر حرکت کنید” هستند، چرا که همه افراد این امکانات را در اختیار ندارند.
چگونه می‌توانم بفهمم که کودک من اضافه وزن دارد؟
در طول چکاپ‌های منظم کودک، پزشک قد و وزن او را (با استفاده از شاخص توده بدنی یا BMI) روی نمودار رشد بررسی می‌کند تا تعیین کند آیا کودک به طور بالینی اضافه وزن یا چاقی کودکان دارد یا خیر. BMI کودک شما با درصدی نسبت به هم سالانش رتبه بندی می‌شود.
کودکان در اشکال و اندازه‌های مختلفی هستند، بنابراین مهم است که به یاد داشته باشید که سلامتی تنها مربوط به BMI یا یک عدد روی ترازو نیست. علاوه بر BMI، پزشک کودک شما احتمالاً سبک زندگی کلی او را نیز در نظر می‌گیرد، از جمله تغذیه، ورزش، زمان استفاده از صفحه نمایش، خواب و سلامت روان.
کودکانی که رژیم غذایی سالمی دارند، فعال هستند، خوب می‌خوابند و از سلامت روانی خوبی برخوردارند، حتی اگر وزنشان بالاتر از حد معمول باشد، همچنان می‌توانند سالم باشند. همه کودکانی که وزن بیشتری دارند، لزوماً اضافه وزن ندارند. به عنوان مثال، کودکان ورزشکار ممکن است BMI بالایی داشته باشند، اما این ممکن است به دلیل عضلانی بودن آنها باشد و برخی کودکان نیز دارای چارچوب بدنی بزرگتری نسبت به میانگین هستند.
آیا ممکن است کودک نوپا من اضافه وزن داشته باشد؟
بله. حدود 13 درصد از کودکان 2 تا 5 ساله چاق هستند. اگر نگران وزن کودک نوپای خود هستید، با پزشک او مشورت کنید. ممکن است پزشک برای رساندن کودک به یک وضعیت سالم‌تر در نمودار رشد، توصیه‌هایی داشته باشد. در این بین، می‌توانید از راهنمایی‌های زیر برای ایجاد سبک زندگی سالم‌تر برای کل خانواده پیروی کنید.
چگونه می‌توانم به کاهش وزن کودک کمک کنم؟
کاهش وزن برای مقابله با مساله چاقی کودکان یک موضوع جدی است. کارشناسان توصیه می‌کنند که تا زمانی که پزشک به طور خاص برای مدیریت یک مشکل پزشکی توصیه نکرده است، نباید رژیم کاهش وزن را استارت بزنید. یک رژیم غذایی محدود می‌تواند برای سلامت کودک مضر باشد و در رشد او اختلال ایجاد کند. کودکان در حال رشد هستند و افزایش وزن بخشی طبیعی از این فرآیند است.
مهم است که از گفتن به کودک که نیاز به کاهش وزن دارد، خودداری کنید؛ حتی اگر هدفتان تشویق او باشد. انتقاد بیش از حد از وزن کودک می‌تواند اعتماد به نفس او را کاهش دهد و خطر انزوا، پرخوری و افزایش وزن را در آینده افزایش دهد. این نوع تفکر ممکن است منجر به اجتناب از خدمات بهداشتی در بزرگسالی به دلیل ترس از تمسخر شود.
نکاتی برای کمک به سبک زندگی سالم کودک
- وعده‌های غذایی را با هم بخورید: مطالعات نشان می‌دهد که اشتراک وعده‌های غذایی خانوادگی 3 تا 5 بار در هفته با کیفیت بهتر رژیم غذایی و BMI پایین‌تر مرتبط است.
- تغذیه سالم داشته باشید: به عنوان یک الگو عمل کنید و به کودکان خود یاد دهید که چگونه وعده‌های غذایی متعادل بسازند.
- به اشتها احترام بگذارید: طیف گسترده‌ای از غذاها و میان‌وعده‌های مغذی ارائه دهید و اجازه دهید کودک تصمیم بگیرد چه چیزی و چه مقدار بخورد.
- نوشیدنی‌های بهتر انتخاب کنید: بیشتر آب سرو کنید. نوشابه و نوشیدنی‌های شیرین را برای مناسبت‌های خاص نگه دارید. اگر آبمیوه می‌دهید، نوع 100 درصد طبیعی بدون شکر اضافی را انتخاب کنید.
- شیرینی‌ها را کنار نگذارید: پرهیز کامل از تنقلات باعث جذاب‌تر شدن آنها برای کودکان می‌شود. سعی کنید شیرینی‌ها را به عنوان بخشی از وعده‌های غذایی و میان‌وعده‌های مغذی در نظر بگیرید.
- زمان غذا خوردن را مدیریت کنید: یک برنامه غذایی منظم با وعده‌های غذایی و میان‌وعده‌های ثابت تعیین کنید.
- تشویق به حرکت کنید: کودکان باید روزانه 60 دقیقه فعالیت بدنی داشته باشند. سعی کنید فعالیت‌هایی پیدا کنید که با هم از آنها لذت ببرید.
- زمان استفاده از تجهیزات الکترونیکی را کنترل کنید: برای کودکان 2 تا 5 ساله، هدف باید محدود کردن زمان استفاده غیرآموزشی از موبایل، تبلت و کامپیوتر به حدود یک ساعت در روزهای هفته و نه بیشتر از سه ساعت در روزهای تعطیل باشد.
اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت چاقی کودکان چیست؟
چاقی در کودکان ممکن است احتمال بروز مشکلات سلامتی را در حال حاضر یا در آینده افزایش دهد. این مشکلات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مشکلات تنفسی
- درد مفاصل
- دیابت نوع 2
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا
- بیماری قلبی
- افسردگی
- اعتماد به نفس پایین
برخی مطالعات نشان می‌دهند که کودکان چاق در بزرگسالی بیشتر در معرض چاقی هستند و ممکن است خطر ابتلا به دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی عروقی و برخی انواع سرطان در آنها افزایش یابد.
با این حال، مطالعات دیگری نشان می‌دهند که شاخص توده بدنی (BMI) در دوران کودکی معیار خوبی برای پیش‌بینی بیماری‌های بزرگسالی نیست. محققان اشاره می‌کنند که کودکان با وزن سالم نیز ممکن است در بزرگسالی به دیابت و بیماری‌های قلبی مبتلا شوند و هشدار می‌دهند که تمرکز بر کاهش چاقی تنها در کودکان دارای اضافه وزن می‌تواند مضر باشد. مهم است که همه کودکان یاد بگیرند خوب غذا بخورند و از فعالیت بدنی لذت ببرند، و تبعیض وزنی (شرمنده کردن به خاطر وزن) نباید متوجه کودکانی با بدن‌های بزرگتر شود.
به جای تمرکز بر کاهش وزن و چاقی کودکان، تمرکز خود را بر ایجاد عادات سالم قرار دهید و بدانید که فشار آوردن به کودک برای کاهش وزن، راهکاری موفقیت‌آمیز نیست. برای کسب بهترین نتایج، با حمایت، محبت، شمول و تغییرات مبتنی بر خانواده پیش بروید.
