پیکا در کودکان یکی از رفتارهایی است که بسیاری از والدین را نگران می کند، به خصوص زمانی که کودک شروع به خوردن مواد غیرخوراکی مثل خاک، کاغذ یا گچ می کند. این مشکل می تواند نشانه ای از کمبودهای تغذیه ای، مسائل رفتاری یا شرایط روانی باشد و به همین دلیل نیاز به توجه دقیق والدین دارد. در ادامه این مقاله با شناخت علائم، علت ها و روش های درمان پیکا، می توانید از بروز عوارض جدی پیشگیری کرده و سلامت کودک خود را بهتر مدیریت کنید.
پیکا در کودکان چیست؟
پیکا یک اختلال خوردن است که در آن کودک تمایل به خوردن چیزهایی دارد که نه ارزش غذایی دارند و نه قابل خوردن هستند؛ مانند چوب، کاغذ، خاک، گچ، فلز یا رنگ.
این رفتار با کنجکاوی طبیعی کودکان خردسال فرق دارد. بسیاری از نوزادان و کودکانی که کمتر از سه سال دارند، با گذاشتن اشیا در دهانشان، جهان اطراف را کشف می کنند و این موضوع کاملا طبیعی است.
اما وقتی کودکی که از این سن گذشته و مرحله رشد دهانی را پشت سر گذاشته، دوباره شروع به خوردن چیزهای غیرخوراکی می کند، می تواند نشانه ای از پیکا در کودکان باشد و نیاز به پیگیری دارد.
پیکا در چه سنی شایع تر است؟
پیکا در کودکان بیشتر در سنین 1 تا 6 سال مشاهده می شود.
این اختلال در کودکانی که مشکلات رشد و تکامل دارند (مثل مشکلات گفتاری، رفتاری یا ذهنی) بیشتر دیده می شود و معمولا شدت بیشتری دارد.
پیکا همچنین در زنان باردار مشاهده می شود؛ اما در این مقاله تمرکز ما بر پیکا در کودکان است. خبر خوب اینکه در بیشتر موارد، با درمان صحیح، این مشکل کاملا قابل کنترل یا رفع است.
چطور پیکا در کودکان را تشخیص دهیم؟
کودکانی که دچار پیکا هستند، به صورت مکرر و منظم سراغ خوردن مواد غیرخوراکی می روند و این رفتار باید حداقل یک ماه ادامه داشته باشد تا تشخیص پیکا مطرح شود.
این کودکان ممکن است یکی یا چند مورد از مواد زیر را بخورند یا بجوند:
- خاک رس
- خاک یا گل
- مدفوع حیوانات
- گلوله های موی حیوانات
- یخ
- رنگ
- شن
- چوب
- کاغذ
- صابون
- گچ
توضیح تکمیلی برای مادران ایرانی:
بر اساس تجربیات متخصصان اطفال در ایران، بسیاری از کودکان، به خصوص در سنین 2 تا 4 سال، به خوردن خاک، گچ و کاغذ تمایل نشان می دهند که معمولا نشانه ای از کمبود آهن است.
این رفتار را جدی بگیرید، اما نگران نباشید؛ چون تشخیص و درمان آن بسیار ساده است.
علت پیکا در کودکان چیست؟
علت پیکا در کودکان می تواند متفاوت باشد و معمولا چند عامل با هم در ایجاد آن نقش دارند:
-
کمبودهای تغذیه ای (شایع ترین علت پیکا در کودکان)
کمبودهایی مثل فقر آهن، کمبود روی و برخی ویتامین ها می توانند باعث ایجاد ولع غیرعادی به خوردن مواد غیرخوراکی شوند.
کودکانی که دچار سوءتغذیه هستند یا رژیم غذایی نامنظمی دارند، بیشتر در معرض این مشکل هستند.
در ایران نیز، کمبود آهن یکی از شایع ترین دلایل پیکاست و معمولا با یک آزمایش خون ساده تشخیص داده می شود.
-
اختلالات رشد و تکامل
گاهی پیکا به عنوان یک رفتار تکراری یا راهی برای آرام سازی کودک در اختلالاتی مثل اوتیسم دیده می شود.
در این کودکان، پیکا معمولا شدیدتر و طولانی تر است.
-
اختلالات سلامت روان
مشکلاتی مثل اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)، اضطراب یا استرس شدید می توانند زمینه ساز خوردن مواد غیرخوراکی شوند.
در کودکان، این علائم همیشه واضح نیستند و گاهی پیکا اولین نشانه ی آنهاست.
-
شرایط محیطی و خانوادگی
در برخی خانواده ها که کودک به مواد خطرناک دسترسی دارد یا نظارت کافی وجود ندارد، احتمال بروز پیکا بیشتر دیده می شود.
پیکا در کودکان چگونه تشخیص داده می شود؟
پیکا آزمایش اختصاصی ندارد و تشخیص آن بیشتر بر اساس صحبت های مادر و بررسی های پزشک است.
پزشک کودکتان معمولا موارد زیر را انجام می دهد:
-
معاینه بدنی و آزمایش خون
برای تشخیص کمبود آهن، روی یا ویتامین ها، آزمایش خون انجام می شود.
-
بررسی سطح سرب در خون
اگر احتمال داده شود که کودک رنگ یا خاک آلوده به سرب را خورده باشد (مثلا در خانه های قدیمی)، بررسی سرب ضروری است.
مسمومیت با سرب می تواند عوارض جدی بر رشد ذهنی کودک داشته باشد.
-
عکس برداری شکم
اگر پزشک شک داشته باشد که شیء خاصی در دستگاه گوارش کودک گیر کرده، ممکن است عکس برداری یا سونوگرافی توصیه کند.
-
آزمایش مدفوع
برای بررسی وجود انگل ها، مخصوصا در کودکانی که خاک می خورند.
نکته مهم برای مادر:
قبل از مراجعه به پزشک، هر چیزی که کودک خورده یا به آن تمایل نشان داده را یادداشت کنید. این اطلاعات به تشخیص دقیق کمک زیادی می کند.
درمان پیکا در کودکان چگونه انجام می شود؟
درمان پیکا در کودکان بستگی به دلیل اصلی ایجاد این اختلال دارد و معمولا چند مرحله انجام می شود.
-
دور کردن مواد خطرناک از دسترس کودک
اولین قدم، ایجاد محیط امن است.
حواستان باشد مواد خطرناک مثل گچ، شوینده ها، خاک گلدان، رنگ یا اشیای کوچک دور از دسترس باشد.
-
درمان کمبودهای تغذیه ای
اگر کمبود آهن یا روی وجود داشته باشد، پزشک مکمل تجویز می کند.
در ایران معمولا قطره آهن یا شربت مولتی ویتامین برای کودکان بالای یک سال استفاده می شود.
-
ارزیابی روان شناختی
اگر کودک علائم اضطراب، وسواس یا مشکلات رفتاری داشته باشد، ممکن است روان شناس کودک در روند درمان کمک کند.
-
اصلاح رفتار کودک
در کودکان خردسال، تقویت رفتار مثبت بهترین روش درمانی است.
مثلا:
- وقتی کودک غذای معمولی می خورد، او را تشویق کنید.
- رفتارهای خطرناک را بدون تنبیه شدید، آرام و قاطع اصلاح کنید.
- واکنش های هیجانی شدید (مثل ترس یا فریاد) ممکن است رفتار را بیشتر کند.
-
درمان مسمومیت با سرب
اگر کودک دچار سرب مسمومی باشد، درمانی به نام شلاته درمانی انجام می شود که کمک می کند سرب از بدن دفع شود.
-
کمک به انتخاب غذاهای سالم
تشویق کودک به خوردن میوه، مغزها و غذاهای خانگی می تواند تمایل او به خوردن مواد غیرخوراکی را کمتر کند.
عوارض پیکا در کودکان چیست؟
پیکا در کودکان معمولا با درمان مناسب قابل کنترل است، اما در برخی موارد می تواند عوارض جدی ایجاد کند، به خصوص زمانی که کودک مواد خطرناک مصرف می کند. شدت عوارض به نوع ماده ای بستگی دارد که کودک می بلعد و این مسئله اهمیت توجه والدین به رفتارهای غذایی کودک را دوچندان می کند.
1- مسمومیت با سرب
اگر کودک تکه های رنگ یا مواد مشابه را بخورد، ممکن است دچار مسمومیت با سرب شود. سرب مسمومی یک وضعیت خطرناک است و در موارد شدید می تواند باعث آسیب مغزی، اختلالات یادگیری و مشکلات رفتاری در آینده شود. بسیاری از خانه های قدیمی یا اسباب بازی های نامرغوب می توانند حاوی سرب باشند، بنابراین پیشگیری بسیار مهم است.
2- ابتلا به انگل ها و عفونت های روده ای
خوردن خاک، گل یا مدفوع حیوانات می تواند زمینه ساز ورود انگل ها به بدن کودک شود. این انگل ها در روده مستقر شده و باعث علائمی مانند درد شکم، اسهال، بی قراری و کاهش وزن می شوند. متخصصان اطفال در ایران، انگل ها را یکی از شایع ترین عوارض پیکا در کودکانی می دانند که خاک می خورند.
3- انسداد روده یا مشکلات گوارشی
اشیایی مانند چوب یا کاغذ قابلیت هضم ندارند و می توانند موجب یبوست، اسهال یا تجمع مواد غیرطبیعی در روده شوند. اگر حجم زیادی از این مواد مصرف شود، احتمال انسداد روده وجود دارد که یک اورژانس پزشکی است و نیاز به بررسی فوری دارد.
4- خفگی و انسداد مسیر تنفس
بلعیدن اجسام سخت یا تیز ممکن است باعث گیر کردن آنها در گلو یا مسیر تنفسی کودک شود. این اتفاق می تواند به خفگی یا توقف تنفس منجر شود و یکی از خطرناک ترین پیامدهای پیکا در کودکان است. والدین باید به سریع ترین شکل ممکن در این شرایط اقدام کنند و کودک را به مراکز درمانی برسانند.
5- آسیب های دهان و دندان
جویدن اشیای سفت مانند سنگ ریزه، چوب یا فلز می تواند باعث لب پریدگی دندان ها، خراش های دهانی یا زخم لثه ها شود. کودکان معمولا درد را دیر گزارش می کنند، بنابراین والدین باید تغییرات ناگهانی در خورد وخوراک یا بی اشتهایی کودک را جدی بگیرند.
چگونه از عوارض پیکا در کودکان پیشگیری کنیم؟
با نظارت دقیق بر رفتارهای غذایی کودک، می توانید این اختلال را زودتر تشخیص داده و از بروز عوارض جلوگیری کنید.
اگر کودک تمایل به خوردن مواد غیرخوراکی دارد، سریعا با متخصص اطفال مشورت کنید تا علت پیکا در کودکان مشخص شود و مناسب ترین درمان پیشنهاد گردد. بررسی دقیق پزشک، شامل معاینه بدنی، آزمایش خون و بررسی وضعیت روانی، می تواند از بسیاری از مشکلات جدی جلوگیری کند.
سخنی از نی نی تینی
اگر کودک شما تمایل به خوردن مواد غیرخوراکی دارد، این موضوع را ساده و «عادت گذرا» تصور نکنید. پیکا در کودکان معمولا نشانه یک مشکل زمینه ای مثل کمبود آهن یا اضطراب است و هرچه زودتر تشخیص داده شود، درمان سریع تر و آسان تر خواهد بود.
به رفتارهای کوچک توجه کنید، مانند خوردن خاک، کاغذ، گچ یا حتی یخ، زیرا همین موارد ساده می توانند پیام مهمی درباره وضعیت جسمی و روحی کودک به شما بدهند.
با مراجعه به متخصص اطفال، انجام آزمایش های لازم و ایجاد محیطی امن و آرام، می توانید سلامت کودک خود را تضمین کنید و از بروز بسیاری از عوارض جلوگیری نمایید. مراقبت و آگاهی شما، مهم ترین بخش درمان است.
اگر شما هم تجربه ای از پیکا در کودکتان داشته اید (چه در مراحل اولیه تشخیص و چه زمان درمان) خوشحال می شوم تجربه تان را بگویید.
نظرات شما می تواند برای مادران دیگری که همین مسیر را طی می کنند، بسیار آرامش دهنده و آموزنده باشد.
سؤال یا نگرانی خاصی دارید؟ همین حالا پرسش خود را مطرح کنید تا پاسخی دقیق و کاربردی دریافت کنید.
