پونکسیون کمری یا همان اسپاینال تپ، یک روش تشخیصی پزشکی است که در آن پزشک مقدار کمی از مایع مغزی نخاعی را از ناحیه پایین کمر خارج می کند تا مورد بررسی آزمایشگاهی قرار گیرد. این کار با استفاده از یک سوزن نازک و مخصوص انجام می شود و به دلیل استفاده از داروی بی حسی موضعی، شما دردی احساس نخواهید کرد.
مایع مغزی نخاعی، مایعی شفاف و بی رنگ است که اطراف مغز و نخاع را در بر می گیرد و نقش محافظتی و تغذیه ای برای سیستم عصبی مرکزی دارد. نمونه برداری از این مایع می تواند اطلاعات بسیار مهمی درباره وضعیت مغز، اعصاب و نخاع در اختیار پزشک قرار دهد.
پونکسیون کمری برای تشخیص بیماری هایی مانند مننژیت، التهاب مغز (آنسفالیت)، مولتیپل اسکلروزیس (MS)، برخی از انواع سرطان ها از جمله لوسمی و حتی خونریزی های مغزی کاربرد دارد. این روش در عین حال که ساده به نظر می رسد، یکی از مهم ترین ابزارهای تشخیصی در پزشکی مغز و اعصاب به شمار می رود.
پونکسیون کمری چیست؟
در پونکسیون کمری، پزشک یک سوزن نازک و توخالی را از بین دو مهره در قسمت پایین ستون فقرات وارد می کند تا مقدار کمی از مایع مغزی نخاعی را خارج کند. این مایع در فضای بین نخاع و پرده های محافظ آن (مننژها) جریان دارد.
این آزمایش به پزشکان کمک می کند تا بیماری هایی که مغز، اعصاب و نخاع را درگیر می کنند، بهتر تشخیص دهند. در واقع، پونکسیون کمری یک پنجره مهم به درون سیستم عصبی مرکزی باز می کند و اطلاعاتی ارائه می دهد که با روش های دیگر به راحتی در دسترس نیست.
نکته مهم این است که نخاع در قسمت بالاتری نسبت به محل انجام پونکسیون قرار دارد، بنابراین آسیبی به نخاع وارد نمی شود و این روش در صورت انجام صحیح، ایمن است.
چرا پونکسیون کمری انجام می شود؟
پزشک ممکن است پونکسیون کمری را به دلایل مختلفی تجویز کند، از جمله برای بررسی موارد زیر:
- خونریزی داخل جمجمه یا خونریزی مغزی
- بیماری های شناختی مانند دمانس (زوال عقل)
- افزایش غیرطبیعی مایع مغزی نخاعی
- التهاب بافت مغز (آنسفالیت)
- لوسمی (سرطان خون) و سایر سرطان ها
- مننژیت یا عفونت پرده های مغزی
- بیماری ام اس (مولتیپل اسکلروزیس) و برخی بیماری های خودایمنی
- التهاب نخاع (میلیت)
همچنین از پونکسیون کمری برای اهداف درمانی یا تشخیصی دیگر نیز استفاده می شود، از جمله:
- تزریق بی حسی منطقه ای مانند بی حسی اپیدورال برای کاهش درد در قسمت پایین بدن
- تزریق رنگ مخصوص برای برخی تصویربرداری های نخاعی
- تزریق برخی داروهای ضدسرطان یا شل کننده های عضلانی
- کاهش فشار داخل جمجمه در شرایط خاص پزشکی
این فهرست کامل نیست و دلیل دقیق انجام این روش بسته به شرایط هر فرد متفاوت است. پزشک شما بهترین فرد برای توضیح ضرورت انجام این اقدام تشخیصی است.
چگونه برای پونکسیون کمری آماده شویم؟
اگر پزشک برای شما پونکسیون کمری را برنامه ریزی کند، ممکن است کارهای زیر را پیش از انجام آن توصیه کند:
- انجام تصویربرداری مانند سی تی اسکن یا ام آر آی
- انجام آزمایش خون
- توقف یا تنظیم مصرف داروهای رقیق کننده خون مانند وارفارین یا آسپرین (فقط با نظر پزشک)
این آمادگی ها به پزشک کمک می کند که شرایط نخاع و اطراف آن را بررسی کرده و مطمئن شود که انجام این روش برای شما ایمن است. همچنین خطر عوارض احتمالی به حداقل می رسد.
حتما به تمام دستورالعمل هایی که پزشکتان می دهد توجه کنید و بدون مشورت با او داروی خود را قطع یا کم نکنید.
پونکسیون کمری چگونه انجام می شود؟
در زمان انجام پونکسیون کمری، از شما خواسته می شود به پهلو (معمولا پهلوی چپ) دراز بکشید و زانوهای خود را به سمت سینه جمع کنید. این وضعیت باعث باز شدن فاصله بین مهره ها می شود و ورود سوزن را آسان تر می کند.
در برخی موارد ممکن است شما به حالت نشسته قرار بگیرید و به جلو خم شوید، به طوری که سر و بازوهای شما روی یک میز تکیه داده باشد. این وضعیت ممکن است کمی ناراحت کننده باشد، اما لازم است تا پایان آزمایش، کاملا ثابت بمانید.
ابتدا پوست ناحیه پایین کمر ضدعفونی شده و سپس با تزریق بی حسی موضعی، آن ناحیه بی حس می شود. ممکن است در لحظه تزریق بی حسی کمی احساس سوزش داشته باشید، اما بعد از آن دردی حس نخواهید کرد، فقط ممکن است کمی فشار را متوجه شوید.
سپس پزشک، سوزن نازک را بین مهره های کمری (معمولا بین مهره سوم و چهارم) وارد می کند و آن را به فضای مخصوصی به نام فضای زیرعنکبوتیه هدایت می کند. گاهی برای دقت بیشتر، از روش تصویربرداری (فلوروسکوپی) نیز کمک گرفته می شود.
پس از قرارگیری سوزن در محل مناسب، فشار مایع اندازه گیری شده و سپس نمونه ای از مایع مغزی نخاعی برداشت می شود. در پایان، سوزن خارج شده و محل ورود آن پانسمان می شود.
پونکسیون کمری در کجا انجام می شود؟
پونکسیون کمری ممکن است در مطب، کلینیک تخصصی یا بیمارستان انجام شود. در بسیاری از موارد، این کار به صورت سرپایی است و شما همان روز می توانید به خانه بازگردید.
اگر این روش به صورت سرپایی انجام شود، بهتر است فردی همراه شما باشد تا بعد از پایان کار، شما را به منزل برساند.
آیا در طول پونکسیون کمری بیهوش می شویم؟
خیر، در پونکسیون کمری از بی حسی موضعی استفاده می شود، نه بیهوشی عمومی. بنابراین شما در طول انجام کار بیدار هستید، اما دردی احساس نخواهید کرد.
ممکن است اندکی فشار یا حس حرکت در ناحیه کمر داشته باشید که کاملا طبیعی است.
پونکسیون کمری چقدر طول می کشد؟
کل فرایند معمولا بین 15 تا 30 دقیقه زمان می برد. البته سوزن فقط چند دقیقه در بدن شما باقی می ماند و بیشتر زمان صرف آماده سازی، ضدعفونی و تنظیم موقعیت مناسب بدن می شود.
بعد از پونکسیون کمری چه انتظاری داشته باشم؟
پس از انجام پونکسیون کمری، پزشک توصیه هایی برای مراقبت بعد از آن به شما می دهد. این موارد ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- رانندگی نکردن یا کار با ماشین آلات سنگین تا 24 ساعت
- دراز کشیدن به پشت یا پهلو برای حداقل یک تا چند ساعت
- خودداری از فعالیت های سنگین یا ورزش برای 24 تا 48 ساعت
- استراحت کافی
- نوشیدن مایعات فراوان برای جلوگیری از کم آبی
در بسیاری از موارد، با تأیید پزشک، می توانید بعد از مدت کوتاهی به محل کار خود بازگردید.
آیا سردرد بعد از پونکسیون کمری شایع است؟
حدود 10 درصد از افرادی که پونکسیون کمری انجام می دهند، دچار سردرد خاصی به نام «سردرد نخاعی» می شوند. این سردرد معمولا هنگام نشستن یا ایستادن تشدید می شود.
سردرد ممکن است چند ساعت یا حتی چند روز بعد از انجام کار شروع شود. اگرچه اغلب طی چند روز خودبه خود برطرف می شود، اما در برخی موارد ممکن است تا یک هفته یا بیشتر ادامه داشته باشد.
علائم همراه می تواند شامل موارد زیر باشد:
- افزایش ضربان قلب
- کاهش فشار خون
- حالت تهوع
نوشیدن مایعات فراوان، مصرف نوشیدنی های حاوی کافئین و استفاده از مسکن های معمولی (با نظر پزشک) می تواند به کاهش این سردرد کمک کند.
عوارض احتمالی پونکسیون کمری چیست؟
عوارض پونکسیون کمری بسیار نادر است، اما در موارد خاص می تواند شامل موارد زیر باشد:
- عفونت محل ورود سوزن
- ورم یا التهاب موضعی
- خونریزی
- درد در ناحیه پایین کمر
برخلاف تصور بسیاری از افراد، هیچ خطری برای آسیب به نخاع وجود ندارد، زیرا نخاع در سطح بالاتری نسبت به محل انجام این روش قرار دارد.
نتایج پونکسیون کمری چگونه بررسی می شوند؟
پس از انجام پونکسیون کمری، نمونه مایع مغزی نخاعی به آزمایشگاه ارسال می شود تا موارد زیر بررسی شود:
- وجود باکتری ها، قارچ ها یا سلول های غیرطبیعی
- میزان قند موجود در مایع
- نوع و سطح پروتئین ها
- تعداد و نوع گلبول های سفید
این نتایج به پزشک کمک می کند بیماری های مختلف را تشخیص دهد یا رد کند.
چه زمانی نتیجه پونکسیون کمری مشخص می شود؟
بسته به علت انجام آزمایش، نتایج معمولا طی 2 تا 3 روز آماده می شود. اگر این آزمایش به صورت اورژانسی و برای شرایط خطرناک مانند مننژیت یا خونریزی مغزی انجام شود، نتایج بسیار سریع تر در دسترس قرار می گیرد.
اگر نتیجه غیرطبیعی باشد، چه اتفاقی می افتد؟
از آنجایی که پونکسیون کمری در تشخیص بیماری های متعددی نقش دارد، اقدامات بعدی به نوع نتیجه بستگی دارد. برای مثال، اگر تعداد گلبول های سفید بالا باشد، ممکن است نشانه عفونت باشد و در این صورت درمان با آنتی بیوتیک تجویز می شود.
پزشک شما به طور کامل توضیح خواهد داد که نتایج به چه معنا هستند و چه روش درمانی مناسبی برای شما در نظر گرفته می شود.
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرم؟
در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، حتما با پزشک خود تماس بگیرید:
- سردرد بسیار شدید که چند روز ادامه دارد
- ترشح خونی یا مایع غیرطبیعی از محل سوزن
- علائم عفونت مانند تورم، قرمزی یا تب
پیگیری به موقع این علائم می تواند از بروز مشکلات جدی جلوگیری کند.
سخنی از نی نی تینی
شاید فرو رفتن سوزن در ستون فقرات در نگاه اول کمی ترسناک به نظر برسد، اما واقعیت این است که پونکسیون کمری روشی کم خطر، ایمن و بسیار کاربردی در پزشکی است.
در طول انجام این کار شما دردی احساس نمی کنید و فقط ممکن است کمی فشار در ناحیه کمر داشته باشید. اگر سؤال یا نگرانی دارید، حتما قبل، حین و بعد از انجام کار با پزشک خود در میان بگذارید تا با آرامش کامل این مسیر را طی کنید.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان تجربه انجام پونکسیون کمری را داشته اید یا هنوز درباره آن سؤالی در ذهن تان هست، تجربه و پرسش خود را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید تا پاسخ تخصصی و دقیق دریافت کنید. همچنین اگر این مطلب برایتان مفید بود، آن را با دیگران به اشتراک بگذارید.
