پنوموتوراکس در کودکان به حالتی گفته می شود که در آن، هوا بین دیواره قفسه سینه و ریه جمع می شود و مانع از عملکرد طبیعی ریه ها می گردد. این وضعیت می تواند به دلایل مختلفی از جمله آسیب، بیماری های ریوی یا حتی خودبه خود رخ دهد. شناخت سریع علائم، تشخیص دقیق و درمان به موقع پنوموتوراکس در کودکان، نقش حیاتی در جلوگیری از عوارض خطرناک و بازگشت سلامت کامل کودک دارد. در این مقاله در مورد این بیماری در کودکان به طور کامل توضیح خواهیم داد.
پنوموتوراکس در کودکان چیست؟
پنوموتوراکس در کودکان به معنی نشت هوا از ریه ها به داخل فضای قفسه سینه است. در واقع، وقتی دیواره ی ظریف کیسه های هوایی (آلوئول ها) دچار پارگی می شود، مقداری هوا از ریه ها خارج شده و در ناحیه ی میان قفسه سینه و ریه تجمع پیدا می کند. این تجمع هوا می تواند روی عملکرد طبیعی ریه فشار وارد کرده و مانع از تنفس صحیح کودک شود.
این وضعیت ممکن است به طور ناگهانی اتفاق بیفتد یا به تدریج و در طول چند ساعت یا روز ایجاد شود. هرچند پنوموتوراکس بیماری شایعی در کودکان نیست، اما در نوزادان تازه متولدشده، به ویژه در 24 تا 36 ساعت نخست پس از تولد، احتمال بروز آن بیشتر است. شدت بیماری بسته به میزان نشت هوا، محل پارگی و واکنش بدن کودک متفاوت است.
در نوزادان، پنوموتوراکس می تواند بدون هیچ علتی رخ دهد یا نتیجه ی استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی باشد. در کودکان بزرگ تر نیز ممکن است در اثر آسیب فیزیکی، عفونت ریوی یا اختلالات مادرزادی ریه ایجاد شود. آشنایی والدین با علائم و نشانه های اولیه این بیماری، کلید تشخیص سریع و درمان به موقع است.
علت پنوموتوراکس در کودکان چیست؟
مهم ترین علت پنوموتوراکس در نوزادان و کودکان، استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی (ونتیلاتور) است. نوزادانی که دچار بیماری های ریوی هستند — مانند سندرم دیسترس تنفسی — ممکن است برای تنفس بهتر به این دستگاه نیاز داشته باشند. اما فشار زیاد هوا در دستگاه می تواند بافت های حساس ریه را پاره کرده و منجر به نشت هوا شود.
پنوموتوراکس ممکن است به طور ناگهانی و خودبه خود در کودکان نیز رخ دهد، هرچند این اتفاق نسبتا نادر است. یکی دیگر از علل شایع، مکونیوم آسپیراسیون (استنشاق مکونیوم) است. این حالت زمانی پیش می آید که نوزاد درون رحم، نخستین مدفوع خود را تنفس می کند. در این وضعیت، هوا درون ریه ها به دام می افتد و ریه ها بیش از حد منبسط می شوند، که در نهایت می تواند باعث پارگی و نشت هوا شود.
چه کودکانی در معرض خطر ابتلا به پنوموتوراکس هستند؟
برخی نوزادان و کودکان به دلایل خاصی بیشتر در معرض این عارضه قرار دارند، از جمله:
- نوزادانی که از بیماری های ریوی مانند سندرم دیسترس تنفسی رنج می برند.
- نوزادانی که به دستگاه ونتیلاتور متصل هستند.
- نوزادان نارس که بافت ریه های آن ها هنوز کاملا رشد نکرده است.
- نوزادانی که دچار مکونیوم آسپیراسیون شده اند.
به طور کلی، هر عاملی که باعث افزایش فشار داخل ریه یا آسیب به دیواره ی آن شود، می تواند خطر ابتلا به پنوموتوراکس را در کودک بالا ببرد.
علائم پنوموتوراکس در کودکان
علائم پنوموتوراکس در کودکان بسته به شدت نشت هوا و سن کودک متفاوت است. برخی نوزادان سالم ممکن است دچار نشت هوای خفیفی شوند که هیچ علامت واضحی ایجاد نمی کند و بدون درمان بهبود می یابد. اما در موارد دیگر، ممکن است علائم زیر بروز کند:
- بی قراری و بی تابی
- تنفس سریع یا دشوار
- خِرخِر یا ناله هنگام تنفس
- باز شدن سوراخ های بینی هنگام تنفس (فِلانر بینی)
- فرورفتگی پوست قفسه سینه بین دنده ها هنگام دم و بازدم
- رنگ پریدگی یا کبودی پوست به ویژه اطراف لب و ناخن ها
این علائم ممکن است با دیگر مشکلات تنفسی اشتباه گرفته شوند. بنابراین، در صورت مشاهده هر یک از نشانه های بالا باید کودک فورا توسط پزشک معاینه شود.
تشخیص پنوموتوراکس در کودکان
برای تشخیص پنوموتوراکس در کودکان، پزشک ابتدا شرح حال دقیقی از وضعیت سلامت کودک می گیرد و معاینه فیزیکی انجام می دهد. در صورت نیاز، از آزمایش های زیر کمک گرفته می شود:
- عکس برداری از قفسه سینه (X-ray): با این روش می توان محل تجمع هوا، میزان فروپاشی ریه و جابجایی اندام های قفسه سینه را مشاهده کرد.
- ترانس ایلومینیشن (Transillumination): در این آزمایش، پزشک از یک چراغ فیبر نوری استفاده کرده و آن را روی قفسه سینه نوزاد می گذارد. سمتی از قفسه سینه که نشت هوا دارد، نور بیشتری از خود عبور می دهد. این روش به ویژه در شرایط اورژانسی کاربرد دارد.
در برخی مراکز پیشرفته، ممکن است از سونوگرافی قفسه سینه نیز برای تأیید تشخیص استفاده شود، زیرا این روش بدون اشعه و بسیار دقیق است.
درمان پنوموتوراکس در کودکان
روش درمان پنوموتوراکس در کودکان بستگی به شدت علائم، میزان نشت هوا، سن و وضعیت عمومی کودک دارد. در موارد خفیف، ممکن است نیاز به درمان خاصی نباشد و هوا به تدریج توسط بدن جذب شود. اما در شرایط شدیدتر، اقدامات درمانی زیر انجام می شود:
- تأمین اکسیژن اضافی: دادن اکسیژن با ماسک یا دستگاه مخصوص می تواند روند جذب هوا از فضای قفسه سینه را تسریع کند.
- تخلیه ی هوای جمع شده: پزشک با استفاده از سرنگ یا لوله ی باریکی (کاتتر) هوای اضافی را از فضای قفسه سینه خارج می کند. در مواردی، این لوله به دستگاه تخلیه متصل می شود تا تا زمانی که نشت هوا برطرف نشده، فشار کنترل گردد.
در برخی نوزادان نارس یا دارای بیماری های زمینه ای، ممکن است نیاز به مراقبت ویژه در بخش NICU (بخش مراقبت های ویژه نوزادان) وجود داشته باشد.
هدف از درمان این است که فشار از روی ریه ها برداشته شود تا کودک بتواند مجددا به صورت طبیعی نفس بکشد.
عوارض احتمالی پنوموتوراکس در کودکان
در صورت عدم درمان به موقع، پنوموتوراکس در کودکان ممکن است به عوارض خطرناکی منجر شود، از جمله:
- ایست قلبی به دلیل فشار زیاد بر قلب
- مرگ ناگهانی نوزاد در موارد شدید و بدون درمان
به همین دلیل مراجعه ی سریع به مراکز درمانی در صورت مشاهده علائم هشدار ضروری است.
پیشگیری از پنوموتوراکس در کودکان
حتی زمانی که فشار و تنظیمات دستگاه تنفس مصنوعی به دقت کنترل می شود، احتمال نشت هوا کاملا از بین نمی رود. تیم درمان نوزاد (پزشک، پرستار و متخصص تنفس) معمولا به طور مداوم علائم خطر را بررسی می کنند تا در صورت بروز نشت هوا، درمان بلافاصله آغاز شود.
همچنین پیشگیری از بیماری های تنفسی مادرزادی و درمان به موقع عفونت های ریوی در دوران بارداری می تواند خطر بروز این عارضه را کاهش دهد.
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرم؟
اگر کودک شما هر یک از علائم پنوموتوراکس را نشان می دهد (مانند تنفس دشوار، رنگ پریدگی، کبودی یا بی قراری غیرعادی) باید بلافاصله با پزشک تماس بگیرید.
در صورت دشواری شدید در تنفس یا قطع تنفس، فورا با اورژانس (115) تماس بگیرید یا کودک را به نزدیک ترین بیمارستان برسانید.
نکات کلیدی درباره پنوموتوراکس در کودکان
- پنوموتوراکس یعنی نشت هوا از ریه به فضای قفسه سینه.
- ممکن است ناگهانی یا تدریجی ایجاد شود و اغلب در 24 تا 36 ساعت پس از تولد دیده می شود.
- نوزادانی که از دستگاه تنفس مصنوعی استفاده می کنند در بیشترین خطر قرار دارند.
- کودک ممکن است به سختی نفس بکشد، تند نفس بزند یا ناله کند.
- درمان شامل دادن اکسیژن اضافی یا تخلیه هوا با سرنگ یا لوله است.
- برخی موارد خفیف ممکن است بدون درمان خاص بهبود یابند.
- در صورت تنگی نفس شدید، فورا با اورژانس تماس بگیرید.
گام های بعدی برای والدین
برای آن که از هر ویزیت پزشک بیشترین بهره را ببرید، به توصیه های زیر توجه کنید:
- دلیل مراجعه و هدف خود از ویزیت را بدانید.
- پرسش های خود را یادداشت کنید تا هنگام ملاقات پزشک فراموش نشود.
- در هر ویزیت، نام داروها، درمان ها یا آزمایش های جدید را یادداشت کنید.
- بدانید چرا هر دارو یا درمان تجویز شده و چه عوارضی ممکن است داشته باشد.
- در مورد روش های جایگزین درمانی سؤال کنید.
- از پزشک بپرسید هدف از آزمایش ها چیست و نتایج آن چه معنایی دارد.
- اگر پزشک درمان خاصی را توصیه نکرد، بدانید عواقب انجام ندادن آن چیست.
- تاریخ و هدف ویزیت بعدی را یادداشت کنید.
- شماره تماس پزشک را برای موارد اورژانسی یا ساعات غیراداری داشته باشید.
سخنی از نی نی تینی
پنوموتوراکس در کودکان گرچه نادر است، اما می تواند تهدیدی جدی برای جان کودک باشد. آشنایی مادران با علائم اولیه، مراجعه سریع به پزشک، و پیروی از دستورالعمل های درمانی بهترین راه برای پیشگیری از عوارض آن است.
اگر تجربه ای از درمان یا مواجهه با پنوموتوراکس در کودکان دارید، آن را در بخش دیدگاه ها با دیگر والدین به اشتراک بگذارید تا تجربه ی شما راهنمایی برای دیگران باشد.
