پرکاری تیروئید در کودکان

پرکاری تیروئید در کودکان زمانی رخ می دهد که غده تیروئید کودک، هورمون تیروئید را بیشتر از مقدار مورد نیاز بدن تولید می کند. غده تیروئید شکلی شبیه پروانه دارد و در قسمت جلوی گردن، درست در زیر محل برجستگی گلوی مردانه (حنجره یا سیب آدم) قرار گرفته است. این غده نقش مهمی در تنظیم فعالیت های حیاتی بدن از جمله ضربان قلب، دمای بدن و سوخت وساز (متابولیسم) دارد.

هنگامی که تیروئید بیش ازحد فعال می شود و هورمون زیادی ترشح می کند، سوخت وساز بدن کودک بالا می رود و این باعث بروز علائمی مانند اضطراب، کاهش وزن و لرزش دست ها می شود. علاوه بر این، این اختلال می تواند رشد جسمی و ذهنی کودک را نیز تحت تأثیر قرار دهد. جالب است بدانید که پرکاری تیروئید در کودکان برخلاف کم کاری تیروئید، بیماری نادرتری محسوب می شود، اما خوشبختانه قابل درمان است.

اگر پرکاری تیروئید در نوزادان به موقع تشخیص داده نشود، می تواند خطرناک باشد. نوزادان ممکن است در صورت عدم درمان، دچار مشکلات شدید تنفسی یا قلبی شوند. همچنین در کودکانی که زیر 3 سال هستند، اگر این بیماری درمان نشود، ممکن است منجر به تاخیر در رشد ذهنی و یادگیری شود که در آینده بر توانایی های تحصیلی و شناختی آنان اثر می گذارد. از سوی دیگر، در کودکان بزرگ تر، این بیماری ممکن است ابتدا باعث رشد سریع قدی شود، اما در ادامه رشد کودک زودتر از حالت طبیعی متوقف شود و در نهایت به کوتاهی قد منجر شود.

دلایل پرکاری تیروئید در کودکان

دلایل مختلفی برای بروز پرکاری تیروئید در کودکان وجود دارد که در ادامه به مهم ترین آن ها اشاره می کنیم:

1. بیماری گریوز (Graves’) – شایع ترین علت پرکاری تیروئید در کودکان

بیماری گریوز که با نام پرکاری تیروئید خودایمنی نیز شناخته می شود، شایع ترین علت پرکاری تیروئید در کودکان است. این بیماری هنگامی رخ می دهد که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به جای حمله به ویروس ها و میکروب ها، به غده تیروئید حمله می کند. در نتیجه، سلول های ایمنی خاصی به نام آنتی بادی ها باعث تحریک بیش ازحد غده تیروئید می شوند و آن را وادار به تولید زیاد هورمون می کنند.

یکی از نشانه های قابل توجه در بیماری گریوز می تواند برجسته شدن چشم ها (اگزوفتالمی) باشد؛ چون این آنتی بادی ها گاهی به عضلات پشت چشم هم حمله می کنند.

2. مصرف بیش ازحد داروی تیروئید

برخی از کودکان که برای کم کاری تیروئید تحت درمان هستند، ممکن است دوز داروی آن ها بیش ازحد تجویز شود. این موضوع می تواند به صورت ناخواسته موجب ایجاد پرکاری تیروئید دارویی شود. پزشک با بررسی علائم و انجام آزمایش های خون، به راحتی می تواند دوز مناسب را تنظیم کند.

3. دریافت زیاد ید در رژیم غذایی

ید یکی از عناصر ضروری برای ساخت هورمون تیروئید است. سازمان بهداشت جهانی نیز توصیه می کند که از نمک های یددار استفاده شود. اما مصرف بیش ازحد ید، به ویژه از طریق مکمل ها یا خوراکی هایی مثل جلبک دریایی می تواند باعث پرکاری تیروئید شود. این نوع پرکاری بیشتر در کودکانی دیده می شود که بدون تجویز پزشک از مکمل های یددار استفاده می کنند.

4. گره های تیروئید (ندول ها)

گره های تیروئیدی توده هایی هستند که در داخل غده تیروئید ایجاد می شوند و در برخی موارد، این گره ها هورمون اضافی تولید می کنند. اگر پزشک متوجه وجود گره ای در گردن کودک شود، ممکن است برای بررسی بیشتر، نمونه برداری یا بیوپسی از بافت تیروئید انجام دهد. بیشتر این گره ها خوش خیم هستند، اما در موارد نادر، اگر سرطانی باشند، با جراحی قابل درمان اند.

5. تیروئیدیت (التهاب تیروئید)

گاهی اوقات غده تیروئید دچار التهاب می شود و مقدار زیادی هورمون به طور ناگهانی به جریان خون نشت می کند. این حالت معمولا موقتی و خودبه خود برطرف شونده است. تیروئیدیت می تواند به دلیل عفونت، ضربه به گردن یا در مراحل اولیه بیماری های خودایمنی مانند هاشیموتو ایجاد شود.

6. بیماری گریوز نوزادی (نئو ناتال)

این نوع پرکاری تیروئید در کودکان، نادر است اما شایع ترین نوع در نوزادان محسوب می شود. در این شرایط، مادری که خود سابقه بیماری گریوز داشته، آنتی بادی هایی تولید می کند که از جفت عبور کرده و تیروئید نوزاد را تحریک می کنند. تشخیص زودهنگام و درمان این حالت در هفته های اول تولد بسیار حیاتی است.

چه کودکانی بیشتر در معرض پرکاری تیروئید قرار دارند؟

پرکاری تیروئید در نوجوانان شایع تر از کودکان خردسال است و دختران بیش از پسران به آن مبتلا می شوند. برخی از عوامل خطر که ممکن است احتمال ابتلا را بیشتر کنند عبارتند از:

• سابقه خانوادگی بیماری های تیروئیدی یا وجود گره در تیروئید
• سابقه خانوادگی بیماری های خودایمنی مانند دیابت نوع 1 یا لوپوس
• ضربه یا آسیب به غده تیروئید
• در نوزادان: مادری که مبتلا به بیماری گریوز بوده یا تحت درمان تیروئید قرار داشته است

علائم و نشانه های پرکاری تیروئید در کودکان

چه علائمی نشان دهنده پرکاری تیروئید در کودکان است؟

پرکاری تیروئید می تواند طیف گسترده ای از علائم را در کودکان ایجاد کند که گاهی با سایر بیماری ها اشتباه گرفته می شوند. مهم است که والدین و مراقبان با این نشانه ها آشنا باشند:

• کاهش وزن بدون دلیل مشخص
• ضربان قلب سریع یا نامنظم
• فشار خون بالا
• بزرگ شدن غده تیروئید در قسمت جلویی گردن (گواتر)
• لرزش دست ها
• حساسیت به گرما و تعریق زیاد
• بی قراری، اضطراب یا تحریک پذیری
• بیش فعالی یا ناآرامی
• دشواری در تمرکز
• اختلال در خواب
• افزایش دفعات یا شل بودن حرکات روده (مدفوع)
• احساس خستگی یا ضعف
• در دختران: قاعدگی سبک و نامنظم
• افزایش اشتها

آیا چشم ها هم ممکن است درگیر شوند؟

بله. در کودکانی که به بیماری گریوز مبتلا هستند، ممکن است چشم ها دچار قرمزی، درد یا بیرون زدگی شوند. این علامت خاص، به عنوان بیماری چشمی گریوز یا اُفتالموپاتی تیروئیدی شناخته می شود.

علائم چشمی ممکن است شامل موارد زیر نیز باشد:

• حساسیت به نور
• خشکی چشم ها
• دید دوگانه (دوبینی)

خبر خوب این است که درمان هایی برای کنترل این علائم وجود دارد.

تیروئید طوفانی (Thyroid Storm) چیست؟

این یک وضعیت نادر اما اورژانسی و تهدیدکننده حیات است. ممکن است زمانی رخ دهد که پرکاری تیروئید در کودکان تشخیص داده نشده یا به درستی درمان نشده باشد.

علائم تیروئید طوفانی شامل:

• تب بالا
• ضربان قلب بسیار سریع
• کم آبی بدن
• گیجی یا بی قراری شدید
• اسهال شدید

در صورت مشاهده این علائم، فورا باید به اورژانس مراجعه کرد.

چگونه پرکاری تیروئید در کودکان تشخیص داده می شود؟

برای تشخیص دقیق، پزشکان مراحل زیر را طی می کنند:

1. بررسی علائم و معاینه بالینی

پزشک ابتدا شرح حال کودک، سوابق خانوادگی و علائم فعلی را بررسی می کند. سپس معاینه فیزیکی شامل لمس غده تیروئید در گردن انجام می شود.

2. آزمایش خون

برای تأیید پرکاری تیروئید، آزمایش خون انجام می شود. این آزمایش ها معمولا شامل موارد زیر هستند:

• • TSH (هورمون محرک تیروئید): معمولا در پرکاری تیروئید سطح آن پایین است
  • T3 و T4 (هورمون های تیروئیدی): معمولا بالا هستند

3. بررسی علت اصلی پرکاری تیروئید

برای یافتن علت دقیق، ممکن است آزمایش های تکمیلی انجام شود:

• • آزمایش آنتی بادی های تحریک کننده تیروئید: برای تشخیص بیماری گریوز
  • تصویربرداری از تیروئید:
    • سونوگرافی تیروئید برای بررسی ساختار غده
    • اسکن رادیویدین (Radioiodine scan): که با استفاده از یُد رادیواکتیو بررسی می کند که تیروئید چگونه ید را جذب می کند

این اطلاعات به پزشک کمک می کند تا نوع دقیق بیماری و بهترین روش درمانی را مشخص کند.

درمان پرکاری تیروئید در کودکان

چه روش هایی برای درمان پرکاری تیروئید کودکان وجود دارد؟

برای درمان پرکاری تیروئید در کودکان، سه گزینه اصلی وجود دارد. انتخاب روش مناسب بستگی به شدت بیماری، سن کودک و شرایط کلی سلامت او دارد.

1. داروهای ضد تیروئید

یکی از رایج ترین روش های درمانی استفاده از دارویی به نام متی مازول (Methimazole) است. این دارو کمک می کند تا سطح هورمون های تیروئیدی در بدن کودک کاهش یابد.

برای کاهش سریع تر علائم، ممکن است پزشک از دارویی به نام بتابلوکر نیز استفاده کند تا علائمی مثل تپش قلب و لرزش دست ها کنترل شود، تا زمانی که سطح هورمون ها به حالت طبیعی نزدیک شوند.

نکات مهم درباره داروهای ضد تیروئید:

• • مصرف دارو معمولا حداقل به مدت دو سال ادامه دارد
  • بعضی از کودکان بعد از مدتی به بهبودی پایدار (Remission) می رسند و می توانند مصرف دارو را قطع کنند
  • با این حال، حدود ۷۵٪ از کودکان پس از قطع دارو ممکن است دوباره دچار پرکاری تیروئید شوند، بنابراین پیگیری پزشکی بسیار مهم است

عوارض احتمالی داروهای ضد تیروئید:

• • جوش های پوستی
  • درد مفاصل و عضلات
  • مشکلات کبدی
  • کاهش تعداد گلبول های سفید خون

در صورت مشاهده هرگونه مشکل، باید فورا با پزشک تماس گرفته شود.

2. درمان با ید رادیواکتیو

در این روش، کودک ید رادیواکتیو را به صورت خوراکی دریافت می کند. این ماده فقط توسط غده تیروئید جذب می شود و باعث کوچک شدن و کاهش عملکرد آن به مرور زمان می گردد.

مزایای درمان با ید رادیواکتیو:

• • آسیب به بافت های دیگر بدن نمی زند
  • در اغلب موارد باعث بهبود دائمی بیماری می شود
  • گزینه مناسبی برای خانواده هایی است که به دنبال درمان قطعی هستند

نکات قابل توجه:

• • ممکن است برای نتیجه کامل، درمان بیش از یک بار انجام شود
  • در کودکان مبتلا به بیماری چشمی گریوز، این روش می تواند علائم چشمی را بدتر کند
  • پس از درمان، کودک ممکن است دچار کم کاری تیروئید شود که به راحتی با داروهای جایگزین هورمون تیروئید قابل کنترل است

3. جراحی تیروئید (تیروئیدکتومی)

در مواردی خاص، پزشک ممکن است عمل جراحی برای برداشتن تمام یا بخشی از غده تیروئید را پیشنهاد دهد. این عمل با عنوان تیروئیدکتومی شناخته می شود.

پس از عمل، کودک نیاز خواهد داشت تا دارویی برای جایگزینی هورمون های تیروئیدی مصرف کند.

مراقبت های پس از درمان پرکاری تیروئید در کودکان

بعد از درمان، پیگیری های منظم بسیار مهم هستند. این پیگیری ها به منظور بررسی موارد زیر انجام می شود:

• رشد کودک
• سطح هورمون های تیروئیدی
• بازگشت یا بروز علائم جدید

در بیشتر موارد، کودک باید در فواصل 1 تا 3 ماهه به پزشک مراجعه کند. با تثبیت شرایط، این فواصل می تواند به هر 3 تا 6 ماه افزایش یابد. برنامه پیگیری دقیق، بسته به شرایط خاص هر کودک تعیین می شود.