پرولاکتین یکی از هورمون های مهم بدن است که در فرآیند شیردهی و رشد بافت سینه نقش اساسی دارد. این هورمون عمدتا در غده ی هیپوفیز تولید می شود و در دوران بارداری یا شیردهی میزان آن به طور طبیعی افزایش می یابد. با این حال، اگر سطح این هورمون به شکل غیرطبیعی بالا باشد، می تواند منجر به بروز علائمی مانند بی نظمی در قاعدگی، ناباروری یا حتی اختلالات جنسی در مردان شود.
در این مقاله به طور کامل در مورد این هورمون و عوارض بالا بودن ان توضیح خواهیم داد.
وظایف اصلی هورمون پرولاکتین چیست؟
هرچند پرولاکتین در بیش از صد فرآیند بدنی نقش دارد، اما دو وظیفه ی اصلی آن عبارتند از:
- تحریک رشد غدد شیری در بافت سینه
- پشتیبانی از فرآیند تولید شیر و شیردهی
در دوران بارداری، افزایش سطح این هورمون همراه با هورمون هایی مثل استروژن و پروژسترون باعث رشد سلول ها و ساختارهای خاصی در بافت سینه می شود که به تولید شیر کمک می کنند. این ساختارها که به آن ها «آلوئول های پستانی» گفته می شود، محل تولید و ذخیره شیر هستند.
پس از تولد نوزاد، گیرنده های پرولاکتین در این سلول ها افزایش می یابند. این تغییر به خروج شیر از نوک سینه و آغاز فرآیند شیردهی کمک می کند. نکته ی جالب در مورد این هورمون این است که دارای چرخه ی بازخورد مثبت است. یعنی هر بار که نوزاد با مکیدن سینه آن را تحریک می کند، بدن مادر این هورمون را بیشتر تولید می کند تا روند شیردهی تقویت شود.
پرولاکتین از کجا تولید می شود؟
بیشترین مقدار این هورمون در بدن از غده ی هیپوفیز که در قاعده ی مغز قرار دارد ترشح می شود. ترشح این هورمون تحت تأثیر دو ماده ی اصلی کنترل می شود:
- دوپامین: نوعی انتقال دهنده ی عصبی که ترشح پرولاکتین را مهار می کند.
- استروژن: که به ویژه در دوران بارداری، باعث افزایش تولید این هورمون می شود.
چرا سطح پرولاکتین تغییر می کند؟
سطح این هورمون به طور طبیعی در دوران بارداری و شیردهی افزایش می یابد. با این حال، برخی عوامل موقتی می توانند باعث افزایش مقطعی آن شوند، که در ادامه به این موارد اشاره می کنیم:
- استرس یا درد فیزیکی
- انجام ورزش
- خوردن غذا
- تحریک نوک سینه
- رابطه ی جنسی
- آسیب به ناحیه ی قفسه سینه
- حملات تشنجی
با این حال، گاهی اوقات سطح پرولاکتین در بدن برای مدت طولانی بالا باقی می ماند. این وضعیت که به آن پرولاکتین بالا در بانوان یا «هایپرپرولاکتینمی» گفته می شود، معمولا ناشی از وجود توموری خوش خیم در غده ی هیپوفیز به نام «پرولاکتینوما» است.
علائم و عوارض پرولاکتین بالا در بانوان و آقایان نشانه چیست؟
افزایش غیرطبیعی این هورمون در بدن می تواند علائم متنوعی داشته باشد، این علائم عبارتند از:
- بی نظمی در قاعدگی یا قطع آن
- ناباروری
- ترشح شیر از نوک سینه در حالی که فرد باردار یا شیرده نیست (گالاکتوره)
- کاهش میل جنسی
- اختلال نعوظ در مردان
در صورتی که سطح پرولاکتین به طور غیرطبیعی پایین باشد، ممکن است بعد از زایمان، بدن نتواند شیر تولید کند. این مسئله معمولا ناشی از اختلالی به نام کم کاری غده هیپوفیز (هیپوپیتوئیاریسم) است که در آن غده ی هیپوفیز نمی تواند به درستی هورمون های لازم را تولید کند.
البته باید توجه داشت که کم بودن شیر پس از زایمان همیشه به معنی پایین بودن پرولاکتین نیست؛ بلکه دلایل دیگری مانند مشکلات مکیدن نوزاد، مصرف برخی داروها یا استرس نیز می توانند مؤثر باشند.
چگونه سطح پرولاکتین اندازه گیری می شود؟
برای اندازه گیری سطح این هورمون، یک آزمایش ساده خون به نام «آزمایش پرولاکتین (PRL)» انجام می شود. پزشک ممکن است در صورت مشاهده ی علائمی از پرولاکتین بالا این آزمایش را تجویز کند. این آزمایش همچنین می تواند در بررسی عملکرد غده ی هیپوفیز نیز مفید باشد.
مقدار نرمال پرولاکتین چقدر است؟
مقدار طبیعی پرولاکتین بسته به شرایط بدن متفاوت است:
- در مردان: کمتر از 20 نانوگرم بر میلی لیتر
- در زنان غیرباردار یا غیرشیرده: کمتر از 25 نانوگرم بر میلی لیتر
- در زنان باردار یا شیرده: بین 80 تا 400 نانوگرم بر میلی لیتر
مقادیر طبیعی ممکن است در آزمایشگاه های مختلف کمی متفاوت باشد، پس حتما با پزشک خود در مورد نتیجه ی آزمایش مشورت کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر دچار علائم مرتبط با پرولاکتین بالا مانند بی نظمی در قاعدگی، ناباروری یا ترشح شیر بدون دلیل هستید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. همچنین، اگر در دوران شیردهی با کم بودن شیر مواجه هستید، مشورت با یک مشاور شیردهی یا متخصص تغذیه نوزاد می تواند بسیار کمک کننده باشد.
سخنی از نی نی تینی
پرولاکتین هورمونی کلیدی برای شیردهی و بارداری است. در حالت عادی شاید به آن فکر نکنید، اما اگر با علائم پرولاکتین بالا مواجه شدید، بررسی وضعیت آن می تواند به شناسایی علت اصلی مشکلاتی مانند ناباروری یا بی نظمی قاعدگی کمک کند. نگران نباشید؛ امروزه با یک آزمایش ساده خون می توان سطح این هورمون را بررسی و در صورت نیاز، درمان مناسبی را آغاز کرد.
آیا شما یا یکی از نزدیکانتان تجربه ای در زمینه اختلالات پرولاکتین، شیردهی یا ناباروری داشته اید؟ چه اقداماتی انجام دادید و چه درمان هایی مؤثر بودند؟ لطفا تجربیات ارزشمندتان را در بخش دیدگاه ها با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید. گفت وگوی شما می تواند به افراد زیادی کمک کند.
