پرولاکتین بالا یا هیپرپرولاکتینمی به شرایطی گفته می شود که سطح هورمون پرولاکتین در خون بیشتر از حد طبیعی باشد. پرولاکتین هورمونی است که مسئول رشد بافت پستان و تحریک تولید شیر در دوران بارداری و پس از زایمان است.
شایع ترین علت پرولاکتین بالا وجود پرولاکتینوما (یک تومور خوش خیم یا غیرسرطانی در غده هیپوفیز) است. با این حال، بیماری های دیگر یا مصرف برخی داروها هم می توانند این وضعیت را ایجاد کنند.
خبر خوب این است که پرولاکتین بالا یک بیماری تهدیدکننده زندگی نیست، اما در صورت عدم درمان می تواند منجر به مشکلاتی مانند ناباروری، کاهش میل جنسی یا اختلالات قاعدگی شود و در نتیجه کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. خوشبختانه، در بیشتر موارد این وضعیت قابل درمان است. در این مقاله در این مورد توضیح خواهیم داد.
شیوع پرولاکتین بالا
آمارها نشان می دهد که پرولاکتین بالا کمتر از 1 درصد افراد جامعه را درگیر می کند. زنان بیش از مردان در معرض ابتلا هستند، زیرا تغییرات هورمونی در بدن زنان، به ویژه در سنین باروری، آن ها را آسیب پذیرتر می کند.
در ایران نیز بسیاری از زنان زمانی به وجود این مشکل پی می برند که برای ناباروری یا نامنظمی قاعدگی به پزشک مراجعه می کنند و در آزمایش خون مشخص می شود که سطح پرولاکتینشان بالاست.
علائم و علت پرولاکتین بالا
علائم پرولاکتین بالا چیست؟
برخی افراد با وجود پرولاکتین بالا هیچ علامت خاصی ندارند (بی علامت هستند). با این حال، در بسیاری موارد علائم آشکاری دیده می شود که شامل موارد زیر است:
- ناباروری یا مشکل در باردار شدن
- کاهش میل جنسی (کاهش تمایل به رابطه زناشویی)
- کاهش تراکم استخوان ها (استئوپنی) که می تواند در آینده به پوکی استخوان منجر شود
- ترشح شیر از سینه ها در شرایطی که فرد باردار یا شیرده نیست (گالاکتوره)
علائم در زنان
- تغییر در چرخه قاعدگی، مانند پریودهای نامنظم یا قطع کامل قاعدگی
- درد یا ناراحتی هنگام رابطه زناشویی به دلیل خشکی واژن
علائم در مردان
- اختلال نعوظ (ED)
- کاهش سطح تستوسترون
- بزرگ شدن بافت سینه (ژینکوماستی)
علت پرولاکتین بالا
دلایل مختلفی می توانند باعث افزایش پرولاکتین در خون شوند:
1- پرولاکتینوما (شایع ترین علت)
پرولاکتینوما نوعی تومور خوش خیم در غده هیپوفیز است که باعث ترشح بیش از حد پرولاکتین می شود. این تومور خطرناک نیست، اما اگر بزرگ شود می تواند مشکلات بینایی یا سردرد ایجاد کند.
2- سایر تومورهای هیپوفیز
تومورهای بزرگ دیگر (غیر از پرولاکتینوما) که نزدیک غده هیپوفیز قرار دارند، می توانند مانع رسیدن دوپامین به هیپوفیز شوند. از آنجا که دوپامین مانع ترشح پرولاکتین است، نبود آن موجب افزایش پرولاکتین می شود. پرتودرمانی در این ناحیه نیز می تواند همین اثر را داشته باشد.
3- داروها
داروهایی که روی دوپامین اثر می گذارند می توانند پرولاکتین را افزایش دهند. از جمله:
- قرص های جلوگیری از بارداری
- داروهای ضدروان پریشی مثل ریسپریدون و هالوپریدول
- داروهای فشار خون مانند متیل دوپا و وراپامیل
- داروهای ضداسید و درمان کننده ریفلاکس معده (آنتی هیستامین های H2)
- داروهای ضدافسردگی (مانند سه حلقه ای ها و SSRIها)
- داروهای جایگزین هورمونی حاوی استروژن
- داروهای ضدتهوع (آنتی امتیک ها)
- مسکن های مخدر (اپیوئیدی)
نکته مهم: معمولا سطح پرولاکتین 3 تا 4 روز بعد از قطع دارو طبیعی می شود، اما نباید هیچ دارویی را خودسرانه قطع کرد. پزشک در صورت نیاز داروی جایگزین تجویز می کند.
4- بیماری ها و شرایط دیگر
- آسیب به دیواره قفسه سینه (مثل شکستگی دنده یا جناغ سینه)
- بیماری مزمن کلیوی
- بیماری مزمن کبدی
- سندرم کوشینگ
- کم کاری تیروئید (Hypothyroidism)
- زونا (به خصوص اگر روی قفسه سینه ایجاد شود)
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
عوامل خطر پرولاکتین بالا
تنها عامل خطر شناخته شده، سندروم نئوپلازی آندوکرین چندگانه نوع یک (MEN1) است. این بیماری ارثی می تواند باعث ایجاد پرولاکتینوما شود.
اگر یکی از اعضای درجه اول خانواده (والدین یا خواهر و برادر) به MEN1 مبتلا باشد، انجام آزمایش ژنتیک می تواند به تشخیص زودهنگام کمک کند.
تشخیص پرولاکتین بالا
برای تشخیص، اولین قدم انجام آزمایش خون برای اندازه گیری سطح پرولاکتین (PRL) است. اگر نتیجه بالا باشد، پزشک برای یافتن علت، آزمایش های تکمیلی مثل آزمایش هورمونی دیگر یا تصویربرداری مغزی (MRI) را درخواست می کند.
درمان پرولاکتین بالا
درمان بسته به علت اصلی متفاوت است:
- اگر سطح پرولاکتین بالا باشد اما فرد علائم کمی داشته باشد یا اصلا علامتی نداشته باشد، ممکن است نیاز به درمان نباشد.
- در مواردی که علت پرولاکتینوما باشد، درمان معمول با داروهای آگونیست دوپامین انجام می شود. این داروها سطح پرولاکتین را کاهش داده و تومور را کوچک می کنند.
- اگر داروها مؤثر نباشند، جراحی برای برداشتن تومور لازم است.
- در موارد نادر، پرتودرمانی به عنوان آخرین گزینه استفاده می شود.
- اگر دارویی باعث پرولاکتین بالا شده باشد، پزشک معمولا داروی دیگری جایگزین می کند.
پیش آگهی
پیش آگهی پرولاکتین بالا در بیشتر موارد خوب است. درمان علت اصلی، مخصوصا پرولاکتینوما، معمولا موفقیت آمیز است. اگرچه این بیماری خطر جانی ندارد، اما به دلیل مشکلاتی مثل ناباروری، بی نظمی قاعدگی یا کاهش کیفیت زندگی باید به موقع شناسایی و درمان شود.
چه سؤالاتی باید از پزشک بپرسم؟
اگر دچار پرولاکتین بالا هستید، خوب است هنگام مراجعه به پزشک سؤالات مشخصی بپرسید تا بهتر بتوانید وضعیت خود را مدیریت کنید. پرسیدن این سؤالات کمک می کند درمان مناسب تر و آگاهانه تری داشته باشید:
- علت اصلی پرولاکتین بالای من چیست؟
- چه آزمایش هایی برای تشخیص دقیق لازم دارم؟
- گزینه های درمانی موجود برای من کدام هستند؟
- مزایا و عوارض هر روش درمانی چیست؟
- آیا ناباروری من پس از درمان پرولاکتین بالا برطرف می شود؟
نکته کاربردی: بهتر است این پرسش ها را یادداشت کنید و همراه خود به مطب ببرید. این کار کمک می کند چیزی را فراموش نکنید و پاسخ ها را دقیق تر دنبال کنید. همچنین، داشتن پرونده پزشکی کامل شامل نتایج آزمایش ها و داروهای مصرفی، به پزشک کمک می کند تصمیم گیری بهتری داشته باشد.
سخنی از نی نی تینی
پرولاکتین بالا می تواند کیفیت زندگی شما را تحت تأثیر قرار دهد و مشکلاتی مثل ناباروری یا اختلال در قاعدگی ایجاد کند. اما خبر خوب این است که این بیماری در بیشتر موارد به خوبی قابل درمان است. اگر دچار علائم پرولاکتین بالا هستید، حتما با پزشک خود مشورت کنید. تنها با یک آزمایش خون ساده می توان سطح پرولاکتین را بررسی کرد و در صورت نیاز، درمان را آغاز کرد.
آیا شما یا اطرافیانتان تجربه ای در زمینه پرولاکتین بالا در بارداری داشته اید؟ چه آزمایش ها یا درمان هایی برایتان انجام شده و چه نتایجی گرفته اید؟ تجربه ها و پرسش های خود را در بخش دیدگاه ها با ما در میان بگذارید تا دیگران هم از آن ها استفاده کنند.
