OCD یک اختلال سلامت روان است که ممکن است برای هرکسی رخ دهد. در این اختلال معمولا سه جزء دیده می شود:
- افکار یا تصاویر ناخواسته و مزاحم در ذهن (وسواس ها)
- اضطراب و نگرانی ناشی از این افکار
- رفتارهای تکراری یا فکری برای کاهش اضطراب (اجبارها)
شیوع وسواس فکری در بارداری چقدر است؟
پژوهش ها نشان می دهد OCD در دوران بارداری و پس از زایمان (وسواس فکری در شیردهی) شایع تر از جمعیت عمومی است. برآورد برخی راهنماهای معتبر می گوید حدود 1 نفر از هر 50 مادر در دوران بارداری با این مشکل روبه رو می شود؛ البته ارقام در مطالعات مختلف متغیر است و بسته به کشور و روش اندازه گیری فرق می کند.
نخستین بار مادرشدن می تواند احتمال تجربه وسواس فکری در بارداری را افزایش دهد، اما در هر بارداری ممکن است متفاوت باشد.
دلایل وسواس فکری در بارداری
علت دقیق مشخص نیست؛ ولی داشتن سابقه شخصی یا خانوادگی خطر OCD را بیشتر می کند. تغییرات هورمونی، کم خوابی، استرس های نقش جدید مادری و مسئولیت مراقبت از نوزاد هم می توانند زمینه ساز تشدید علائم در بارداری باشند.
اگر به OCD مبتلا شدم چه کنم؟
در اولین فرصت با ماما، پزشک عمومی یا پزشک خانواده صحبت کنید و اگر پیش تر نیز OCD داشته اید حتما اطلاع دهید. درمان زودهنگام به پیشگیری از تشدید علائم کمک می کند و شما را در مسیر بهبود قرار می دهد.
به خاطر داشته باشید OCD شایع است و تقصیر شما نیست؛ تیم درمان قضاوت تان نمی کند و هدف شان یافتن بهترین درمان برای شماست. اگر صحبت کردن سخت است، نکات تان را روی کاغذ بنویسید یا همراه با شخص مورد اعتماد به ویزیت بروید تا پیام اصلی فراموش نشود.
وسواس فکری در بارداری چگونه درمان می شود؟
پزشک با شما درباره مناسب ترین مسیر درمان گفت وگو می کند. دو ستون اصلی درمان عبارت اند از روان درمانی و دارودرمانی. در مراکز دانشگاهی معتبر کشور از جمله بیمارستان روزبه (دانشگاه علوم پزشکی تهران)، درمان شناختی رفتاری (CBT) و در صورت نیاز دارو به عنوان روش های اثربخش معرفی شده اند.
درمان شناختی رفتاری (CBT)
محور اصلی CBT در OCD، مواجهه و جلوگیری از پاسخ یا ERP است: یعنی به تدریج با محرک های وسواس زا مواجه می شوید و هم زمان در برابر انجام اجبارها مقاومت می کنید تا چرخه وسواس به اجبار تضعیف شود. این کار با برنامه گام به گام و همراه درمانگر انجام می شود.
دارودرمانی
در صورت نیاز، پزشک ممکن است داروهای ضدافسردگی تجویز کند؛ رایج ترین مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) هستند. تصمیم گیری درباره ادامه یا شروع دارو در بارداری باید فردمحور و با سنجش دقیق منافع و مخاطرات برای مادر و جنین باشد؛ بسیاری از منابع تأکید می کنند ارزیابی بالینی و تجویز تحت نظر پزشک ضروری است.
نکته بومی: در شبکه بهداشت و درمان ایران، پایش سلامت روان مادران در مراقبت های دوران بارداری و شش هفته پس از زایمان پیش بینی شده است؛ بنابراین از مراقبت های معمول خود غافل نشوید و نگرانی های وسواسی را با تیم بهداشتی در میان بگذارید.
چطور خودم به خودم کمک کنم؟
- با همسر، خانواده یا یک دوست مورد اعتماد درباره احساسات تان حرف بزنید.
- خودسرزنشی را کنار بگذارید؛ این افکار تقصیر شما نیست و داشتن شان شما را «مادر بد» نمی کند.
- تا می توانید استراحت کنید و کمک دیگران را بپذیرید؛ کارهای خانه را سبک کنید.
- برای آرام سازی سراغ الکل یا سیگار نروید؛ در بارداری به شما و جنین آسیب می زنند.
- از کتاب ها و برنامه های خودیاری مبتنی بر CBT بهره بگیرید؛ اما اگر علائم شدید هستند، این ها جای درمان تخصصی را نمی گیرند.
پشتیبانی و کمک به وسواس فکری در بارداری
- خط 1480صدای مشاور (سازمان بهزیستی): مشاوره تلفنی رایگان از ساعت 8 تا 24.
- اورژانس اجتماعی 123: در بحران های خانوادگی و موارد خطر (از جمله افکار آسیب به خود)، تماس فوری بگیرید.
- انجمن علمی روان پزشکان ایران: اطلاع رسانی علمی و معرفی رویدادهای تخصصی.
تفاوت «نگرانی طبیعی» با وسواس فکری در بارداری
در بارداری و اوایل مادری، افکار مزاحم گذرا دربارهٔ سلامت نوزاد خیلی رایج است و خودبه خود می آید و می رود. تفاوت وقتی شروع می شود که این افکار مدام تکرار شوند، اضطراب شدیدی بسازند و شما را به سمت «اجبارها» (مثل چک کردن مکرر، شست وشوی افراطی، جست وجوی بی پایان در اینترنت) ببرند؛
اینجاست که با وسواس فکری در بارداری روبه رو هستیم و بهتر است درمان را جدی بگیریم. پژوهش ها می گویند افکار مزاحم آسیب به نوزاد بسیار شایع اند، اما مادران مبتلا به OCD طبق این افکار عمل نمی کنند و این افکار به معنای «خطر واقعی» نیست.
تفاوت «وسواس فکری در بارداری» با افسردگی پس از زایمان و «روان پریشی پس از زایمان»
افسردگی پس از زایمان بیشتر با افت خلق، بی انگیزگی و لذت نبردن از امور روزمره شناخته می شود. روان پریشی پس از زایمان وضعیت دیگری است: شروع ناگهانی (معمولا در دو هفتهٔ اول)، توهم/هذیان، گیجی شدید یا رفتارهای نامعمول. روان پریشی یک اورژانس پزشکی است و نیاز به ارزیابی فوری دارد.
اگر چنین علائمی دیدید، همان روز به اورژانس روان پزشکی مراجعه کنید یا از اطرافیان بخواهید همراهی تان کنند.
جعبه ابزار عملی برای مدیریت روزمرهٔ وسواس فکری در بارداری
- نام گذاری فکر: به جای «واقعیت»، آن را «فکر وسواسی» صدا کنید؛ مثل «الان ذهنم سناریو می سازد».
- قانون طلایی چک کردن: برای هر موضوع حیاتی (مثل دما)، یک «برنامهٔ ثابت و محدود» بچینید (مثلا روزی 3 نوبت) و خارج از آن چک نکنید.
- گام های کوچک مواجهه: اگر از آلودگی می ترسید، فهرستی از کارهای «کم تا زیاد چالش برانگیز» بنویسید و ذره ذره پیش بروید؛ پس از هر مواجهه، از انجام اجبارها خودداری کنید تا اضطراب خودش پایین بیاید.
- مراقبت های پایه: خواب کافی، تغذیهٔ منظم، تحرک سبک، و تقسیم کارهای خانه با همسر/خانواده. این ها به تاب آوری مغز در برابر اضطراب کمک می کنند. منابع بالینی، CBT با مؤلفهٔ «مواجهه و جلوگیری از پاسخ (ERP)» را خط اول درمان می دانند.
سخنی از نی نی تینی
وسواس فکری در بارداری شایع، قابل درمان و کاملا قابل مدیریت است. اگر افکار مزاحم شما را به تکرار رفتارهایی مثل چک کردن یا شست وشوی افراطی کشانده و وقت و انرژی تان را می گیرد، بدانید تنها نیستید و درمان های مؤثر به ویژه CBT با ERP و در صورت لزوم دارو می توانند چرخهٔ وسواس اجبار را بشکنند.
از برنامهٔ محدود چک کردن، مواجههٔ تدریجی، خواب و استراحت کافی، و کمک گرفتن از اطرافیان شروع کنید و در صورت شدت علائم با متخصص سلامت روان مشورت کنید. هر نشانه ای از روان پریشی پس از زایمان یا افکار دارای قصد و نقشه را اورژانسی ببینید و همان روز کمک بگیرید. قدم های کوچک اما پیوسته، همان چیزی است که شما و نوزادتان را به آرامش پایدار نزدیک می کند.
برای بسیاری از مادران، دانستن این که دیگری نیز مسیر مشابهی پیموده، خود آرامش است. اگر تجربه ای از مدیریت افکار مزاحم، کاهش چک کردن های مکرر یا تنظیم خواب و استراحت دارید، لطفا در دیدگاه ها بنویسید. جملات شما می تواند به انتخاب های ایمن تر و روزهای آرام تر برای خانواده ای دیگر منتهی شود.
