واریس معده در کودکان به معنای بزرگ و متورم شدن رگ های خونی داخل پوشش معده است. این رگ ها در حالت طبیعی به راحتی خون را عبور می دهند، اما وقتی مسیر اصلی خون رسانی به سمت کبد دچار انسداد یا اختلال شود، جریان خون مجبور می شود از رگ های کوچک تر در معده عبور کند. این رگ های ظریف توان تحمل این فشار زیاد را ندارند و متورم شده و به تدریج تبدیل به واریس می شوند. در موارد شدید، این رگ های متورم ممکن است پاره شده و خونریزی خطرناک ایجاد کنند. در این مقاله در مورد واریس معده در کودکان توضیح خواهیم داد.
واریس معده دقیقا چیست؟
واریس معده، رگ های خونی بزرگ شده و متورمی هستند که در لایه داخلی معده قرار دارند. این رگ ها به دلیل فشار بالای خون (معمولا ناشی از انسداد جریان خون به کبد) به صورت غیرطبیعی گشاد می شوند. واریس معده در کودکان نسبت به واریس مری کمتر دیده می شود، اما در صورت ایجاد خونریزی، معمولا خطرناک تر و شدیدتر است.
علت واریس معده در کودکان
وقتی لخته خون یا بافت های سفت شده در کبد (که معمولا در بیماری هایی مثل سیروز دیده می شود) مسیر طبیعی خون را مسدود می کنند، بدن مجبور می شود خون را از مسیرهای فرعی عبور دهد. این مسیرهای فرعی همان رگ های کوچک موجود در دیواره معده هستند. این رگ ها برای تحمل فشار بالا ساخته نشده اند و به همین دلیل بزرگ و برجسته می شوند.
برای درک بهتر، تصور کنید معده کودک شما شبیه شبکه ای از راه های کوچک و باریک است که خون از آن عبور می کند. در حالت طبیعی، ترافیک خون از مسیرهای اصلی به سمت کبد ادامه دارد. اما اگر بزرگراه اصلی بسته شود، خون به مسیرهای فرعی (رگ های کوچک معده) هدایت می شود. این مسیرهای باریک تاب فشار زیاد را ندارند و برآمده، متورم و گاهی پاره می شوند.
انواع واریس معده در کودکان
واریس معده بر اساس اینکه با مری ارتباط دارد یا نه به چند نوع تقسیم می شود:
1- نوع های دارای ارتباط با مری
GOV1 (واریس معده-مری نوع 1):
در این حالت، رگ های متورم از ناحیه نزدیک مری شروع شده و در امتداد بخش بالایی معده حرکت می کنند. این نوع، رایج ترین شکل واریس معده است.
GOV2 (واریس معده-مری نوع 2):
این نوع نیز از مری آغاز می شود اما به سمت بخش پایین تر معده می رود. رگ ها در این حالت در قسمت وسیع تر معده قرار می گیرند.
2- نوع های بدون ارتباط با مری
IGV1 (واریس ایزوله معده نوع 1):
در این حالت، رگ ها تنها در قسمت قوسی شکل معده (فوندوس) متورم می شوند.
IGV2 (واریس ایزوله معده نوع 2):
در این نوع، رگ های متورم در هر قسمت دیگری از معده به جز فوندوس دیده می شوند.
علائم واریس معده در کودکان
معمولا واریس معده تا زمانی که پاره نشود، هیچ علامت خاصی ایجاد نمی کند. اما اگر این رگ های متورم دچار پارگی شوند، خونریزی شدیدی در معده و روده اتفاق می افتد که می تواند علائم زیر را به همراه داشته باشد:
- وجود خون روشن در مدفوع
- مدفوع تیره و قیری رنگ
- سرگیجه یا احساس سبکی سر
- تند شدن ضربان قلب
- کاهش سطح هوشیاری
- افت فشار خون
- حالت تهوع
- شوک
- استفراغ خون
- ضعف شدید بدن
در کودکان، حتی مقدار کمی خونریزی هم می تواند خطرناک باشد و نیاز به رسیدگی فوری دارد. مادر باید همه این علائم را جدی بگیرد.
علت واریس معده در کودکان
شایع ترین علت واریس معده سیروز کبدی است. سیروز حالتی است که در آن بافت های طبیعی کبد به بافت های سفت و زخمی تبدیل می شوند و مسیر عبور خون دچار انسداد می شود. وقتی جریان خون در ورید پورت (سیاهرگ پورتال) افزایش می یابد، رگ های کوچک معده مجبور می شوند فشار خون اضافی را تحمل کنند و این باعث ایجاد واریس می شود.
دلایل دیگر ایجاد فشار خون بالا در ورید پورتال:
- لخته خون در ورید پورت یا ورید طحال: این حالت هم مثل سیروز، مسیر طبیعی خون را می بندد.
- عفونت های انگلی: مثل شیستوزومیازیس که در برخی کشورها رایج است، اما در ایران بسیار نادر است.
- بیماری های غیرسیروزی: مثل سندرم بود-کیاری که مسیر خروج خون از کبد را مسدود می کند.
در کودکان ایرانی، شایع ترین علت معمولا مشکلات مادرزادی کبد یا انسداد ورید پورت است.
عوارض واریس معده در کودکان
خطرناک ترین عارضه واریس معده خونریزی شدید و ناگهانی است. رگ های متورم معده بسیار شکننده اند و فشار بالا می تواند باعث پارگی آنها شود. خونریزی از واریس معده در کودکان نیازمند درمان فوری در بیمارستان است.
در موارد نادر، عوارض دیگری نیز ممکن است رخ دهد:
- کم خونی فقر آهن: خونریزی های کوچک اما مداوم باعث کاهش ذخایر آهن کودک می شود و علائمی مثل بی حالی و رنگ پریدگی ایجاد می کند.
- انسفالوپاتی کبدی: زمانی رخ می دهد که کبد نتواند سموم را دفع کند و این مواد روی مغز اثر می گذارند. این وضعیت نیازمند مراقبت فوری است.
تشخیص و آزمایش های واریس معده در کودکان
چگونه واریس معده در کودکان تشخیص داده می شود؟
تشخیص واریس معده در کودکان معمولا با کمک آندوسکوپی و انواع تصویربرداری انجام می شود. این روش ها به پزشک کمک می کنند تا رگ های متورم معده را مشاهده کرده و شدت بیماری را ارزیابی کند. تشخیص دقیق، اولین قدم برای جلوگیری از خونریزی های خطرناک است.
1- آندوسکوپی فوقانی دستگاه گوارش
این روش بهترین و دقیق ترین روش تشخیص واریس معده در کودکان محسوب می شود. در این روش، پزشک یک لوله باریک و انعطاف پذیر که در سر آن دوربین قرار دارد، از راه دهان وارد معده می کند. این دوربین به پزشک اجازه می دهد:
- رگ های متورم را مستقیما ببیند
- اندازه و رنگ رگ ها را بررسی کند
- محل دقیق واریس ها را مشخص کند
این روش اگرچه برای کودک نیازمند مراقبت و گاهی بیهوشی سبک است، اما اطلاعات بسیار ارزشمندی به پزشک می دهد.
2- سی تی اسکن شکم
سی تی اسکن تصویری دقیق از شکم، کبد، طحال و رگ های خونی کودک ارائه می دهد. این روش اگرچه خودِ واریس معده را نشان نمی دهد، اما علائم فشار خون بالای ورید پورتال را مشخص می کند؛ فشاری که باعث بروز واریس معده در کودکان می شود.
3- سونوگرافی داپلر
در این روش با استفاده از امواج صوتی، جریان خون در رگ های شکمی بررسی می شود. الگوهای غیرطبیعی در گردش خون می تواند نشان دهنده افزایش فشار خون در ورید پورتال باشد.
این روش کاملا بدون درد و غیرتهاجمی است و معمولا برای کودکان روش امن و مناسب تری محسوب می شود.
درمان و مدیریت واریس معده در کودکان
چگونه واریس معده در کودکان درمان می شود؟
درمان واریس معده در کودکان بر اساس اینکه رگ ها پاره شده اند یا هنوز سالم هستند، متفاوت است. هدف اصلی پزشکان همیشه جلوگیری از خونریزی و کاهش فشار بر رگ های معده است.
درمان واریس معده قبل از خونریزی
وقتی واریس معده هنوز پاره نشده باشد، هدف اصلی پیشگیری از خونریزی است. پزشک ممکن است درمان های زیر را توصیه کند:
1- داروهای کاهش دهنده فشار خون پورتال
داروهایی مثل بتابلوکرهای غیراختصاصی می توانند فشار خون در رگ پورتال را کم کنند. کاهش فشار باعث می شود احتمال پارگی واریس ها کمتر شود. این داروها معمولا زیر نظر پزشک گوارش کودکان تجویز می شوند.
2- روش های اندوسکوپیک برای بستن رگ ها
این روش ها کم تهاجمی هستند و پزشک با استفاده از آندوسکوپ می تواند رگ های متورم را کوچک یا مسدود کند:
- بستن واریس با نوار لاستیکی (EVL): پزشک یک نوار کوچک دور رگ می اندازد تا جریان خون آن قطع شده و به مرور کوچک شود.
- تزریق چسب مخصوص (سیانوآکریلات): ماده ای شبیه چسب به داخل رگ تزریق می شود تا مسیر عبور خون را ببندد.
درمان خونریزی ناشی از واریس معده در کودکان
این حالت یک اورژانس پزشکی است و کودک باید فورا به بیمارستان منتقل شود.
اقدامات درمانی شامل:
1- بستری و انتقال خون
در صورت خونریزی شدید، معمولا کودک در بخش مراقبت های ویژه بستری می شود تا وضعیتش از نزدیک کنترل شود. انتقال خون برای جبران خون از دست رفته انجام می شود.
2- درمان های اندوسکوپیک
همان روش هایی مثل EVL یا تزریق چسب که برای پیشگیری استفاده می شود، در اینجا برای توقف خونریزی فعال نیز به کار می رود.
3- داروهای کاهش دهنده خونریزی
داروهایی مانند اوکتروتاید یا وازوپرسین میزان جریان خون به رگ های متورم را کاهش داده و به کنترل خونریزی کمک می کنند.
4- روش های کنترل فشار خون در رگ ها
- بالون تامپوناد: یک بالون مخصوص داخل مری قرار داده شده و باد می شود تا به رگ های در حال خونریزی فشار وارد کند. این روش موقتی است و برای کنترل سریع خونریزی انجام می شود.
- روش TIPS: در این روش یک مسیر جدید داخل کبد ایجاد می شود تا خون بتواند از مسیر مسدود عبور کرده و فشار روی رگ های معده کم شود. این روش معمولا برای کودکان با موارد شدید استفاده می شود.
پیش آگهی و آینده بیماری واریس معده در کودکان
نرخ بقا در واریس معده در کودکان
نرخ بقا بستگی به عوامل مختلفی دارد:
- اینکه آیا رگ ها دچار خونریزی شده اند یا نه
- شدت بیماری کبدی زمینه ای
- میزان موفقیت درمان هایی که پزشک انجام می دهد
هرچه تشخیص زودتر و درمان مؤثرتر انجام شود، احتمال بهبود و کنترل بیماری بیشتر است. والدین باید همیشه نسبت به علائم خونریزی حساس باشند.
پیشگیری از واریس معده در کودکان
آیا می توان از واریس معده در کودکان پیشگیری کرد؟
پیشگیری کامل همیشه امکان پذیر نیست، اما با مدیریت بیماری های زمینه ای می توان احتمال ابتلای کودک را کاهش داد.
راهکارهای مهم شامل:
1- درمان بیماری های زمینه ای
اگر کودک دچار بیماری هایی مثل سیروز یا مشکلات رگ پورت باشد، پیگیری درمان آن ها بسیار ضروری است.
2- داروها
بتابلوکرها می توانند خطر خونریزی را کاهش دهند، اما نمی توانند مانع تشکیل واریس جدید شوند.
3- سبک زندگی سالم
- پرهیز کامل از الکل برای نوجوانان و بزرگسالان
- تغذیه مناسب با الگوهای غذایی سالم
- کاهش مصرف نمک
- حفظ وزن مناسب
- واکسیناسیون علیه هپاتیت A و B
4- آندوسکوپی دوره ای
اگر کودک در معرض خطر باشد، پزشک ممکن است آندوسکوپی منظم را برای تشخیص زودهنگام واریس توصیه کند.
زندگی با واریس معده در کودکان
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در هر یک از شرایط زیر باید فورا به پزشک مراجعه کنید:
- اگر کودک بیماری زمینه ای کبدی دارد و احتمال واریس معده وجود دارد
- اگر کودک دچار استفراغ خونی، مدفوع تیره یا خون در مدفوع شده است
- اگر شکم کودک بدون دلیل مشخص بزرگ یا دردناک شده باشد
- اگر علائم اختلال هوشیاری، خواب آلودگی، گیجی یا کاهش تمرکز مشاهده شود
تشخیص زودهنگام، درمان سریع و مراقبت دقیق می تواند جان کودک را نجات دهد و از خونریزی های شدید جلوگیری کند.
چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کنم؟
اگر دچار علائمی شدید که نشان دهنده پارگی یا خونریزی واریس معده در کودکان باشد، باید بدون معطلی به نزدیک ترین مرکز اورژانس مراجعه کنید. خونریزی ناشی از واریس معده می تواند شدید و خطرناک باشد و تنها با مراقبت فوری پزشکی کنترل می شود.
علائمی که نیاز به ارزیابی فوری دارند شامل:
- استفراغ خونی
- مدفوع سیاه رنگ یا قیری
- سرگیجه، ضعف شدید یا غش
- درد شکم همراه با افت فشار خون
- تپش قلب یا تنفس سریع
- احساس بی حالی یا سردی دست و پا
اگر هرکدام از این نشانه ها را مشاهده کردید، حتی اگر شدت آن کم باشد، باید فورا به اورژانس مراجعه کنید.
چه سوالاتی را باید از پزشک خود بپرسم؟
پرسیدن سوال های درست می تواند به شما کمک کند بیماری را بهتر درک کنید و کنترل بیشتری روی روند درمان داشته باشید. برخی از پرسش های مهم عبارتند از:
- علت ایجاد واریس معده در کودکان چیست؟
- چه روش های درمانی برای کنترل واریس معده در کودکان وجود دارد؟
- هر روش درمان چه عوارض یا خطراتی دارد؟
- برای پیشگیری از خونریزی واریس معده چه اقداماتی می توانم انجام دهم؟
- چه تغییراتی در سبک زندگی می تواند سلامت کبد من را بهتر کند؟
- هر چند وقت یک بار باید برای بررسی واریس ها مراجعه کنم؟
- پیش آگهی بلندمدت این بیماری چگونه است؟
اگر موضوعی برایتان مبهم است، حتما از پزشک بخواهید با جزئیات بیشتری توضیح دهد. این حق شماست که بیماری تان را کاملا بشناسید.
سخنی از نی نی تینی
واریس معده در ابتدا ممکن است نگران کننده به نظر برسد، اما واقعیت این است که با تشخیص به موقع، پایش منظم و درمان مناسب، بسیاری از بیماران زندگی کاملا طبیعی و فعالی دارند. همین که در حال مطالعه و کسب آگاهی هستید، یعنی یک قدم بزرگ برای محافظت از سلامت خود برداشته اید.
پزشک شما با برنامه ریزی درمانی مناسب می تواند خطر خونریزی را کاهش دهد و به شما کمک کند بتوانید با آرامش بیشتری زندگی کنید.
به خاطر داشته باشید که تنها نیستید و مدیریت اصولی این بیماری می تواند آینده ای امن تر و سالم تر برایتان رقم بزند.
اگر تجربه ای در مورد واریس معده، روش های درمانی یا راه هایی که به حفظ سلامت کبدتان کمک کرده دارید، در بخش نظرات با دیگران به اشتراک بگذارید. تجربه شما می تواند برای یک فرد دیگر بسیار راهگشا باشد.
