هیپودنشیا به وضعیتی گفته می شود که در آن فرد از بدو تولد یک یا چند دندان را ندارد. یعنی دندان ها اصلا در فک شکل نگرفته اند، نه اینکه بعدا از بین رفته باشند. در تعریف پزشکی، هیپودنشیا معمولا به نبود یک تا شش دندان (به جز دندان های عقل) اشاره دارد. شایع ترین علت این مشکل، وراثت است؛ یعنی این ویژگی از والدین زیستی به کودک منتقل می شود. در ادامه این مقاله در مورد این وضعیت به طور کامل توضیح خواهیم داد.
هیپودنشیا چیست؟
هیپودنشیا اصطلاح پزشکی برای افرادی است که با نبود برخی از دندان های خود متولد می شوند. این وضعیت یکی از انواع «عدم تشکیل دندان» یا دنتال آژنزیس محسوب می شود؛ اصطلاحی که دندان پزشکان برای توصیف دندان هایی به کار می برند که به صورت مادرزادی وجود ندارند. واژه مادرزادی یعنی کودک از زمان تولد با این شرایط همراه است، نه اینکه در طول زندگی دندان هایش را از دست داده باشد.
در هیپودنشیا، معمولا یک تا شش دندان دائمی یا شیری تشکیل نمی شود و این وضعیت نسبتا شایع است. بر اساس آمارهای دندان پزشکی، حدود 2 تا 8 درصد از جمعیت عمومی درجاتی از هیپودنشیا دارند و این مشکل می تواند در هر کودکی رخ دهد.
کدام دندان ها بیشتر در هیپودنشیا دیده نمی شوند؟
این وضعیت می تواند در هر ناحیه ای از دهان اتفاق بیفتد، اما برخی دندان ها بیش از بقیه درگیر می شوند. شایع ترین دندان هایی که در کودکان مبتلا به کم دندانی مادرزادی دیده نمی شوند عبارت اند از:
- دندان های پیش کناری فک بالا (دندان های کوچک دو طرف دندان های جلویی بالا)
- دندان های آسیای کوچک دوم در فک بالا (دندان هایی که درست قبل از دندان های آسیای بزرگ قرار دارند)
- دندان های آسیای کوچک دوم در فک پایین
نبود این دندان ها می تواند روی زیبایی لبخند، نظم دندان ها و حتی نحوه جویدن کودک تأثیر بگذارد، به ویژه اگر درمان در زمان مناسب انجام نشود.
هیپودنشیا چگونه بر سلامت دهان و فک تأثیر می گذارد؟
نبود دندان ها می تواند توانایی کودک را در جویدن غذا و تلفظ صحیح کلمات مختل کند. در کودکان مبتلا به هیپودنشیا، لثه ها ممکن است آسیب پذیرتر شوند و رشد استخوان فک به طور کامل انجام نشود.
کمبود رشد استخوان فک می تواند باعث کوچک تر دیده شدن فک، نامتقارن شدن صورت یا به هم ریختگی دندان های باقی مانده شود. به همین دلیل، دندان پزشکان کودکان و متخصصان ارتودنسی تأکید می کنند که تشخیص زودهنگام این عارضه نقش مهمی در پیشگیری از مشکلات جدی تر در آینده دارد.
علائم و علل هیپودنشیا
آیا هیپودنشیا یک نقص مادرزادی است؟
بله، این اختلال یک نقص مادرزادی محسوب می شود و اغلب از طریق ژن ها از والدین به کودک منتقل می شود. با این حال، همیشه ژنتیک تنها عامل نیست.
در برخی موارد، اگر نوزاد یا کودک خردسال در دوره شکل گیری دندان ها دچار بیماری های خاص، عفونت های شدید یا درمان هایی مانند شیمی درمانی و پرتودرمانی شود، ممکن است روند طبیعی رشد دندان ها مختل شده و هیپودنشیا ایجاد شود.
علائم هیپودنشیا چیست؟
شایع ترین علامت هیپودنشیا، نبود یک تا شش دندان از بدو تولد است. این دندان های غایب می توانند در هر نقطه ای از دهان باشند، به جز دندان های عقل. هیپودنشیا ممکن است دندان های شیری یا دندان های دائمی را درگیر کند.
برخی کودکان علاوه بر نبود دندان، دندان هایی کوچک تر از حد معمول یا با شکل مخروطی دارند. فاصله های غیرطبیعی بین دندان ها نیز از نشانه های رایج کم دندانی مادرزادی محسوب می شود و معمولا والدین اولین کسانی هستند که متوجه این فاصله ها می شوند.
ارتباط هیپودنشیا با بیماری های ژنتیکی دیگر
در برخی موارد، این وضعیت می تواند بخشی از یک اختلال ژنتیکی گسترده تر باشد. برای مثال، برخی کودکان مبتلا به هیپودنشیا ممکن است علائمی از «دیسپلازی های اکتودرمی» نیز داشته باشند.
در این شرایط، ممکن است نشانه هایی مانند ناهنجاری ناخن ها، کم پشتی مو، ضعف شنوایی، کاهش بینایی یا کاهش تعریق بدن دیده شود. به همین دلیل، بررسی دقیق پزشکی در کودکان مبتلا به هیپودنشیا اهمیت زیادی دارد.
علت های ایجاد هیپودنشیا
در اغلب افراد مبتلا به هیپودنشیا، مشکلی در ساختاری به نام لامینای دندانی وجود دارد. این ناحیه، یک نوار بافتی زیر لثه است که دندان ها از آن شکل می گیرند. اگر عملکرد این بخش مختل شود، برخی دندان ها اصلا تشکیل نمی شوند.
سابقه خانوادگی مهم ترین عامل بروز هیپودنشیا است، اما عوامل دیگری نیز می توانند در ایجاد این مشکل نقش داشته باشند، از جمله بیماری ها، عفونت ها یا درمان های پزشکی خاص در دوران رشد کودک.
سندرم ها و شرایط همراه با هیپودنشیا
هیپودنشیا ممکن است همزمان با برخی شرایط یا بیماری ها دیده شود، از جمله:
- شکاف لب یا شکاف کام
- وزن کم هنگام تولد
- اختلالات ژنتیکی مانند سندرم داون یا دیسپلازی اکتودرمی
- بیماری های عفونی دوران بارداری مانند سرخجه یا عفونت های قارچی
- شیمی درمانی
- پرتودرمانی
شناخت این ارتباط ها به پزشک کمک می کند تا برنامه درمانی دقیق تری برای کودک طراحی کند.
هیپودنشیا چگونه به ارث می رسد؟
چندین ژن در بروز هیپودنشیا نقش دارند، از جمله ژن هایی مانند EDA، EDAR و EDARADD. نوع انتقال این ژن ها می تواند متفاوت باشد و به همین دلیل الگوی وراثت در هر خانواده فرق می کند.
پزشکان با بررسی ژن های دریافتی از هر یک از والدین، نوع انتقال هیپودنشیا را مشخص می کنند و در صورت نیاز، مشاوره ژنتیک به خانواده توصیه می شود.
الگوهای وراثت هیپودنشیا
هیپودنشیا می تواند به یکی از چهار روش زیر به ارث برسد:
اتوزومال مغلوب
در این حالت، کودک باید دو نسخه ژن معیوب (یکی از هر والد) را دریافت کند تا دچار هیپودنشیا شود.
اتوزومال غالب
در این نوع، دریافت تنها یک نسخه ژن معیوب از یکی از والدین برای بروز هیپودنشیا کافی است.
وابسته به X غالب
اگر ژن معیوب غالب روی کروموزوم X باشد، پدری که مبتلا است، این ژن را به تمام دختران خود منتقل می کند.
وابسته به X مغلوب
در این حالت، احتمال تولد فرزندان مبتلا یا ناقل در دختران و پسران متفاوت است و الگوی پیچیده تری دارد که معمولا با مشاوره ژنتیک توضیح داده می شود.
تشخیص و آزمایش ها
هیپودنشیا چگونه تشخیص داده می شود؟
اگر دندان پزشک به وجود هیپودنشیا مشکوک شود، با استفاده از عکس برداری رادیولوژی دندان (رادیوگرافی) می توان تشخیص را قطعی کرد. این تصاویر نشان می دهند که آیا جوانه دندان ها در فک وجود دارد یا خیر.
در معاینه بالینی، دندان پزشک به علائمی مانند دندان های کوچک، دندان های مخروطی شکل و فاصله های غیرطبیعی بین دندان ها توجه می کند تا شدت کم دندانی مادرزادی را ارزیابی کند.
مدیریت و درمان هیپودنشیا
هیپودنشیا چگونه درمان می شود؟
درمان هیپودنشیا به عوامل مختلفی مانند سن کودک، تعداد دندان های از دست رفته، وضعیت رشد فک و نیازهای عملکردی و زیبایی بستگی دارد. هدف اصلی درمان، بهبود جویدن، گفتار، ظاهر لبخند و پیشگیری از مشکلات فکی در آینده است. دندان پزشک پس از بررسی دقیق، یک برنامه درمانی اختصاصی برای هر کودک یا بزرگسال طراحی می کند.
روش های درمانی هیپودنشیا معمولا به صورت مرحله ای انجام می شوند و ممکن است در طول رشد کودک تغییر کنند.
برخی از رایج ترین روش های درمان کم دندانی مادرزادی عبارت اند از:
- ارتودنسی (براکت یا روش های مشابه): برای مرتب کردن دندان های باقی مانده و بستن یا مدیریت فضاهای خالی
- دست دندان های پارسیل (نیمه ثابت یا متحرک): جایگزینی موقت دندان های غایب، به ویژه در کودکان
- بریج دندانی: اتصال دندان مصنوعی به دندان های مجاور برای پر کردن فضای خالی
- ایمپلنت دندانی: جایگزینی دائمی دندان از دست رفته پس از تکمیل رشد فک
در کودکان مبتلا به هیپودنشیا، معمولا تا زمانی که رشد فک کامل شود، از دست دندان های پارسیل استفاده می شود. این روش کمک می کند کودک بتواند راحت تر غذا بخورد، صحبت کند و از نظر روحی و اجتماعی اعتمادبه نفس بیشتری داشته باشد تا در سن مناسب بتوان درمان های دائمی تر را انجام داد.
پیش آگهی و آینده هیپودنشیا
اگر هیپودنشیا داشته باشم، چه انتظاری باید داشته باشم؟
هیپودنشیا یک بیماری خطرناک یا تهدیدکننده زندگی نیست و به تنهایی باعث مشکلات جدی جسمی نمی شود. با این حال، اگر درمان نشود، می تواند کیفیت زندگی فرد را به شدت کاهش دهد. مشکلاتی مانند دشواری در جویدن، اختلال در گفتار، کاهش اعتمادبه نفس و حتی مشکلات گوارشی ممکن است در اثر نبود دندان ها ایجاد شوند.
خبر خوب این است که امروزه با پیشرفت دندان پزشکی، متخصصان ارتودنسی و دیگر ارائه دهندگان خدمات درمانی دهان و دندان می توانند با برنامه های شخصی سازی شده، هیپودنشیا را به خوبی مدیریت و درمان کنند.
پیشگیری از هیپودنشیا
آیا می توان از هیپودنشیا جلوگیری کرد؟
از آنجایی که هیپودنشیا در بیشتر موارد زمینه ارثی دارد، راهی برای پیشگیری قطعی از آن وجود ندارد. این موضوع به این معنا نیست که والدین کاری اشتباه انجام داده اند یا می توانستند مانع بروز آن شوند.
نکته مهم این است که حتی اگر یکی از والدین دچار هیپودنشیا باشد، الزاما این مشکل به فرزند منتقل نمی شود. آگاهی، بررسی به موقع و پیگیری درمان می تواند اثرات این کم دندانی مادرزادی را تا حد زیادی کاهش دهد.
زندگی با هیپودنشیا
اگر فرزندم دندان ندارد، چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر دندان های شیری کودک تا حدود 4 سالگی از لثه خارج نشوند یا دندان های دائمی تا حدود 14 سالگی رویش نکنند، لازم است کودک توسط دندان پزشک بررسی شود. این زمان ها به عنوان نشانه های هشدار در نظر گرفته می شوند و تأخیر بیش از حد می تواند نشانه هیپودنشیا باشد.
حتی اگر فقط نگران فاصله بین دندان ها یا شکل غیرعادی آن ها هستید، بهتر است موضوع را در یکی از ویزیت های معمول دندان پزشکی مطرح کنید تا در صورت نیاز، بررسی های تکمیلی انجام شود.
چه سؤالاتی را باید از پزشک یا دندان پزشک بپرسم؟
اگر شما یا فرزندتان دچار هیپودنشیا هستید، می توانید سؤالات زیر را از دندان پزشک یا پزشک خود بپرسید تا دید واضح تری نسبت به روند درمان داشته باشید:
- چند دندان وجود ندارد و کدام دندان ها درگیر هستند؟
- آیا این وضعیت روی تغذیه، جویدن یا هضم غذا تأثیر گذاشته است؟
- بهترین گزینه های درمانی برای شرایط من یا فرزندم چیست؟
- درمان چقدر طول می کشد و آیا چند مرحله ای است؟
- آیا لازم است آزمایش های بیشتری برای بررسی سایر اختلالات ژنتیکی انجام شود؟
پرسیدن این سؤالات به شما کمک می کند با آرامش و آگاهی بیشتری مسیر درمان کم دندانی مادرزادی را دنبال کنید.
سخنی از نی نی تینی
هیپودنشیا یک بیماری مادرزادی است که با نبود یک تا شش دندان شناخته می شود. این وضعیت ممکن است غذا خوردن و صحبت کردن را برای کودک دشوار کند، اما خوشبختانه قابل درمان و قابل مدیریت است.
اگر شما یا فرزندتان با هیپودنشیا زندگی می کنید، حتما با دندان پزشک مشورت کنید تا بهترین راهکار برای بازگرداندن لبخند، اعتمادبه نفس و کیفیت زندگی انتخاب شود.
اگر شما یا فرزندتان با هیپودنشیا یا کم دندانی مادرزادی روبه رو هستید، تجربه خود را با ما در میان بگذارید.
آیا تاکنون درمان ارتودنسی، دست دندان یا ایمپلنت انجام داده اید؟ چه سؤالات یا نگرانی هایی در مسیر درمان داشته اید؟
نوشتن تجربه ها و پرسش های شما می تواند به والدین دیگر کمک کند تا با آگاهی و آرامش بیشتری مسیر درمان فرزندشان را انتخاب کنند.
