هیدرونفروز در نوزادان چیست؟
هیدرونفروز در نوزادان یکی از مشکلات شایع سیستم ادراری است که حدود یک نوزاد از هر صد نوزاد به آن دچار می شود. در این وضعیت، ادرار بیش از حد در کلیه جمع می شود یا به عقب برمی گردد و باعث تورم و بزرگ شدن کلیه می شود. این اختلال ممکن است پیش از تولد (هیدرونفروز پیش زادی یا جنینی) یا پس از تولد (هیدرونفروز پس از تولد) تشخیص داده شود.
در بسیاری از نوزادانی که این بیماری به صورت پیش زادی شناسایی می شود، مشکل به صورت خودبه خود تا زمان تولد یا کمی بعد از آن برطرف می گردد. در مواردی که هیدرونفروز در نوزادان خفیف یا متوسط است، معمولا عملکرد کلیه تحت تأثیر قرار نمی گیرد و این وضعیت ممکن است به مرور زمان پس از تولد بهبود یابد.
هیدرونفروز در نوزادان چگونه روی سیستم ادراری تأثیر می گذارد؟
این اختلال در واقع مربوط به جریان ادرار در سیستم ادراری است، که شامل کلیه ها، حالب ها (لوله های بین کلیه و مثانه)، مثانه و پیشاب راه می شود. زمانی که عملکرد این سیستم مختل شود، ادرار نمی تواند به درستی تخلیه شود و به همین دلیل به سمت کلیه ها بازمی گردد و باعث متورم شدن آن ها می شود.
علت اصلی هیدرونفروز در نوزادان معمولا یکی از این دو مورد است:
- انسداد در مسیر خروج ادرار که مانع از تخلیه آن از کلیه می شود.
- برگشت ادرار از مثانه به کلیه ها که به آن “رفلاکس ادراری” یا “بازگشت ادرار” نیز گفته می شود.
پزشک متخصص، هیدرونفروز در نوزادان را بر اساس میزان کشیدگی کلیه و میزان اختلال در جریان ادرار به سه دسته خفیف، متوسط یا شدید تقسیم می کند. همچنین مشخص می کند که آیا این وضعیت فقط یکی از کلیه ها را درگیر کرده (یک طرفه) یا هر دو کلیه را تحت تأثیر قرار داده است (دوطرفه). خبر خوب اینکه بیش از نیمی از موارد، قبل یا مدت کوتاهی پس از تولد نوزاد، خودبه خود بهبود پیدا می کنند.
هیدرونفروز در نوزادان چه علائمی دارد؟
بیشتر نوزادانی که به این بیماری مبتلا هستند، هیچ علامت خاصی از خود نشان نمی دهند. حتی در کودکان بزرگ تر هم اگر شدت بیماری خفیف یا متوسط باشد، ممکن است بدون علائم باشد و خودبه خود از بین برود.
با این حال، اگر کودک دچار هیدرونفروز متوسط تا شدید باشد، ممکن است علائم زیر مشاهده شود:
- درد شکم
- درد در پهلو (ناحیه بین دنده ها و لگن)
- وجود خون در ادرار (اصطلاح پزشکی: هماچوری)
یکی از عوارض شایع هیدرونفروز در نوزادان، عفونت مجاری ادراری (UTI) است. اگر فرزندتان دچار چنین عفونتی شود، ممکن است علائم زیر را تجربه کند:
- احساس فوریت شدید برای ادرار کردن
- سوزش هنگام ادرار
- ادرار کدر یا تیره
- درد در ناحیه پشت
- تب
- حالت تهوع یا استفراغ
اگر نوزاد شما چند بار دچار تب های نامشخص یا عفونت های مجاری ادراری (با یا بدون تب) شده است، ممکن است نشان دهنده وجود انسداد یا رفلاکس در سیستم ادراری باشد. البته تشخیص عفونت ادراری در نوزادان دشوار است، چون تنها نشانه ممکن است تب های مکرر و بی دلیل باشد.
در کودکان بزرگ تر، تشخیص آسان تر است، چون علائمی مانند تکرر ادرار، سوزش ادرار یا کدر بودن ادرار بیشتر قابل توجه خواهد بود. اگر کودک شما مرتب دچار عفونت ادراری می شود، حتما باید توسط پزشک برای بررسی احتمال وجود انسداد در سیستم ادراری مورد معاینه قرار گیرد.
چه عواملی باعث ایجاد هیدرونفروز در نوزادان می شوند؟
در حالت کلی، دو دسته مشکل ممکن است باعث ایجاد هیدرونفروز در نوزادان شوند:
- انسداد در مسیر تخلیه ادرار
- بازگشت ادرار (رفلاکس) از مثانه به کلیه
انسداد (Obstruction):
انسداد می تواند در هر نقطه ای از سیستم ادراری، از کلیه تا پیشاب راه، رخ دهد. انواع رایج انسداد عبارت اند از:
- انسداد محل اتصال حالب به کلیه (UPJ Obstruction): این نوع انسداد در نقطه اتصال کلیه به حالب رخ می دهد و علت آن معمولا باریک بودن ابتدایی ترین بخش حالب است.
- انسداد محل اتصال حالب به مثانه (UVJ Obstruction): در این حالت، انسداد در نقطه اتصال لوله ی حالب به مثانه وجود دارد.
- دریچه های خلفی پیشاب راه (PUV): یک ناهنجاری مادرزادی است که فقط در پسرها دیده می شود. در این حالت، بافت های غیرطبیعی درون پیشاب راه باعث انسداد در مثانه می شوند و گاهی با رفلاکس ادراری نیز همراه است.
- یورترسل (Ureterocele): نوعی برجستگی یا کیسه در حالب است که می تواند بخشی از کلیه یا مثانه را مسدود کند.
بازگشت ادرار به کلیه (Reflux):
- رفلاکس وزیکویورترال (VUR): در این وضعیت، عضلات محل اتصال حالب به مثانه درست عمل نمی کنند و هنگام پر شدن یا تخلیه مثانه، اجازه می دهند ادرار به سمت کلیه ها بازگردد.
سایر دلایل کمتر شایع هیدرونفروز در نوزادان
- حالب نابجا (Ectopic ureter): در این ناهنجاری نادر، حالب به جای اتصال به محل طبیعی خود در مثانه، به نقطه ای دیگر متصل می شود که ممکن است باعث بروز مشکل در تخلیه ادرار شود.
- علل ناشناخته: در بیش از نیمی از کودکانی که پیش از تولد به هیدرونفروز در نوزادان مبتلا شناخته می شوند، علت دقیق مشخص نمی شود و مشکل به طور طبیعی و بدون نیاز به درمان خاصی برطرف می گردد.
تشخیص و درمان هیدرونفروز در نوزادان و کودکان
تشخیص هیدرونفروز در نوزادان چگونه انجام می شود؟
اولین گام در درمان هیدرونفروز در نوزادان، تشخیص دقیق و کامل آن است. هیدرونفروز یک بیماری نیست، بلکه نشانه ای از اختلال در جریان طبیعی ادرار است که باعث تورم کلیه می شود. پزشک سعی می کند علت اصلی این اختلال را شناسایی کند تا بهترین روش درمانی را انتخاب کند.
شما ممکن است بشنوید که پزشک هیدرونفروز نوزادتان را به صورت “پیش از تولد” (prenatal یا antenatal) یا “پس از تولد” (postnatal یا neonatal) توصیف می کند. این اصطلاحات فقط به زمان تشخیص اشاره دارند، نه به شدت یا نوع مشکل.
آزمایش های تشخیصی پیش از تولد
هیدرونفروز در نوزادان معمولا در سونوگرافی روتین دوران بارداری دیده می شود. این سونوگرافی ها با استفاده از امواج صوتی تصویر کلیه ها و مایع آمنیوتیک را نشان می دهند و می توانند انسدادهایی در سیستم ادراری را نیز شناسایی کنند.
البته، سونوگرافی به تنهایی برای تشخیص دقیق کافی نیست. اگر نشانه ای از هیدرونفروز دیده شود، پزشک زنان بارداری را با دقت بیشتری پیگیری کرده و سونوگرافی های مکرر انجام می دهد تا تغییرات کلیه ها و سطح مایع آمنیوتیک را بررسی کند.
آزمایش های پس از تولد
برای نوزادان و کودکان بزرگ تر، پزشکان ممکن است از این آزمایش ها استفاده کنند:
- سونوگرافی کلیه (Renal Ultrasound): اولین و ساده ترین روش برای بررسی وجود یا شدت هیدرونفروز.
- VCUG (سیتواورتروگرافی تخلیه ای): نوع خاصی از رادیوگرافی که وجود بازگشت ادرار (رفلاکس) یا انسداد در مجرای ادرار را بررسی می کند. این آزمایش با استفاده از یک رنگ مخصوص و عکس برداری هنگام ادرار انجام می شود.
- اسکن کلیه (MAG-3): برای ارزیابی عملکرد کلیه ها و شدت انسداد. در این روش ماده ای رادیواکتیو تزریق شده و با دوربین مخصوص، عملکرد کلیه ها بررسی می شود.
پس از بررسی نتایج این آزمایش ها، تیم پزشکی نتایج را با والدین در میان می گذارد و بهترین مسیر درمانی را پیشنهاد می دهد.
روش های درمان هیدرونفروز در نوزادان
-
مداخله جنینی (فوق العاده نادر):
اگر انسداد شدید باشد و مانع از تخلیه ادرار شود، ممکن است مایع آمنیوتیک کاهش یابد (الیگوهیدرآمنیوس) و سلامت جنین را تهدید کند. در این موارد خاص، اقدامات تخصصی در دوران بارداری در نظر گرفته می شود.
-
نظارت و پیگیری (Observation):
برای بیشتر نوزادان با درجات خفیف تا متوسط، روش انتخابی نظارت مداوم است. معمولا نیاز به درمان فوری نیست و کودک فقط تحت نظر قرار می گیرد. گاهی آنتی بیوتیک با دوز کم برای پیشگیری از عفونت ادراری تجویز می شود. سونوگرافی های پی در پی وضعیت کلیه ها را بررسی می کنند.
این روش حتی برای کودکان با هیدرونفروز متوسط نیز مناسب است، به شرطی که عملکرد کلیه خوب باشد و رشد طبیعی داشته باشند.
-
جراحی:
فقط در موارد شدید نیاز به جراحی وجود دارد. رایج ترین عمل، «پیلُوپلاستی» است که برای رفع انسداد در محل اتصال کلیه به حالب (UPJ) انجام می شود. در این جراحی، بخش باریک شده برداشته شده و دو بخش سالم به هم وصل می شوند. دوره بستری معمولا 2 تا 3 روز است و بهبودی کامل طی 2 تا 3 هفته حاصل می شود. نرخ موفقیت این جراحی حدود ۹۵ درصد است.
-
جراحی کم تهاجمی یا رباتیک:
تقریبا نیمی از پیلوپلاستی ها به صورت لاپاراسکوپی رباتیک انجام می شوند. در این روش، با استفاده از دوربین و ابزارهای بسیار باریک از طریق چند برش کوچک در شکم، جراحی انجام می شود. این نوع جراحی مزایای زیر را دارد:
-
- درد کمتر پس از عمل
- جای زخم های بسیار کوچک
- بستری کوتاه تر (24 تا 48 ساعت)
- بهبودی سریع تر و بازگشت زودتر به فعالیت های روزمره
البته، همه کودکان برای این نوع جراحی مناسب نیستند و پزشک بهترین روش را با توجه به شرایط فرزندتان پیشنهاد خواهد کرد.
