تعریف و آشنایی با همانژیوم کبدی
همانژیوم کبدی یکی از شایع ترین تومورهای خوش خیم کبد است. در واقع، این ضایعه از درهم تنیدگی رگ های خونی کوچک تشکیل شده که به صورت یک توده نرم و بدون خطر در بافت کبد ظاهر می شود. همانژیوم ها برخلاف بسیاری از توده های دیگر، سرطانی نیستند و معمولا هیچ گاه به تومور بدخیم تبدیل نمی شوند.
در بیشتر موارد، این توده ها هیچ علامتی ایجاد نمی کنند و نیازی به درمان یا جراحی ندارند. اگر هم در دوران بارداری تشخیص داده شوند، اغلب بی خطرند، اما توجه به اندازه و تغییرات احتمالی آن در این دوران اهمیت دارد.
همانژیوم کبدی دقیقا چیست؟
همانژیوم کبدی (Hepatic Hemangioma) توده ای غیرسرطانی در کبد است که از مجموعه ای از رگ های خونی غیرطبیعی و در هم تنیده تشکیل شده است. این رگ ها معمولا از شریان کبدی (Hepatic Artery) تغذیه می شوند.
جالب است بدانیم که همانژیوم ممکن است در اندام های دیگر بدن مانند مغز نیز دیده شود، اما در کبد معمولا بدون علامت باقی می ماند و مشکلی ایجاد نمی کند. بر خلاف تومورهای بدخیم، همانژیوم کبدی در بارداری یا در سایر شرایط، هیچ تمایلی به تبدیل شدن به سرطان ندارد و تنها در صورتی مشکل ساز می شود که اندازه آن به طور غیرعادی بزرگ شود.
آیا وجود همانژیوم کبدی در بارداری نگران کننده است؟
اگر در دوران بارداری برایت مشخص شده که در کبدت همانژیوم وجود دارد، نگران نباش. پزشکان معتقدند این وضعیت معمولا به صورت یک یافته تصادفی در سونوگرافی یا ام آر آی دیده می شود و به ندرت باعث مشکل می شود.
به طور کلی، داشتن یک همانژیوم در کبد نشانه ی بیماری کبدی نیست و به عملکرد طبیعی کبد آسیبی نمی زند. بیشتر افراد تنها یک توده کوچک دارند که در طول زمان نیز رشد قابل توجهی نمی کند. در واقع، بسیاری از خانم ها با همین وضعیت زندگی طبیعی و سالمی را پشت سر می گذارند بدون آنکه حتی متوجه وجود آن شوند.
شیوع همانژیوم کبدی در میان خانم ها
آمارها نشان می دهد حدود 5 درصد از جمعیت دچار همانژیوم کبدی هستند. این توده ها بیشتر در خانم ها (حدود 80 درصد) و معمولا در میانسالی دیده می شوند. البته ممکن است در نوزادان نیز وجود داشته باشند که در آن صورت معمولا با رشد کودک کوچک شده و تا بزرگسالی از بین می روند.
دلیل شیوع بالاتر در زنان احتمالا به تأثیر هورمون استروژن بر رشد رگ های خونی مربوط می شود. از این رو، دوران بارداری که سطح استروژن افزایش می یابد یکی از زمان هایی است که پزشکان کمی بیشتر مراقب تغییرات اندازه همانژیوم هستند.
آیا باید نگران همانژیوم کبدی باشیم؟
در اغلب موارد، همانژیوم کبدی در بارداری یا در سایر زمان ها جای نگرانی ندارد. تنها حدود ۱۰ درصد از این توده ها ممکن است کمی رشد کنند و حتی در این شرایط نیز معمولا رشد آن ها بسیار آهسته است. اگر اندازه آن به حدی برسد که باعث فشار روی معده یا سایر اندام ها شود، پزشک با بررسی های دوره ای، پیش از بروز مشکل جدی، اقدام لازم را انجام می دهد.
در کودکان نیز نوعی از این ضایعه با نام همانژیوم کبدی نوزادی (Infantile Hepatic Hemangioma) وجود دارد که مسیر متفاوتی دارد و معمولا در سال های ابتدایی زندگی برطرف می شود.
علائم و نشانه های همانژیوم کبدی در بارداری
در بیشتر مواقع، همانژیوم کبدی در بارداری هیچ علامتی ندارد. اندازه میانگین این توده ها معمولا حدود 3 سانتی متر است و به قدری کوچک اند که نه در کار کبد اختلالی ایجاد می کنند و نه باعث ناراحتی می شوند.
اما اگر اندازه توده به بیش از 10 سانتی متر برسد، به آن همانژیوم بزرگ یا غول آسا گفته می شود. این نوع ممکن است به علت فشار یا تورمی که در ناحیه شکم ایجاد می کند، علائمی را بروز دهد. علائم شایع شامل موارد زیر است:
- درد یا احساس سنگینی در قسمت بالای سمت راست شکم (محل قرارگیری کبد)
- نفخ یا تورم شکم
- احساس پری معده یا کاهش اشتها
- حالت تهوع خفیف
در دوران بارداری، به دلیل افزایش حجم خون و بالا رفتن سطح هورمون استروژن، این علائم ممکن است کمی واضح تر شوند، اما در بیشتر خانم ها همچنان خفیف و موقتی هستند.
عوارض نادر همانژیوم کبدی در بارداری
در موارد نادر، همانژیوم ممکن است با برخی عوارض همراه باشد. البته این عوارض در زنان باردار بسیار کم اتفاق می افتد، اما آگاهی از آن ها اهمیت دارد:
- فشار بر روی رگ های خونی یا مجاری صفراوی: این حالت می تواند باعث ورم، لخته شدن خون یا حتی زردی خفیف پوست شود.
- خونریزی داخلی: در صورتی که رگ های داخل همانژیوم پاره شوند، ممکن است خون به داخل حفره شکم نشت کند. این وضعیت بسیار نادر است اما در صورت بروز، یک اورژانس محسوب می شود.
- تغییرات درون توده: گاهی در بافت همانژیوم تغییراتی مثل لخته شدن خون، ایجاد بافت فیبروزی (اسکار) یا رسوب کلسیم دیده می شود.
- پارگی توده در اثر ضربه یا فشار شدید: ضربه مستقیم به شکم یا فشار زیاد در هنگام زایمان (در موارد بسیار نادر) ممکن است باعث پارگی همانژیوم شود.
به همین دلیل، اگر پزشک در دوران بارداری از وجود همانژیوم کبدی آگاه باشد، معمولا با بررسی های منظم وضعیت آن را کنترل می کند تا از بروز هرگونه خطر احتمالی جلوگیری شود.
ظاهر و ساختار همانژیوم کبدی
از نظر ظاهری، همانژیوم ها معمولا به شکل توده هایی مسطح با رنگ قرمز مایل به آبی تیره دیده می شوند. مرز آن ها مشخص است و ممکن است با یک لایه نازک بافتی احاطه شده باشند.
زیر میکروسکوپ، پزشکان مشاهده می کنند که این توده ها از فضاهای عروقی بزرگ و پر از خون تشکیل شده اند. به همین علت، گاهی با نام همانژیوم غاری یا کاورنوس (Cavernous Hemangioma) نیز شناخته می شوند.
علت بروز همانژیوم کبدی در بارداری چیست؟
پزشکان هنوز دقیقا نمی دانند چه عاملی باعث ایجاد همانژیوم در کبد می شود، اما چند نظریه علمی وجود دارد:
- منشأ مادرزادی: برخی متخصصان معتقدند همانژیوم ممکن است از زمان تولد وجود داشته باشد و در دوران زندگی فقط در سونوگرافی کشف شود.
- وراثت ژنتیکی: در برخی خانواده ها، احتمال بروز این توده به صورت ارثی کمی بیشتر است.
- تأثیر هورمون استروژن: شایع ترین نظریه این است که هورمون استروژن نقش مهمی در رشد یا فعال شدن همانژیوم دارد. این موضوع توضیح می دهد چرا این توده ها در زنان، به ویژه در دوران بلوغ، بارداری یا درمان های هورمونی، شایع تر هستند.
در دوران بارداری، به علت افزایش طبیعی سطح استروژن، ممکن است همانژیوم کمی بزرگ تر شود. با این حال، در بیشتر موارد، رشد آن محدود بوده و به مشکلی جدی تبدیل نمی شود.
آیا مصرف الکل با همانژیوم کبدی ارتباط دارد؟
خیر. مطالعات نشان داده اند که مصرف الکل هیچ ارتباط مستقیمی با بروز همانژیوم کبدی در بارداری یا در سایر شرایط ندارد.
الکل می تواند به بافت کبد آسیب بزند و زمینه ساز بیماری های جدی تری مانند سیروز یا سرطان کبد شود، اما به خودی خود عامل ایجاد همانژیوم نیست.
به همین دلیل، در صورت وجود همانژیوم، توصیه می شود از مصرف الکل خودداری شود تا از سلامت کلی کبد محافظت شود، نه به خاطر اینکه باعث رشد توده می شود، بلکه برای پیشگیری از آسیب های دیگر کبدی.
تشخیص همانژیوم کبدی در بارداری
در بیشتر موارد، همانژیوم کبدی در بارداری به صورت کاملا اتفاقی تشخیص داده می شود. مثلا ممکن است هنگام انجام سونوگرافی بارداری یا بررسی کبد به دلایل دیگر، پزشک وجود یک توده کوچک را مشاهده کند.
چون بیشتر همانژیوم ها بدون علامت هستند، به ندرت کسی صرفا به خاطر وجود این توده به پزشک مراجعه می کند. با این حال، تصویربرداری های پزشکی ابزار اصلی تشخیص آن هستند. روش های متداول تشخیص عبارت اند از:
- سونوگرافی با ماده حاجب (Contrast-enhanced Ultrasound): با استفاده از امواج صوتی، تصویر دقیقی از کبد به دست می آید. این روش کاملا بی خطر بوده و در دوران بارداری نیز قابل انجام است.
- سی تی اسکن (CT Scan): با استفاده از اشعه ایکس و رایانه، تصویر مقطعی از بدن تهیه می شود. البته در بارداری به طور معمول انجام نمی شود مگر در شرایط خاص.
- ام آر آی (MRI): یکی از بهترین روش ها برای تشخیص همانژیوم است، زیرا بدون اشعه بوده و تصاویر واضحی از بافت کبد و ساختارهای داخلی توده ارائه می دهد.
- آنژیوگرافی (X-ray Contrast): برای مشاهده وضعیت رگ های خونی استفاده می شود و در موارد پیچیده کاربرد دارد.
- اسکن هسته ای کبد (Nuclear Liver Scan): در این روش از ماده ای به نام تکنسیوم-99 استفاده می شود تا شکل و محل همانژیوم مشخص شود.
در دوران بارداری معمولا پزشک از روش های ایمن تر مثل سونوگرافی و ام آر آی بدون تزریق مواد حاجب استفاده می کند تا هیچ خطری برای جنین ایجاد نشود.
تفاوت همانژیوم کبدی با تومورهای بدخیم
یکی از نگرانی های طبیعی بیماران این است که مبادا همانژیوم با سرطان کبد اشتباه گرفته شود. اما خوشبختانه پزشکان با استفاده از تصاویر دقیق سونوگرافی و ام آر آی به راحتی می توانند بین این دو تفاوت قائل شوند.
برخلاف سرطان، همانژیوم ها در طول زمان ظاهر ثابتی دارند و تغییر شکلی نمی دهند. تومورهای بدخیم معمولا رشد سریعی دارند و در آزمایش های بعدی اندازه شان افزایش پیدا می کند، در حالی که همانژیوم سال ها بدون تغییر باقی می ماند.
در موارد خاص که تشخیص دشوار باشد، پزشک ممکن است بررسی های بیشتر انجام دهد، اما معمولا نیازی به نمونه برداری (بیوپسی) نیست، چون خطر خونریزی دارد.
درمان همانژیوم کبدی در بارداری
خبر خوب این است که در اغلب موارد، هیچ درمان تهاجمی لازم نیست. پزشک معمولا تصمیم می گیرد وضعیت توده را صرفا تحت نظر بگیرد و رشد آن را در فواصل زمانی منظم بررسی کند.
در صورتی که همانژیوم نشانه ای از رشد نشان دهد یا باعث ناراحتی شود، چند گزینه درمانی وجود دارد:
1. درمان غیرجراحی (حداقل تهاجم)
پزشک ممکن است با روش هایی جریان خون رسانی به توده را کاهش دهد تا از رشد آن جلوگیری کند. یکی از این روش ها، آمبولیزاسیون شریان کبدی (Arterial Embolization) است؛ در این روش، شریان تغذیه کننده همانژیوم بسته می شود تا توده کوچک تر شود.
2. جراحی در موارد خاص
اگر توده بسیار بزرگ باشد یا باعث فشار روی اندام های اطراف شود، پزشک ممکن است جراحی را پیشنهاد کند. جراحی معمولا ایمن است و بیشتر در موارد غیر بارداری انجام می شود. در دوران بارداری، جراحی فقط در شرایط اضطراری و با نظر تیم متخصص زنان و جراح کبد انجام می گیرد.
3. پیگیری منظم
در بیشتر خانم ها، پزشک با انجام سونوگرافی یا ام آر آی سالی یک بار، اندازه همانژیوم را بررسی می کند. رشد این توده ها بسیار آهسته است معمولا حدود 2 میلی متر در سال بنابراین نیازی به نگرانی زیاد وجود ندارد.
همانژیوم کبدی در بارداری و تغییرات هورمونی
یکی از پرسش های پرتکرار خانم ها این است که آیا بارداری می تواند باعث رشد همانژیوم شود؟
در پاسخ باید گفت: افزایش استروژن در بارداری ممکن است رشد همانژیوم را کمی تحریک کند، اما در بیشتر زنان این تغییرات جزئی است و توده هرگز به اندازه خطرناک نمی رسد.
با این حال، اگر اندازه همانژیوم از قبل بزرگ بوده باشد، پزشک ممکن است تصمیم بگیرد درمان پیشگیرانه ای انجام دهد یا توصیه کند فعالیت های سنگین بدنی و فشار زیاد هنگام زایمان کاهش یابد.
در موارد نادر، توده های خیلی بزرگ می توانند در اثر فشار زیاد یا انقباضات شدید زایمان، دچار پارگی (Rupture) شوند. البته این اتفاق بسیار نادر است و پزشکان با کنترل دقیق بارداری، احتمال آن را به حداقل می رسانند.
مراقبت های لازم برای زنان باردار با همانژیوم کبدی
اگر در دوران بارداری به تو گفته شده که همانژیوم داری، چند توصیه ساده می تواند خیال تو را راحت تر کند:
- تحت نظر پزشک متخصص گوارش یا کبد باش و بررسی های منظم انجام بده.
- از بلند کردن اجسام سنگین یا فعالیت هایی که باعث فشار ناگهانی به شکم می شوند خودداری کن.
- رژیم غذایی سالم و کم چرب داشته باش تا عملکرد عمومی کبد تقویت شود.
- در صورت بروز درد شدید، تهوع مداوم یا احساس فشار در قسمت راست شکم، حتما پزشک را در جریان بگذار.
با رعایت این نکات ساده، بیشتر زنان باردار می توانند بدون هیچ مشکلی بارداری خود را ادامه دهند و زایمان سالمی داشته باشند.
آیا می توان از همانژیوم کبدی پیشگیری کرد؟
از آن جا که هنوز علت دقیق همانژیوم کبدی شناخته نشده است، در حال حاضر راهی برای پیشگیری قطعی از آن وجود ندارد.
با این حال، تحقیقات نشان می دهد که هورمون استروژن ممکن است در رشد یا بزرگ شدن این توده نقش داشته باشد. به همین دلیل، اگر پیش از بارداری یا در دوران یائسگی از درمان های هورمونی (مانند قرص های حاوی استروژن یا هورمون درمانی جایگزین) استفاده می کنی، بهتر است پیش از ادامه مصرف، با پزشک مشورت کنی.
در صورتی که پزشک تأیید کند که در کبدت همانژیوم وجود دارد، می توان با اجتناب از مصرف غیرضروری هورمون ها، احتمال رشد توده را کاهش داد.
سبک زندگی و تغذیه در افراد مبتلا به همانژیوم کبدی
آیا رژیم غذایی بر همانژیوم کبدی در بارداری تأثیر دارد؟
خیر، رژیم غذایی به طور مستقیم باعث کوچک شدن یا بزرگ شدن همانژیوم نمی شود، اما تغذیه سالم نقش مهمی در سلامت کلی کبد دارد.
با رعایت چند نکته ساده می توان از فشار اضافی بر کبد جلوگیری کرد:
- مصرف چربی های اشباع و قندهای ساده را کاهش بده تا از تجمع چربی در کبد پیشگیری شود.
- از غذاهای تازه، سبزیجات، میوه ها و پروتئین های سبک مانند مرغ، ماهی یا حبوبات استفاده کن.
- از مصرف زیاد نوشیدنی های قندی، غذاهای سرخ کرده و فست فودها بپرهیز.
- نوشیدن آب کافی در طول روز به عملکرد بهتر کبد کمک می کند.
در دوران بارداری، رعایت رژیم غذایی متعادل نه تنها برای کنترل همانژیوم، بلکه برای رشد سالم جنین و حفظ انرژی مادر نیز ضروری است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در بیشتر خانم ها، همانژیوم کبدی هیچ مشکلی ایجاد نمی کند و تنها به پیگیری های دوره ای نیاز دارد.
با این حال، در صورت مشاهده ی علائم زیر باید سریع تر به پزشک مراجعه کرد:
- درد یا احساس سنگینی در قسمت راست بالای شکم
- تهوع مداوم یا نفخ شدید
- کاهش اشتها یا احساس پری معده حتی پس از خوردن مقدار کم غذا
- زردی پوست یا چشم ها (نشانه اختلال صفراوی)
در اغلب موارد، این علائم ممکن است به دلایل دیگری غیر از همانژیوم مربوط باشند، اما پزشک با بررسی دقیق می تواند علت اصلی را مشخص کند و در صورت نیاز اقدامات لازم را انجام دهد.
سخنی از نی نی تینی
همانژیوم کبدی در بارداری معمولا خطرناک نیست و در بیشتر زنان بدون هیچ علامتی باقی می ماند. این توده ها رشد کندی دارند و در اکثر مواقع نیازی به درمان ندارند. با رعایت توصیه های پزشک، تغذیه سالم و بررسی های منظم، می توان بدون نگرانی بارداری سالمی را پشت سر گذاشت.
به یاد داشته باش: آگاهی و پیگیری منظم بهترین راه برای حفظ آرامش و سلامت است.
