ویژگی های ظاهری همانژیوم
این عارضه ممکن است روی پوست به شکل برآمدگی های قرمز یا بنفش در پوست روشن یا قهوه ای در پوست تیره تر دیده شوند. این توده ها زمانی به وجود می آیند که گروهی از رگ های خونی به شکل غیرطبیعی در کنار هم رشد می کنند.
برخی افراد از بدو تولد این ضایعات را دارند، بعضی در دوران نوزادی دچار آن می شوند و در برخی دیگر نیز ممکن است در سنین بزرگسالی ظاهر شود.
شیوع همانژیوم
این ضایعات در نوزادان و کودکان بسیار شایع هستند؛ به طوری که از هر 10 نوزاد، حدود یک نفر هنگام تولد دارای این ضایعات است. در بزرگسالان نیز نوعی از این ضایعه به نام همانژیوم گیلاسی رایج است که حدود سه چهارم افراد بالای 75 سال به آن مبتلا می شوند.
آیا همانژیوم یک تومور است؟
بله، این عارضه از نظر علمی نوعی تومور خوش خیم محسوب می شود. این ضایعات بر خلاف تومورهای بدخیم، به دیگر قسمت های بدن گسترش پیدا نمی کنند و ماهیت سرطانی ندارند. احتمال تبدیل همانژیوم به تومور بدخیم نیز بسیار نادر است.
انواع همانژیوم
به طور کلی، پزشکان دو نوع اصلی از آن را شناسایی کرده اند:
1. همانژیوم مویرگی (Capillary Hemangioma)
این نوع در لایه های سطحی پوست دیده می شود.
- در نوزادان به آن همانژیوم توت فرنگی (Infantile Hemangioma) می گویند که شایع ترین نوع در دوران کودکی است.
- در بزرگسالان، به ویژه افراد سالمند، نوعی از آن به نام همانژیوم گیلاسی (Cherry Hemangioma) دیده می شود که معمولا بی خطر است.
2. همانژیوم کاورنوس (Cavernous Hemangioma)
این نوع در لایه های عمیق تر پوست تشکیل می شود و اغلب در اطراف چشم ها رشد می کند. اگر این عارضه در این نواحی رشد کند، ممکن است بر عملکرد بینایی اثر بگذارد و باعث مشکلاتی مانند تنبلی چشم (آمبلیوپی)، آب سیاه (گلوکوم) یا آب مروارید شود.
آیا همانژیوم خطرناک است؟
در بیشتر موارد، این عارضه ها بی خطر هستند. با این حال، اگر در نواحی حیاتی بدن مانند چشم، گردن یا اندام های داخلی رشد کنند، می توانند با فشار آوردن به بافت های اطراف موجب آسیب شوند.
در واقع، محل رشد این ضایعات مهم ترین عامل در تعیین میزان خطر آن است.
علائم همانژیوم ها
این عارضه ممکن است تقریبا در هر نقطه از بدن ظاهر شوند، اما معمولا روی سر و گردن شایع ترند. این توده ها اغلب روی سطح پوست دیده می شوند، ولی گاهی نیز در غشاهای مخاطی مانند داخل دهان یا زبان به وجود می آیند.
در برخی موارد، این ضایعات در اندام های داخلی بدن شکل می گیرد، بدون اینکه فرد هیچ علامتی احساس کند. کبد شایع ترین محل برای رشد ضایعات های داخلی است که به آن همانژیوم کبدی گفته می شود. در دوران بارداری نیز ممکن است این عارضه بزرگ تر شود یا باعث درد خفیف در ناحیه راست شکم گردد.
ویژگی های ظاهری همانژیوم پوستی:
- شبیه برجستگی یا تاول کوچک روی پوست
- رنگ قرمز یا بنفش در پوست روشن و قهوه ای یا مایل به آبی در پوست تیره تر
- اندازه ای بین حدود 6 میلی متر تا 5 سانتی متر
- معمولا به صورت تک ضایعه بروز می کنند، اما گاهی چندین مورد در کنار هم دیده می شود
در بیشتر موارد، این ضایعه ها دردناک نیستند. با این حال، اگر در ناحیه ای قرار گیرند که فضای کافی برای رشد ندارند یا بزرگ شوند، ممکن است باعث درد یا ناراحتی شوند.
اگر همانژیوم پوستی زخمی یا خراشیده شود، ممکن است خونریزی کند، اما در حالت عادی خون ریزی ندارد.
مراحل رشد همانژیوم در نوزادان
همانژیوم نوزادی که پس از تولد شکل می گیرد، معمولا دو مرحله را پشت سر می گذارد:
1. مرحله رشد (Proliferation)
در این دوره، همانژیوم با سرعت زیاد رشد می کند. این فاز معمولا در 12 ماه اول زندگی نوزاد اتفاق می افتد.
2. مرحله پس رفت (Involution)
در این مرحله، اندازه آن به تدریج کوچک می شود. معمولا از 12 تا 18 ماهگی شروع می شود و ممکن است چند سال طول بکشد.
نیمی از نوزادان تا سن 5 سالگی و حدود 90٪ تا 9 سالگی وارد این مرحله می شوند.
پس از پایان آن، همانژیوم معمولا ناپدید می شود، اگرچه در برخی موارد ممکن است جای آن به صورت اثر زخم یا تغییر رنگ پوست باقی بماند.
همانژیوم مادرزادی
برخی نوزادان با این عارضه متولد می شوند که به آن همانژیوم مادرزادی گفته می شود. این نوع ممکن است یکی از الگوهای زیر را داشته باشد:
- نوع زودبازگشت (Rapidly involuting): به سرعت از بین می رود.
- نوع پایدار (Noninvoluting): باقی می ماند و از بین نمی رود.
- نوع نیمه پایدار (Partially involuting): بخشی از آن کوچک می شود و بخشی باقی می ماند.
علت بروز همانژیوم
هنوز دلیل دقیق تشکیل آن مشخص نشده است. به نظر می رسد زمانی ایجاد می شود که رگ های خونی به صورت غیرطبیعی رشد کرده و در کنار هم تجمع پیدا می کنند. دانشمندان هنوز در حال بررسی دلایل ژنتیکی و محیطی احتمالی این پدیده هستند.
عوامل مؤثر در بروز همانژیوم
برخی شرایط احتمال بروز آن را افزایش می دهند:
- سن: بیشترین شیوع در نوزادان بین دو هفته تا دو ماهگی است.
- تولد زودرس: حدود 20٪ از نوزادان نارس ممکن است این عارضه را داشته باشند.
- جنسیت: احتمال بروز این ضایعات در دختران تا چهار برابر بیشتر از پسران است.
- رنگ پوست: افراد با پوست روشن تر بیشتر در معرض ابتلا هستند.
- بیماری های زمینه ای: برخی اختلالات مانند سندرم PHACE یا بیماری فون هیپل–لینداو با افزایش احتمال بروز همانژیوم همراه اند.
عوارض احتمالی همانژیوم
هرچند بیشتر آن ها بی خطر هستند، اما در صورتی که در نقاط حیاتی رشد کنند، ممکن است مشکلاتی ایجاد کنند، مانند:
- چشم ها: فشار به بافت های ظریف چشم و اختلال در بینایی
- چانه و گردن: در صورت رشد زیاد ممکن است راه تنفس را تحت فشار قرار دهند
- ستون فقرات: اگر این عارضه در نزدیکی نخاع رشد کند، می تواند به بافت عصبی آسیب بزند
- اندام های داخلی: به ویژه در همانژیوم های بزرگ یا متعدد، احتمال آسیب به اندام ها وجود دارد، به خصوص در کبد که شایع ترین محل همانژیوم داخلی است
تشخیص و روش های درمان همانژیوم
روش های تشخیص
در بیشتر موارد، تشخیص این ضایعات به ویژه نوع پوستی آن، برای پزشک کار دشواری نیست. این ضایعات معمولا در معاینه ی فیزیکی معمول قابل مشاهده هستند. پزشک ممکن است در همان معاینه ی اولیه متوجه ظاهر غیرطبیعی رگ های خونی شود و احتمال همانژیوم را مطرح کند.
برای بررسی دقیق تر، از روش های تصویربرداری ساده مانند سونوگرافی (اولتراسوند) استفاده می شود. این روش بسیار مؤثر است زیرا جریان خون در همانژیوم ها به خوبی در سونوگرافی قابل مشاهده است.
در موارد خاص، ممکن است پزشک برای اطمینان بیشتر، نمونه برداری از بافت (بیوپسی) انجام دهد تا ماهیت توده را از نظر بافت شناسی بررسی کند، اما این کار همیشه ضروری نیست.
در شرایطی که احتمال درگیری اندام های داخلی وجود دارد مثلا در موارد همانژیوم کبدی پزشک ممکن است MRI یا سی تی اسکن تجویز کند. این روش ها کمک می کنند تا خطرات پنهان و ضایعات غیرقابل مشاهده از بیرون بررسی شوند.
در برخی بیماران، ممکن است آزمایش خون یا حتی تست ژنتیکی برای رد سایر بیماری های مشابه نیز انجام شود. پزشک معالج بر اساس وضعیت هر فرد، مناسب ترین آزمایش را انتخاب می کند.
درمان و مدیریت همانژیوم
آیا این ضایعات نیاز به درمان دارند؟
خبر خوب این است که بیشتر آن ها قابل درمان هستند، اما واقعیت این است که بسیاری از آن ها اصلا به درمان نیاز ندارند. به ویژه همانژیوم های نوزادی (infantile hemangioma) معمولا به صورت خودبه خود از بین می روند.
در چنین مواردی، پزشک فقط روند رشد را تحت نظر می گیرد تا در صورت نیاز اقدامات بعدی انجام شود.
با این حال، در شرایط زیر ممکن است درمان ضروری باشد:
- محل رشد: اگر این عارضه در نواحی حساسی مانند چشم، دهان یا گردن باشد و احتمال آسیب به بافت های اطراف وجود داشته باشد.
- اندازه: ضایعات های بزرگ تر ممکن است نیاز به درمان دارویی یا جراحی داشته باشند.
- ظاهر: بسیاری از افراد به دلایل زیبایی شناختی، به ویژه در صورت یا گردن، ترجیح می دهند این ضایعه برداشته شود.
- اثرات باقیمانده: حتی پس از پس رفت ضایعه، ممکن است تغییر رنگ یا بافت باقی بماند که نیاز به ترمیم دارد.
- آسیب یا خونریزی: اگر این عارضه دچار زخم یا خونریزی شود، مراقبت صحیح از زخم اهمیت زیادی دارد تا از عفونت و التهاب جلوگیری شود.
روش های درمان همانژیوم
پزشکان بسته به نوع، اندازه و محل این ضایعات از روش های مختلفی برای درمان استفاده می کنند:
1. داروهای بتابلوکر
یکی از مؤثرترین درمان ها استفاده از داروهایی مانند پروپرانولول است. این دارو باعث کوچک شدن همانژیوم می شود، به ویژه اگر در مرحله ی رشد (Proliferation Phase) استفاده شود.
پروپرانولول ممکن است به صورت خوراکی یا موضعی تجویز شود.
در نوزادان، معمولا مصرف دارو زیر نظر دقیق پزشک و با پایش فشار خون و ضربان قلب انجام می شود.
2. کورتیکواستروئیدها
این داروها نیز در درمان همانژیوم مؤثرند و می توانند باعث کاهش اندازه ضایعه شوند. بسته به نوع آن، ممکن است به صورت موضعی، تزریقی یا خوراکی تجویز شوند. البته مصرف طولانی مدت آن ها باید تحت نظر پزشک باشد.
3. درمان با لیزر
لیزر درمانی برای مورد های سطحی گزینه ای بسیار مفید است. این روش می تواند از رشد ضایعه جلوگیری کرده یا آن را کوچک تر کند.
همچنین، لیزر می تواند تغییر رنگ پوست در ناحیه همانژیوم را کاهش دهد و به بهبود ظاهر پوست کمک کند.
4. قطع جریان خون (اسکلروتراپی یا آمبولیزاسیون)
در این روش، پزشک با تزریق مواد خاصی جریان خون رسانی به این عارضه را مسدود می کند تا به مرور زمان از بین برود. این روش برای گزینه های عمیق تر یا داخلی (مانند همانژیوم کبدی) کاربرد دارد.
5. جراحی
در مواردی که این عارضه بزرگ یا عمیق باشد، یا به بافت های اطراف آسیب زده باشد، جراحی می تواند بهترین گزینه باشد.
با جراحی می توان ضایعه را برداشت و هم زمان تغییرات پوستی یا بافتی باقی مانده را نیز ترمیم کرد.
درمان همانژیوم گیلاسی در سالمندان
همانژیوم گیلاسی که بیشتر در افراد بالای 75 سال دیده می شود، معمولا نیازی به درمان ندارد. اما اگر این ضایعات باعث خارش، خونریزی یا نگرانی ظاهری شوند، پزشک عمومی می تواند بیمار را به متخصص پوست (درماتولوژیست) ارجاع دهد تا درمان های لازم انجام شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
بهتر است هر زمان یکی از شرایط زیر را مشاهده کردی، با پزشک خود مشورت کنی:
- تغییر رنگ یا اندازه همانژیوم
- ایجاد زخم یا خونریزی در ناحیه ی ضایعه
- رشد در نزدیکی چشم ها
- تشکیل آن اطراف دهان، چانه یا گلو
تشخیص و درمان زودهنگام از بروز عوارض احتمالی جلوگیری می کند.
پیش آگهی و آینده بیمار
پیشرفت آن بستگی به نوع، محل و سن فرد دارد. در اغلب موارد، آن ها خطرناک نیستند و به مرور زمان کوچک و ناپدید می شوند.
اگر کودک دچار آن باشد، پزشک متخصص اطفال می تواند بهترین راهنمایی را برای مراقبت و درمان ارائه دهد و نگرانی والدین را کاهش دهد.
در همانژیوم های داخلی مانند همانژیوم کبدی در بارداری نیز معمولا خطر زیادی وجود ندارد، اما تحت نظر بودن پزشک بسیار مهم است تا در صورت رشد ضایعه، اقدامات لازم انجام شود.
تفاوت همانژیوم با خال های پوستی
این عارضه در واقع نوعی خال عروقی (Vascular Birthmark) است که از تجمع رگ های خونی ایجاد می شود.
در حالی که خال های معمولی (مانند خال های رنگی یا گوشتی) منشأ رنگدانه ای دارند، این عارضه منشأ عروقی دارد و معمولا در بدو تولد یا اوایل کودکی دیده می شود.
سخنی از نی نی تینی
اگر فرزندت دچار همانژیوم است، احساس نگرانی کاملا طبیعی است. اما به یاد داشته باش که بیشتر آن ها خوش خیم، موقتی و قابل کنترل هستند.
بهترین کار این است که با پزشک متخصص اطفال در تماس باشی تا وضعیت کودک به طور منظم بررسی شود.
پزشک می تواند توضیح دهد چه اقداماتی لازم است و در چه شرایطی باید مداخله انجام شود تا خیال تو از سلامت فرزندت راحت باشد.
اگر شما یا یکی از اعضای خانواده تان تجربه ابتلا به همانژیوم را داشته اید، خوشحال می شویم دیدگاه یا پرسش خود را در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید.
تجربه و سؤال های شما می تواند به دیگران کمک کند تا بهتر با همانژیوم آشنا شوند و تصمیمات آگاهانه تری برای مراقبت از سلامت خود بگیرند.
