در سال 1404، بحث هزینه رحمِ اجاره ای در ایران هم از نظر انسانی و هم از نظر اقتصادی بسیار داغ شده است. گزارش های رسانه ای رقم های بزرگی برای این فرایند اعلام می کنند که برای بسیاری از زوج ها وسیله ای امیدوارکننده و برای برخی بازار پرخطری شده است. این مقاله هزینه ها را «شمرده»، مولفه ها را توضیح می دهد، عوامل مؤثر در قیمت گذاری و هزینه رحم اجاره ای را بررسی می کند و راهکارهایی برای کاهش ریسک و انتخاب مطمئن ارائه می دهد.
بازهٔ قیمتی در رابطه با هزینه رحم اجاره ای
مطابق گزارش های میدانی و خبری که در داخل کشور منتشر شده، بازهٔ معمولی ای که برای «هزینهٔ کل یک قرارداد رحم اجاره ای» در سال 1404 گفته شده حدود 400 میلیون تا 1 میلیارد تومان است. بعضی گزارش ها محدوده را 500 میلیون تا 1 میلیارد اعلام کرده اند و رقم پرداخت ماهیانه به مادر جایگزین بین 8 تا 30 میلیون تومان یا در گزارش های دیگر 15 تا 25 میلیون تومان ذکر شده است. این اعداد بسته به منبع و نوع قرارداد متغیر بوده اند.
هزینه رحم اجاره ای شامل چه چیزهایی می شود؟
هزینه رحم اجاره ای اعلام شده معمولا شامل ترکیبی از موارد زیر است؛ در قراردادها این اقلام می توانند ترکیب و اولویت متفاوتی داشته باشند:
- دستمزد مادر جایگزین: بخشی عمده و متغیر؛ بسته به توافق طرفین، سابقهٔ مادر جایگزین، و شرایط پرورشی ممکن است متفاوت باشد.
- هزینه های باروری و درمانیIVF و مراقبت های بارداری: شامل کاشت جنین، هزینهٔ داروها، آزمایش ها، سونوگرافی ها و زایمان (نرخ بیمارستان/عمل سزارین).
- هزینه زندگی و ماهانه برای مادر جایگزین : هزینه های خورد و خوراک، مراقبت های روزمره، و در برخی قراردادها «حق سکونت یا کمک هزینه» ماهانه که در گزارش ها بین حدود 8 تا 30 میلیون تومان آمده است.
- هزینه های قانونی و قراردادی : تنظیم قرارداد، وکالت محدود/انتقال حضانت (موضوعات حقوقی در ایران پیچیدگی هایی دارند که بسته به پرونده متغیر است).
- هزینه های واسطه ای/آژانسی یا دلالی : در بازار رسمی یا غیررسمی، آژانس ها یا دلالان ممکن است کارمزد جداگانه یا غیرشفاف بگیرند؛ این عامل منجر به افزایش هزینه ها و ریسک شده است.
چه عواملی هزینه رحم اجاره ای را تعیین می کنند؟
- وضعیت پزشکی زوج و نیاز به تکنیک های تکمیلی (مثلا استفاده از تخمک اهدایی یا انجام چند سیکل IVF).
- تجربه و خواسته های مادر جایگزین (سن، سابقه بارداری، محل اقامت).
- محل و بیمارستانِ زایمان (بیمارستان دولتی، خصوصی یا کلینیک بین المللی).
- وجود یا عدم وجود واسطه/آژانس قرارداد مستقیم معمولا هزینه های واسطه را حذف می کند، اما ریسک های قانونی/اجرایی بیشتری می تواند داشته باشد.
نمونهٔ تقریبیِ یک برآورد هزینه رحم اجاره ای (مثالی عددی برای شفافیت)
این نمونه هزینه رحم اجاره ای صرفا جهت روشن شدن ساختار است و اعداد دقیق بسته به توافق و منطقه متفاوت خواهد بود.
- دستمزد مادر جایگزین:350.000.000 تومان
- هزینهٔ IVF و دارو و آزمایش ها:80.000.000 تومان
- هزینه های ماهانهٔ مراقبت (6 ماه × 20.000.000 تومان): 120.000.000 تومان
- هزینهٔ زایمان و بیمارستان:30.000.000 تومان
- هزینهٔ قانونی/قراردادی و سایر: 20.000.000 تومان
جمع تقریبی: 600.000.000 تومان
(اعداد بالا یک مثال ترکیبی است،گزارش ها بازه های گسترده ای تا 900 میلیون و 1 میلیارد تومان هم نشان داده اند).
بازار سیاه هزینه رحم اجاره ای و هشدارها
گزارش های تحقیقی از وجود شبکه های غیررسمی و دلالانی خبر داده اند که با سوءاستفاده از نیاز زوج ها یا فقر اقتصادی زنان، قیمت ها را متورم می کنند یا شرایطی غیرشفاف ایجاد می کنند. این شبکه ها ریسک حقوقی، پزشکی و اخلاقی بالایی دارند. توصیه شده پیش از هر اقدام از مشاورهٔ پزشکی و حقوقی معتبر استفاده شود.
وضعیت حقوقی و اخلاقی
در ایران موضوعات مربوط به باروری کمـی پیچیده اند و نیاز به مراجعه به مراجع حقوقی/مراکز معتبر درمانی وجود دارد. قراردادها باید شفاف و حقوقی تنظیم شوند تا از بروز اختلافات بعدی جلوگیری شود. مراکز درمانی معتبر معمولا روی مباحث حضانت، قراردادها و پیگیری پزشکی تأکید دارند.
نکات عملی برای کاهش ریسک و هزینه رحم اجاره ای
- مراجعه به کلینیک ها و مراکز معتبر ناباروری و درخواست فهرست کامل هزینه ها و خدمات.
- تنظیم قرارداد حقوقی شفاف با وکیل یا مشاور حقوقی آشنا به موضوعات خانواده و باروری.
- پرس وجو درباره سابقه و سلامت مادر جایگزین و درخواست گواهی ها/آزمایش ها.
- دریافت فهرست هزینه های شفاف از آژانس یا مرکز و اجتناب از پرداخت های غیررسمی به دلالان.
- در نظر گرفتن گزینه های جایگزین (مثل اهدای جنین/تخمک یا اقدام به درمان های تکمیلی) اگر هزینه رحم اجاره ای برایتان سنگین است.
قالب پاراگراف های کلیدی برای قرارداد هزینه رحم اجاره ای
توضیح: این قالب ها بندهای بنیادی هستند؛ بسته به شرایط باید تکمیل، بومی سازی و توسط وکیل بازنویسی و قانونی شوند.
مقدمه و طرفین قرارداد
این قرارداد در تاریخ [تاریخ کامل: روز/ماه/سال] فی مابین آقای/خانم [نام و نام خانوادگی زوج/زن سفارش دهنده] فرزند آقای/خانم [نام پدر] به نشانی [نشانی کامل] (از این پس «سفارش دهنده» نامیده می شود) و خانم [نام و نام خانوادگی مادر جایگزین] فرزند آقای/خانم [نام پدر] به نشانی [نشانی کامل] (از این پس «مادر جایگزین» نامیده می شود) منعقد می گردد. طرفین اعلام می دارند که تمامی اطلاعات ارائه شده حقیقی و مستند است.
تعریف خدمات و هدف قرارداد
هدف این قرارداد انجام فرآیند حاملگی به صورت رحمِ اجاره ای (Surrogacy) و تولد فرزند برای سفارش دهنده است. اقدامات درمانی، پزشکی، و مراقبتی شامل سیکل ها و اقدامات لازم IVF/ICSI، انتقال جنین، مراقبت های دوران بارداری تا زمان زایمان و پیگیری نوزاد تا تحویل به سفارش دهنده می باشند.
تکالیف و تعهدات مادر جایگزین
- انجام کلیهٔ معاینات پزشکی، آزمایش ها و درمان های توصیه شده توسط تیم پزشکی مشخص شده در قرارداد.
- پایبندی به دستورات پزشکی، پرهیز از مصرف الکل، دخانیات و مواد مخدر و اطلاع رسانی دربارهٔ هر گونه بیماری یا تغییر وضعیت سلامت.
- حضور در کلیهٔ جلسات مشاوره و سونوگرافی مطابق برنامهٔ درمانی و هماهنگی با تیم درمانی.
- همکاری برای انجام مدارک قانونی و امضاء فرم های رضایت نامهٔ پزشکی.
تکالیف و تعهدات سفارش دهنده
- پرداخت کامل هزینه های توافق شده طبق بند پرداخت ها و جدول زمانی تعیین شده.
- تأمین هزینه های پزشکی، داروها و مراقبت های تعیین شده (مگر آن که بند دیگری توافق شود).
- فراهم کردن پوشش بیمه یا تعهد به پرداخت هزینهٔ موارد فوریتی که خارج از قرارداد باشد (در صورت توافق).
- رعایت احترام و حفظ کرامت مادر جایگزین در طول دورهٔ همکاری.
قیمت، نحوهٔ پرداخت هزینه رحم اجاره ای و جدول زمانی
- مبلغ کل قرارداد به صورت جمعی برابر است با [مبلغ به ریال یا تومان، عدد و به حروف].
- برنامهٔ پرداخت به صورت اقساط/مرحله ای تعیین می شود:
- پیش پرداخت (در هنگام امضاء قرارداد): [مبلغ یا درصد].
- پرداخت های میانی (در زمان های مشخص پزشکی مانند انتقال جنین، رسیدن به هفتهٔ خاص بارداری): [مبالغ و شرایط].
- پرداخت نهایی (پس از تولد و تحویل نوزاد به سفارش دهنده و تأیید مدارک قانونی): [مبلغ].
- هر پرداختی که از سوی سفارش دهنده به عنوان پیش پرداخت انجام می پذیرد باید در حساب بانکی به نام [نام] و با ارائه رسید رسمی ثبت شود.
- هزینه های غیرمنتظره پزشکی که ناشی از خطای پزشکی یا نیازهای ویژه باشد، مطابق بند جداگانه ای که در پیوست قرارداد مشخص شده است، تعیین تکلیف می گردد.
وضعیت حقوقی نوزاد و انتقال حضانت
- در صورت تولد زنده نوزاد، مادر جایگزین متعهد می گردد تمامی همکاری های لازم جهت انتقال حضانت/ثبت قانونی نوزاد به سفارش دهنده را انجام دهد، مشروط به اجرای کامل پرداخت ها و تکالیف مقرر در این قرارداد.
- روش و زمان انجام مراحل قانونی (شناسنامه، واگذاری ولایت/سرپرستی یا هر اقدام قانونی مورد نیاز) در پیوست قانونی مربوطه با ذکر مراحل مشخص خواهد شد.
- در مواردی که قوانین محل اجرای قرارداد تخصیص خاصی دارند، طرفین موظفند از طریق وکیل مشترک نسبت به اجرای مفاد قانونی اقدام کنند.
هزینه ها و مسئولیت های پزشکی و بیمه ای
- هزینه های معمول درمانی، دارویی و آزمایشگاهی تا [تعیین مرز] بر عهدهٔ [سفارش دهنده / مشترک / مادر جایگزین — طبق توافق] خواهد بود.
- در صورت بروز عوارض پزشکی حاد که نیاز به بستری یا درمان ویژه دارد، طرفین مطابق ضوابط مندرج در پیوست پزشکی عمل خواهند کرد و هزینه های اضافی با توافق قبلی یا مطابق بند اضطراری پرداخت خواهد شد.
- توصیه می شود سفارش دهنده ترتیبات بیمه یا تعهد مالی برای موارد اورژانسی را فراهم نماید؛ در صورت فقدان بیمه، هزینه ها بر عهدهٔ سفارش دهنده خواهد بود مگر آن که خلاف آن توافق شده باشد.
محرمانگی و حفاظت از اطلاعات
طرفین متعهد می شوند کلیهٔ اطلاعات پزشکی، هویتی و خانوادگی یکدیگر را محرمانه نگه داشته و بدون رضایت کتبی طرف مقابل اقدام به افشا نکنند. تنها موارد الزامی قانونی یا مصوبات پزشکی با اطلاع طرفین قابل گزارش به مراجع ذی ربط خواهد بود.
شرایط فسخ قرارداد و پیامدهای مالی هزینه رحم اجاره ای
- در صورت فسخ قرارداد توسط هر یک از طرفین قبل از انتقال جنین، پیش پرداخت مطابق جدول اقساط و قوانین فسخ بازگردانده یا مصادره خواهد شد (جزئیات در پیوست).
- در صورت خروج مادر جایگزین از فرایند پس از انتقال جنین به دلایل پزشکی یا دیگر دلایل موجه، دو طرف متعهدند برای تأمین جانشین یا تعیین راه حل پزشکی مذاکره نمایند و هزینه های اضافی مطابق توافق پوشش داده شود.
- در صورت اثبات تقصیر یا تخلف جدی هر طرف (از جمله پنهان سازی بیماری، استفاده از دخانیات، یا عدم پرداخت عمدی)، طرف دیگر می تواند حق الزحمهٔ توافقی را مطالبه یا قرارداد را فسخ نماید.
حل اختلاف و مرجع رسیدگی
هر گونه اختلاف ناشی از اجرای این قرارداد ابتدا از طریق مذاکرهٔ دوستانه و در صورت عدم حصول نتیجه از طریق داوری در مرکز داوری مورد توافق (ذکر نام مرکز و آدرس) و نهایتا مراجع قضایی صالح در [استان/شهر] حل و فصل خواهد شد.
امضاء طرفین و گواهی شاهد/وکالت
نام و امضای سفارش دهنده: ___________________
نام و امضای مادر جایگزین: ___________________
نام و امضای وکیل/شاهد: ___________________
مشخصات و شمارهٔ ملی و تاریخ و محل امضاء و تأییدات لازم در پیوست قید شود.
فهرست جامع سؤال هایی که باید بپرسی
این فهرست را چاپ کن یا در گوشی داشته باش؛ هر جلسه با کلینیک، مادر جایگزین یا وکیل، تک تک را بپرس و جواب را مکتوب کن.
الف) سؤال هایی که از کلینیک/مرکز درمانی بپرسید
- آیا مرکز شما مجوزهای لازم برای انجام IVF و خدمات مرتبط را دارد؟ (درخواست شماره مجوز و اسکن آن)
- تجربهٔ مرکز در پرونده های رحمِ اجاره ای چقدر است؟ چند مورد تا کنون انجام داده اید؟ نتایج چطور بوده؟
- کدام تیم پزشکی مسئول پرونده خواهد بود؟ نام پزشک، بسندگی، و شماره تماس مستقیم کیست؟
- تمام هزینه های قابل پیش بینی (شامل شرح حساب هر خدمت) را لیست کنید — چه چیزی شامل می شود و چه چیزی خارج است؟
- در صورت نیاز به سیکل های تکراری یا استفاده از تخمک اهدایی چه هزینه هایی اضافه می شود؟
- چه پوشش ها یا توصیه های بیمه ای برای مادر جایگزین یا زوج وجود دارد؟
- چه پروتکل های پزشکی برای انتخاب و معاینۀ مادر جایگزین دارید؟ (آزمایشات ژنتیک، بیماری های عفونی، سلامت روانی)
- سیاست شما در مورد عوارض پزشکی یا ناباروریِ درمان ناپذیر چیست؟ (مثلا اگر انتقال موفق نشود چه تضمینی هست؟)
- چه نوع اعتبارنامه ها، قراردادها و فرم های رضایت نامه ای باید امضا شود؟ آیا نمونهٔ قرارداد را برای بازبینی وکیل می دهید؟
- روند مدیریت حاملگی (سونوگرافی ها، ویزیت ها، زمان بندی زایمان) چگونه است؟
ب) سؤال هایی که از مادر جایگزین (در جلسهٔ اولیه) بپرسید
- چرا می خواهید مادر جایگزین شوید؟ (درک انگیزه و اطمینان از آگاه بودن)
- سابقهٔ بارداری و زایمان شما چگونه است؟ چند بار زایمان داشتید؟ آیا زایمان ها بدون عارضه بوده؟
- آیا آزمایش های کامل پزشکی، بیماری های مزمن یا سابقۀ جراحی دارید؟ (درخواست مدارک و نتایج آزمایش ها)
- وضعیت اجتماعی و اقتصادی شما چگونه است؟ آیا حمایت خانواده دارید؟
- آیا به دخانیات، الکل یا داروهای تفریحی مصرف می کنید؟ (صریح و مکتوب)
- امکان پایبندی به دستورات پزشکی و مراجعه های منظم را دارید؟
- آیا آمادگی دارید که محرمانگی و شرایط قرارداد را بپذیرید؟
- آیا می خواهید مشاورهٔ روانشناسی قبل و حین فرآیند داشته باشید؟ (پیشنهاد و هماهنگی)
- در مورد مسائل احساسی بعد از تحویل نوزاد چه انتظاری دارید؟ (پشتیبانی عاطفی و مالی)
- آیا سابقهٔ بیماری های ژنتیکی یا خانوادگی وجود دارد؟ (درخواست سابقهٔ پزشکی خانواده)
پ) سؤال هایی که از وکیل بپرسید (حقوقی/قضایی)
- آیا تجربهٔ قانونی در پرونده های رحمِ اجاره ای/سرپرستی دارید؟ نمونه پرونده ها را بفرمایید.
- بر اساس قوانین جاری، بهترین روش برای انتقال حقوق والدین چیست؟ (مراحل ثبت شناسنامه، حضانت، ولایت)
- چه بندهایی باید در قرارداد وجود داشته باشد تا از حق سفارش دهنده و مادر جایگزین حفاظت شود؟
- اگر اختلاف پیش بیاید، روند رسیدگی و زمان بری آن چگونه است و کدام مراجع ذی صلاح اند؟
- در صورت فوت یا نقص مادر جایگزین در طول بارداری، چه سازوکاری برای ادامهٔ پرونده وجود دارد؟
- آیا لازم است وکالت نامه هایی پیش از تولد تنظیم شود؟ اگر بله، متن نمونه را ارائه کنید.
- دربارهٔ پرداخت ها: چطور تضمین کنیم که پرداخت ها مطابق شرایط انجام شود بدون اینکه ریسک سوءاستفاده افزایش یابد؟ (مثلا سپردهٔ امانی/ضمانت بانکی)
- آیا قرارداد نیاز به ثبت در مرجعی خاص دارد یا امضای شاهد و محضر کفایت می کند؟
- آیا لازم است توافق های جداگانه ای دربارهٔ مسائل پزشکی (مانند تصمیم در شرایط فوریت پزشکی) وجود داشته باشد؟
- چه مدارک و اسناد هویتی و پزشکی هنگام تولد و برای ثبت قانونی نوزاد لازم است؟
ت) سؤال های عملی دیگر (برای خودتان)
- چقدر حاضر هستید برای هر بخش هزینه کنید؟ (بازهٔ حداقل/حداکثر)
- اگر پرداخت نهایی بعد از تولد باشد، چه تضمینی دارید؟ آیا استفاده از حساب امانی یا سپرده بانکی ممکن است؟
- آیا آماده هستید گزینهٔ جایگزین (اهدای تخمک/فرزندخواندگی) را در نظر بگیرید اگر هزینه یا ریسک بالاتر رفت؟
نکات پایانی هزینه رحم اجاره ای و چک لیست جلسه
- همه چیز را مکتوب بگیر و رسیدها را نگهدار.
- هر قرارداد یا فرم رضایتی را به وکیل نشان بده قبل از امضا.
- از هر جلسه یک خلاصهٔ کتبی (نامه یا ایمیل) از طرف مرکز بخواه که مراحل و هزینه ها را تأیید کند.
- در صورت امکان پرداخت های بزرگ را با روش هایی امن (پرداخت بانکی با قید قرارداد) انجام بده و از پرداخت نقدی بدون رسید جدا خودداری کن.
سخنی از نی نی تینی
در سال 1404 هزینه رحمِ اجاره ای در ایران دامنهٔ وسیعی داشته و بسته به شرایط پزشکی، حقوقی و حضور واسطه ها بین حدود 400 میلیون تا 1 میلیارد تومان گزارش شده است. پیش از هر تصمیم، کسب اطلاعات از مراکز معتبر، شفاف سازی هزینه ها در قرارداد و استفاده از مشاورهٔ حقوقی ضروری است تا هزینهٔ واقعی و ریسک ها قابل درک باشد.
موضوع رحم اجاره ای در ایران هنوز برای بسیاری از زوج ها و حتی کارشناسان حوزه سلامت، بحثی تازه و پر از پرسش است. اگر شما هم تجربه ای در این زمینه دارید (چه به عنوان زوج متقاضی و چه به عنوان مادر جایگزین یا حتی مشاور درمان ناباروری) نظرتان را با ما در میان بگذارید. تجربه های واقعی شما می تواند به زوج های زیادی کمک کند تا با دید بازتر تصمیم بگیرند و از خطرات احتمالی دور بمانند.
به نظر شما، آیا هزینه رحم اجاره ای در ایران منصفانه است یا نیاز به نظارت و قانون گذاری بیشتری دارد؟ دیدگاهتان را در بخش نظرات همین صفحه بنویسید تا گفت وگویی آگاهانه و صادقانه شکل بگیرد.
