همیشه گفته اند که «گریه برای شیر ریخته فایده ندارد». اما وقتی پای شیر مادر وسط باشد، آن هم برای تغذیه نوزاد یا کودک نوپا، ریخته شدن حتی چند قطره واقعا ناراحت کننده است.
با کمی برنامه ریزی و شناخت روش های اصولی، می توان از هدر رفتن شیر مادر جلوگیری کرد. چه خودتان با دست شیر دوشیده باشید، چه از دستگاه شیردوش استفاده کرده باشید، و حتی اگر از بانک شیر مادر تأمین می کنید، دانستن نحوه نگهداری شیر مادر و ذخیره سازی آن برای حفظ کیفیت تغذیه ای آن کاملا ضروری است. دراین مقاله به این موضوع می پردازیم.
چرا باید شیر مادر را ذخیره کرد؟
اگر شیردهی مستقیم به دلایل مختلف برایتان ممکن نیست، ذخیره کردن شیر مادر می تواند بسیار مفید باشد. با این کار، همیشه برای وعده ی بعدی نوزاد شیر آماده در دسترس دارید.
مزایای نگهداری شیر مادر به شرح زیر است:
- حفظ ارزش تغذیه ای شیر حتی پس از پایان دوران آغوز؛
- امکان تغذیه کودک در زمانی که مادر حضور ندارد؛
- کمک به مادران شاغل برای تداوم شیردهی؛
- استفاده از شیر اهدایی از بانک های شیر مادر برای نوزادانی که نیاز ویژه دارند.
شیر مادر علاوه بر مواد مغذی، ترکیبات تقویت کننده سیستم ایمنی را نیز داراست که آن را در 6 ماه اول زندگی کودک به منبعی ارزشمند بدل می کند.
نحوه نگهداری شیر مادر و ذخیره سازی به صورت ایمن
شیر مادر را می توان در دمای محیط، یخچال یا فریزر نگهداری کرد. اما مدت زمان ماندگاری آن به شرایط نگهداری و ظرف مورد استفاده بستگی دارد.
چه مقدار شیر باید در هر نوبت ذخیره کرد؟
به طور معمول، ذخیره سازی در حجم های 60 تا 120 میلی لیتر (معادل 2 تا 4 اونس) توصیه می شود؛ چرا که این مقدار، اغلب با نیاز هر وعده ی غذایی نوزاد هماهنگ است.
برای نوزادان زیر 6 هفته یا مواقعی که فقط یک میان وعده ی سبک نیاز دارید، می توانید مقدار شیر را به حدود 30 تا 60 میلی لیتر کاهش دهید.
انتخاب ظرف مناسب برای نگهداری شیر مادر
در انتخاب ظرف، دقت به جنس، ایمنی و میزان نشت پذیری اهمیت زیادی دارد:
- شیشه: بهترین گزینه برای نگهداری شیر است. شیشه باعث حفظ ترکیبات مفید شیر می شود. اما چون احتمال شکستن دارد، بسیاری از مهدکودک ها استفاده از آن را نمی پذیرند.
- ظروف پلاستیکی سفت و مقاوم: گزینه دوم پس از شیشه هستند. مطمئن شوید ظرف شما بدون مواد مضری مثل BPA باشد. در ایران، ظروف بدون BPA اغلب با علامت مخصوص یا توضیح «فاقد مواد مضر» شناخته می شوند.
- کیسه های مخصوص فریز شیر مادر: این کیسه ها فضای کمی اشغال می کنند و برای فریزر بسیار مناسب اند. اما احتمال نشت بالایی دارند. برای کاهش خطر پارگی، می توانید کیسه ها را داخل یک ظرف پلاستیکی مقاوم بگذارید یا آن ها را دوبل کنید.
نکات برچسب گذاری و نظم در نگهداری شیر مادر
برای پیشگیری از مصرف شیر فاسد یا تاریخ گذشته:
- روی هر ظرف تاریخ دوشیدن شیر و حجم آن را با ماژیک ضدآب بنویسید.
- همیشه از قدیمی ترین شیر موجود استفاده کنید.
- اگر قرار است شیر را به مهدکودک بفرستید، حتما نام کودک را روی ظرف بنویسید تا اشتباهی پیش نیاید.
مدت نگهداری شیر مادر در یخچال و فریزر
مدت نگهداری شیر مادر بستگی به محل ذخیره سازی دارد:
- یخچال معمولی: تا 4 روز
- فریزر یخچال (بخش جدا شده): 3 تا 4 ماه
- فریزر عمیق (فریزر صندوقی یا ایستاده جداگانه): تا 6 تا 12 ماه
- کیسه خنک نگهدارنده با یخ خشک: تا 24 ساعت در هنگام سفر یا جابه جایی
نکته مهم: شیر را در درب یخچال یا فریزر نگذارید، چرا که نوسانات دمایی بیشتر در این ناحیه رخ می دهد. همیشه ظرف ها را در انتهای یخچال یا فریزر قرار دهید.
رنگ و ظاهر شیر مادر ذخیره شده
شیر مادر ممکن است پس از مدتی نگهداری، به صورت لایه لایه دیده شود؛ یک لایه چربی رویی و یک لایه مایع زیرین. این طبیعی است و با کمی تکان دادن، دوباره یکدست می شود.
همچنین رنگ شیر ممکن است از زرد روشن تا نارنجی، و حتی سبز تغییر کند. دلیل آن معمولا تغذیه مادر یا داروهایی است که مصرف کرده. اگر پس از نگهداری شیر مادر، نسبت به رنگ شیر تردید دارید، می توانید با یک مشاور شیردهی مشورت کنید.
دمای محیط و ماندگاری شیر در آن
در دمای معمولی اتاق (حدود 25 درجه سانتی گراد):
- شیر تازه دوشیده شده را می توان تا 4 ساعت نگه داشت.
- اگر شیر قبلا فریز یا یخچالی بوده و حالا گرم شده، ظرف 2 ساعت باید استفاده شود.
هرگز شیر را در دمای بالاتر از 25 درجه نگه ندارید، چرا که رشد باکتری در این شرایط افزایش می یابد.
نکته مهم: شیر یخ زده ای که یک بار یخ زدایی شده، نباید دوباره منجمد شود.
«اگر شیری را فریز کرده اید و آن را گرم کرده و به نوزاد داده اید، پس از یک تا دو ساعت باقی مانده را دور بریزید.»
این توصیه از سوی متخصصان تغذیه نوزاد برای جلوگیری از آلودگی ثانویه مطرح شده است.
نحوه گرم کردن پس از نگهداری شیر مادر به صورت یخ زده
شیر مادر را می توان به صورت سرد یا در دمای اتاق به نوزاد داد، اما بسیاری از نوزادان ترجیح می دهند شیرشان کمی گرم تر باشد. با این حال، هنگام گرم کردن شیر، هرگز نباید از مایکروویو یا اجاق گاز مستقیم استفاده کنید. چرا؟
مایکروویو شیر را به طور یکنواخت گرم نمی کند و ممکن است نقاط داغی ایجاد شود که می توانند دهان حساس نوزاد را بسوزانند. همچنین گرم کردن سریع یا بیش ازحد شیر می تواند باعث از بین رفتن پروتئین ها و ویتامین های مفید آن شود. در برخی موارد، حتی ممکن است بطری شیر در اثر حرارت بالا منفجر شود. بنابراین هیچ گاه شیر را تا نقطه جوش یا دمای بسیار بالا گرم نکنید.
بهترین روش های ذوب و گرم کردن پس از نگهداری شیر مادر به صورت منجمد
برای ذوب کردن شیر یخ زده، می توانید یکی از روش های زیر را امتحان کنید:
- روش اول: زیر آب گرم جاری
ظرف حاوی شیر یخ زده را چند دقیقه زیر آب گرم (نه داغ) بگیرید. این روش سریع و ایمن است. - روش دوم: استفاده از ظرف آب گرم
یک قابلمه کوچک را با مقداری آب گرم (نه جوشان) پر کنید، آن را از روی اجاق بردارید، سپس کیسه شیر را داخل آن قرار دهید. دقت کنید که آب با درز یا قسمت بالای کیسه تماس نداشته باشد تا از ورود آلودگی جلوگیری شود. - روش سوم: استفاده از وارمر (گرم کننده شیشه شیر)
اگر دستگاه مخصوص گرم کردن شیشه شیر دارید، می توانید از آن استفاده کنید. این دستگاه ها معمولا دمای مناسبی را برای شیر فراهم می کنند.
اگر در حین گرم کردن متوجه شدید که شیر حالت کدر یا غیرطبیعی دارد، ممکن است کیسه شیر سوراخ شده باشد و شیر با آب تماس پیدا کرده باشد. در این صورت، آن شیر دیگر قابل استفاده نیست و باید دور ریخته شود.
بعد از گرم کردن شیر چه باید کرد؟
- شیر را هم بزنید یا بچرخانید تا لایه کرمی و مایع به خوبی ترکیب شوند. این کار باعث یکدست شدن ترکیب شیر می شود.
- برای اطمینان از مناسب بودن دما، چند قطره از شیر را روی مچ دست خود بریزید. اگر دما کمی گرم و دلپذیر بود، برای نوزاد مناسب است.
- اگر نوزاد تمام شیر را نخورد، شما می توانید باقیمانده آن را تا 2 ساعت پس از گرم کردن استفاده کنید. بعد از آن، برای جلوگیری از رشد باکتری ها، باید شیر باقیمانده را دور بریزید.
طبق گفته های دکتر هایدی زوگی، متخصص کودکان و شیر مادر
❝شیر مادر منبعی سرشار از مواد مغذی متناسب با نیاز رشد نوزاد شماست. با کمی برنامه ریزی و دقت، می توانید به راحتی تغذیه سالم و ایمن او را حتی در زمان هایی که کنار او نیستید، تأمین کنید.❞
سخنی از نی نی تینی
ذخیره و نگهداری شیر مادر، ذوب و گرم کردن شیر مادر اگر به روش اصولی انجام شود، نه تنها ایمنی و سلامت نوزاد را تضمین می کند، بلکه سبب صرفه جویی در شیر باارزش شما می شود. به خاطر داشته باشید که توجه به تاریخ، دما و ظروف نگهداری نقش اساسی در حفظ کیفیت شیر دارد.
آیا شما هم تجربه ای در ذخیره یا گرم کردن شیر مادر دارید؟ چه روشی برای شما راحت تر و مؤثرتر بوده؟ تجربه تان را در بخش نظرات با ما و سایر والدین به اشتراک بگذارید.
