ناهنجاری های مادرزادی مجاری ادراری

ناهنجاری های مادرزادی مجاری ادراری چیست؟

ناهنجاری های مادرزادی مجاری ادراری به مجموعه ای از مشکلات و تغییراتی گفته می شود که از هنگام تولد، یا حتی در زمان رشد جنین در رحم، سیستم ادراری و گاهی سیستم تناسلی را تحت تأثیر قرار می دهد. این شرایط ممکن است فقط یک بخش از دستگاه ادراری را درگیر کنند یا هم زمان چند عضو را تحت فشار قرار دهند. در اصطلاح پزشکی، این وضعیت ها بخشی از اختلالات مادرزادی سیستم ادراری محسوب می شوند.

در این شرایط، اندام هایی مانند کلیه ها، حالب ها، مثانه و مجرای ادرار ممکن است به درستی شکل نگیرند یا عملکرد طبیعی شان را از دست بدهند. بسیاری از این ناهنجاری ها در همان دوران بارداری با سونوگرافی تشخیصی، یا در ابتدای نوزادی شناسایی می شوند.

اندام هایی که ممکن است تحت تأثیر قرار بگیرند

• کلیه ها: که وظیفه پاکسازی نمک ها، آب اضافی، مواد زائد و سموم بدن را بر عهده دارند. بیشتر انسان ها دو کلیه دارند و هر کدام نقش مهمی در ساخت ادرار دارند.
• مثانه ادراری: عضوی انعطاف پذیر که مانند یک مخزن، ادرار را در خود نگه می دارد تا در زمان مناسب دفع شود.
• حالب ها: لوله های عضلانی که ادرار را از کلیه ها به مثانه منتقل می کنند و هرگونه انسداد یا اختلال در آنها می تواند یکی از انواع ناهنجاری های مادرزادی مجاری ادراری را ایجاد کند.

در منابع پزشکی، به این گروه از مشکلات گاهی «ناهنجاری های مادرزادی سیستم ادراری ـ تناسلی» نیز گفته می شود؛ زیرا ممکن است بخشی از دستگاه تناسلی نیز هم زمان درگیر باشد.

انواع اصلی ناهنجاری های مادرزادی مجاری ادراری

هیدرونفروزیس

هیدرونفروزیس به حالتی گفته می شود که یکی یا هر دو کلیه به دلیل مشکل در خروج ادرار دچار تورم می شوند. تجمع ادرار در کلیه ها می تواند به مرور باعث فشار و آسیب به بافت کلیه شود. این یکی از شایع ترین اختلالات مادرزادی سیستم ادراری در دوران نوزادی است.

بیضه های نزول نکرده

در دوران جنینی، بیضه ها ابتدا در شکم قرار دارند و سپس به سمت کیسه بیضه حرکت می کنند. اگر بیضه ها پس از تولد به موقع وارد کیسه نشوند، به این حالت بیضه نزول نکرده گفته می شود. این مشکل بیشتر در نوزادان پسر دیده می شود و در صورت عدم درمان می تواند روی باروری یا حتی سلامت عمومی کودک تأثیر بگذارد.

هیپوسپادیاس

در این ناهنجاری مادرزادی، سوراخ خروج ادرار در پسران در نوک آلت تناسلی قرار ندارد و معمولا در قسمت زیرین آن شکل می گیرد. این مشکل می تواند باعث نشت ادرار یا پاشش غیرطبیعی آن شود و معمولا نیاز به درمان جراحی در سنین پایین دارد.

اسپینا بیفیدا

اسپینا بیفیدا نوعی نقص در بسته شدن کامل کانال نخاع در دوران رشد جنین است. در شکل های شدید، این مشکل می تواند باعث آسیب عصبی و مشکلات کنترل ادرار مانند «مثانه عصبی» شود. کودکان مبتلا ممکن است به طور هم زمان دچار چند نوع ناهنجاری باشند.

ریفلاکس وزیکویورترال (VUR)

در این حالت، ادرار از مثانه به سمت حالب ها و حتی کلیه ها بازمی گردد. این برگشت ادرار می تواند باعث ایجاد عفونت های مکرر و آسیب به کلیه ها شود. VUR یکی از مشکلات شایع در دختران است و نیازمند پیگیری دقیق پزشکی است.

اکستروفی مثانه

این یک بیماری نادر است که در آن مثانه به صورت وارونه و بیرون از بدن رشد می کند. نوزاد مبتلا معمولا از طریق شکم ادرار دفع می کند، نه از طریق مجرای طبیعی.

سندرم “پرون بلی” یا شکم چروکیده

در این بیماری نادر، عضلات دیواره شکم بسیار ضعیف اند یا وجود ندارند و شکم کودک ظاهری چروکیده پیدا می کند. در کنار این ظاهر خاص، معمولا مشکلات ادراری و بیضه های نزول نکرده نیز دیده می شود.

دریچه خلفی پیشابراه (PUV)

این مشکل در نوزادان پسر دیده می شود و به دلیل وجود بافت اضافه در بخش انتهایی مجرای ادرار، ادرار به راحتی خارج نمی شود. تجمع ادرار می تواند مثانه، حالب ها و حتی کلیه ها را دچار آسیب کند.

شایع ترین ناهنجاری ها در دو جنس

• در پسران: شایع ترین ناهنجاری مادرزادی مجاری ادراری، بیضه نزول نکرده است.
• در دختران: شایع ترین مشکل، ریفلاکس ادراری یا همان VUR محسوب می شود.

چشم انداز و پیش آگهی ناهنجاری های مادرزادی مجاری ادراری

اگر کودک من ناهنجاری های مادرزادی مجاری ادراری داشته باشد، چه انتظاری باید داشته باشم؟

چشم انداز آینده کاملا به نوع ناهنجاری و شدت علائم بستگی دارد. برخی از کودکان ممکن است تنها به کنترل و پیگیری های دوره ای نیاز داشته باشند، در حالی که برخی دیگر باید تا بزرگسالی تحت مراقبت پزشکی منظم باشند. تیم درمانی کودک به شما کمک می کند برنامه ای اختصاصی طراحی کنید تا کودک زندگی سالم تر، ایمن تر و تا حد امکان مستقل داشته باشد.

با افزایش سن کودک، ممکن است مشکلاتی مانند بی اختیاری ادرار و مدفوع، عفونت های ادراری، یا آسیب دیدگی در مثانه، کلیه ها یا حالب ها ظاهر شود. در موارد شدید، آسیب کلیوی ممکن است به نارسایی کلیه منجر شود؛ شرایطی که گاهی نیازمند دیالیز یا پیوند کلیه است.
برخی از انواع اختلالات مادرزادی سیستم ادراری همچنین می توانند ظاهر و عملکرد دستگاه تناسلی کودک را تحت تأثیر قرار دهند و حتی باروری در آینده را کاهش دهند.

از سوی دیگر، ناهنجاری های مادرزادی مجاری ادراری تنها جنبه جسمی ندارند؛ بلکه بر جنبه های روانی و اجتماعی کودک نیز اثر می گذارند. کودک ممکن است نسبت به بدن خود یا قضاوت دیگران حساس تر شود. به همین دلیل، تیم درمانی می تواند با حمایت روانی و آموزشی، گذر کودک از دوران کودکی به نوجوانی و بزرگسالی را آسان تر کند.

آیا می توان از ناهنجاری های مادرزادی مجاری ادراری پیشگیری کرد؟

همه مدل های ناهنجاری را نمی توان پیشگیری کرد، زیرا بعضی از آنها به عوامل ژنتیکی یا فرآیند رشد جنین مرتبط اند. اما می توان با ایجاد یک بارداری سالم، احتمال بروز بسیاری از اختلالات مادرزادی سیستم ادراری را کاهش داد.

راهکارهای کمک کننده عبارت اند از:

• مراجعه منظم به پزشک در دوران بارداری
• اطلاع دادن به پزشک درباره داروهایی که مصرف می کنید
• مصرف روزانه مکمل پیش از بارداری حاوی حداقل 400 میکروگرم اسیدفولیک
• پرهیز کامل از الکل، دخانیات و هرگونه مواد مخدری که توسط پزشک تجویز نشده باشد
• داشتن تغذیه سالم و سبک زندگی متعادل

در منابع معتبر داخلی مانند وزارت بهداشت ایران نیز به نقش اسیدفولیک و کنترل دیابت بارداری در کاهش برخی ناهنجاری های جنینی اشاره شده است، بنابراین رعایت این نکات کاملا توصیه می شود.

زندگی با ناهنجاری های مادرزادی مجاری ادراری

کودکم چه زمانی باید به پزشک مراجعه کند؟

حتی در موارد خفیف، پیگیری های منظم توسط فوق تخصص کودکان یا نفرولوژیست ضروری است. این مراقبت باید از دوران نوزادی تا کودکی، سپس نوجوانی و حتی بزرگسالی ادامه یابد تا از آسیب های دیررس جلوگیری شود.

چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کنم؟

در صورت داشتن ناهنجاری مادرزادی، هر یک از علائم زیر نیازمند مراجعه فوری به اورژانس است:

• درد ناگهانی یا شدید در شکم، پشت یا پهلوها
• تب بالاتر از 38 درجه
• تغییرات قابل توجه در الگوی ادرار، مانند کاهش یا افزایش دفع، ناتوانی در ادرار کردن، سوزش شدید یا وجود خون در ادرار

این علائم می توانند نشانه انسداد، عفونت شدید یا آسیب به کلیه ها باشند و نباید نادیده گرفته شوند.

چه سوالاتی باید از پزشک کودک بپرسم؟

شما می توانید از پزشک این موارد مهم را جویا شوید:

• نوع دقیق ناهنجاری های مادرزادی مجاری ادراری کودک
• تأثیر این مشکل بر کیفیت زندگی کودک
• احتمال ابتلا به مشکلات جانبی یا بیماری های دیگر
• نیاز به درمان و بهترین روش درمان
• علائم هشداردهنده که باید حتما به آنها توجه کنید
• اثرات بلندمدت این ناهنجاری بر سلامت جسمی و روانی کودک

پرسیدن این سوالات به شما کمک می کند با آرامش بیشتر مسیر درمان را مدیریت کنید.

سخنی از نی نی تینی

برای بسیاری از والدین، شنیدن اینکه جنین یا کودکشان دچار ناهنجاری است، یکی از سخت ترین لحظات زندگی است. ناهنجاری های مادرزادی مجاری ادراری معمولا در دوران رشد جنین شکل می گیرند و امکان پیشگیری کامل از همه آن ها وجود ندارد. اما شما می توانید با داشتن یک بارداری سالم از جمله مصرف ویتامین های ضروری، پرهیز از مواد خطرناک و مراجعه منظم به پزشک ریسک بسیاری از مشکلات را کاهش دهید.

اگر کودک شما تشخیص این نوع ناهنجاری را دریافت کرده است، تیم درمانی او برنامه ای ویژه و کاملا متناسب با شرایطش خواهد ساخت. آن ها وظیفه دارند والدین را درک کنند، سؤال ها را پاسخ دهند و مسیر درمان را مرحله به مرحله توضیح دهند تا نگرانی خانواده کمتر شود.