مننژیت در کودکان چیست؟
مننژیت در کودکان به التهاب و تورم غشاهای نازکی گفته می شود که مغز و نخاع را می پوشانند. این غشاها در پزشکی به نام «مننژ» شناخته می شوند و نقش محافظتی بسیار مهمی برای سیستم عصبی مرکزی دارند. وقتی این پوشش ها دچار التهاب شوند، مننژیت در کودکان به وجود می آید که می تواند خطرناک باشد و نیاز به مراقبت های فوری دارد.
مننژیت در کودکان چگونه ایجاد می شود؟
در اکثر موارد، مننژیت در کودکان به دلیل عفونت های باکتریایی یا ویروسی ایجاد می شود که وارد مایع مغزی-نخاعی می شوند. این مایع، که به اختصار «مایع مغزی-نخاعی» یا CSF نامیده می شود، به محافظت و ضربه گیری از مغز و نخاع کمک می کند. علاوه بر این، گاهی ممکن است قارچ ها یا انگل ها هم عامل مننژیت باشند، اما این نوع مننژیت بیشتر در کودکانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند دیده می شود.
مننژیت ویروسی نسبت به نوع باکتریایی شایع تر و معمولا خفیف تر است. اما مننژیت باکتریایی می تواند بسیار جدی تر باشد و حتی عوارض بلندمدت یا مرگ را به همراه داشته باشد.
ویروس ها و باکتری های عامل مننژیت در کودکان
ویروس هایی مانند ویروس فلج اطفال، ویروس پارامیکسویروس (عامل بیماری اوریون یا آنفولانزا)، ویروس آنفلوانزا و ویروس نیل غربی از ویروس های شایع ایجادکننده مننژیت هستند.
در مقابل، باکتری هایی مثل استرپتوکوک گروه B، اشریشیا کولی (E. coli)، هموفیلوس آنفلوآنزا نوع b (Hib)، و نوعی استرپتوکوک که باعث ذات الریه می شود، از عوامل اصلی مننژیت باکتریایی به شمار می روند. همچنین، باکتری های بیماری هایی مانند سفلیس، سل و بیماری لایم نیز می توانند مننژیت در کودکان ایجاد کنند.
این میکروب ها معمولا در مسیر تنفسی فرد رشد می کنند. کودک ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد اما میکروب را در بینی و گلو حمل کند. این میکروب ها می توانند از طریق موارد زیر انتقال یابند:
- تماس نزدیک با فردی که عفونت را دارد
- لمس اشیاء آلوده مانند دستگیره درها، سطوح سخت یا اسباب بازی ها و سپس تماس دست با بینی، دهان یا چشم ها
- قطرات ریز ناشی از عطسه، صحبت کردن نزدیک یا بوسیدن
ابتدا عفونت معمولا در مسیر تنفسی شروع می شود و ممکن است کودک علائمی مانند سرماخوردگی، عفونت سینوس یا گوش داشته باشد. سپس عفونت وارد خون شده و به مغز و نخاع می رسد.
کدام کودکان بیشتر در معرض خطر مننژیت قرار دارند؟
کودکانی که به عفونت های ویروسی، باکتریایی یا قارچی مبتلا می شوند، بیشتر در خطر ابتلا به مننژیت هستند. همچنین کودکانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، احتمال بیشتری برای ابتلا به مننژیت دارند و نیاز به مراقبت های ویژه دارند.
علائم مننژیت در کودکان چیست؟
علائم مننژیت در کودکان بسته به نوع عامل بیماری متفاوت است و معمولا چند روز پس از یک سرماخوردگی، آبریزش بینی، یا اسهال و استفراغ ظاهر می شود. این علائم در کودکان مختلف ممکن است به شکل های متفاوتی بروز کند؛ گاهی ناگهانی و گاهی به تدریج طی چند روز.
علائم مننژیت در نوزادان:
- تحریک پذیری و بی قراری غیرمعمول
- تب بالا
- خواب آلودگی بیش از حد معمول
- کاهش اشتها و تغذیه ضعیف
- گریه ای که آرام نمی شود
- گریه با صدای نازک و بلند
- انقباض یا خم شدن بیش از حد پشت
- برآمدگی نقاط نرم سر (فونتانل ها)
- تغییرات رفتاری و خلق و خو
- بروز جوش های قرمز مایل به بنفش و لکه دار روی پوست
- تشنج
- استفراغ مکرر
علائم مننژیت در کودکان یک ساله و بزرگ تر:
- درد گردن و پشت
- سردرد شدید
- خواب آلودگی و بی حالی
- سردرگمی و گیجی
- تحریک پذیری
- تب بالا
- بی اشتهایی
- کاهش سطح هوشیاری
- تشنج
- حساسیت چشم ها به نور (فتوفوبیا)
- تهوع و استفراغ
- سفتی گردن
- جوش های قرمز-بنفش لکه دار روی پوست
این علائم ممکن است مشابه برخی بیماری های دیگر باشند، بنابراین بسیار مهم است که در صورت مشاهده این نشانه ها، کودک هر چه سریع تر توسط پزشک معاینه شود تا تشخیص درست داده شود.
مننژیت در کودکان چگونه تشخیص داده می شود؟
برای تشخیص مننژیت در کودکان، پزشک ابتدا درباره علائم کودک و سابقه سلامت او و خانواده سؤال می پرسد. سپس معاینه فیزیکی انجام می دهد و ممکن است آزمایش های زیر را تجویز کند:
- سوراخ کمر یا لومبار پانکچر (LP): این آزمایش مهم ترین روش تشخیص مننژیت است. در این روش با وارد کردن سوزن نازک به ناحیه پایین کمر و وارد شدن به فضای اطراف نخاع، مقداری از مایع مغزی-نخاعی گرفته شده و برای آزمایش به آزمایشگاه فرستاده می شود. فشار مایع مغزی-نخاعی هم اندازه گیری می شود تا التهاب یا مشکلات دیگر مشخص شود.
- آزمایش خون: این آزمایش ها به شناسایی عفونت هایی که مننژیت ایجاد می کنند کمک می کند.
- سی تی اسکن (CT) یا ام آر آی (MRI): این تست ها تصاویر مغز را نشان می دهند. سی تی اسکن ممکن است برای بررسی سایر بیماری هایی که علائم مشابه مننژیت دارند انجام شود. MRI می تواند التهاب مننژ را نشان دهد. این آزمایش ها به تشخیص کمک می کنند اما به تنهایی برای تأیید مننژیت کافی نیستند.
- نمونه برداری از بینی، گلو یا رکتوم: این نمونه ها برای تشخیص ویروس هایی که مننژیت ایجاد می کنند استفاده می شوند.
روش های درمان مننژیت در کودکان
درمان مننژیت در کودکان به سن، شدت بیماری، علائم و وضعیت کلی سلامت کودک بستگی دارد. بسته به نوع مننژیت، روش درمان متفاوت است:
درمان مننژیت باکتریایی
در این نوع مننژیت، درمان باید سریع آغاز شود. پزشک معمولا آنتی بیوتیک های وریدی (IV) تجویز می کند که باکتری ها را از بین می برد. همچنین داروی کورتیکواستروئید برای کاهش التهاب و کاهش فشار در مغز به کودک داده می شود. این داروها می توانند خطر کاهش شنوایی و آسیب مغزی را کاهش دهند.
درمان مننژیت ویروسی
اکثر کودکان با مننژیت ویروسی خود به خود بهبود می یابند و نیازی به درمان خاصی ندارند. درمان معمولا برای کاهش علائم انجام می شود. داروی خاصی برای ویروس های عامل مننژیت ویروسی وجود ندارد، به جز ویروس هرپس سیمپلکس که با داروی ضدویروس وریدی درمان می شود. کودکان و نوزادانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان داشته باشند.
درمان مننژیت قارچی
در این حالت، کودک ممکن است داروی ضدقارچ وریدی دریافت کند.
درمان مننژیت سل (TB)
کودک باید داروهای ضد سل را به مدت یک سال مصرف کند. این درمان با چند دارو در چند ماه اول شروع شده و سپس با داروهای دیگر ادامه می یابد.
مراقبت های حمایتی در دوران بهبودی مننژیت در کودکان
در زمان بهبودی، کودک ممکن است نیاز به موارد زیر داشته باشد:
- استراحت در بستر
- افزایش مصرف مایعات به صورت خوراکی یا وریدی
- مصرف داروهای تب بر و مسکن سردرد (اجتناب از آسپرین در کودکان زیر 19 سال به دلیل خطر سندرم ری)
- در صورت مشکل تنفسی، استفاده از اکسیژن یا دستگاه تنفس مصنوعی
همیشه درباره مزایا، خطرات و عوارض احتمالی درمان ها با پزشک کودک خود صحبت کنید.
عوارض احتمالی مننژیت در کودکان
مننژیت باکتریایی معمولا شدیدتر است و ممکن است باعث عوارض بلندمدت شود، از جمله:
- تشنج
- آسیب مغزی
- کاهش شنوایی
- ناتوانی های جسمی یا ذهنی
- در موارد شدید، منجر به مرگ شود
روش های پیشگیری از مننژیت در کودکان
1. واکسیناسیون کامل و به موقع
واکسیناسیون یکی از بهترین و مؤثرترین راه ها برای پیشگیری از مننژیت باکتریایی و برخی انواع ویروسی است. مهم ترین واکسن ها عبارتند از:
- واکسن Hib (Haemophilus influenzae نوع b): این واکسن از ابتلا به مننژیت ناشی از این باکتری جلوگیری می کند و در برنامه واکسیناسیون کودکان از 2 ماهگی شروع می شود.
- واکسن پنوموکوک (PCV13 و PPSV23): این واکسن ها از عفونت های باکتریایی مثل پنوموکوک که می تواند مننژیت ایجاد کند، پیشگیری می کنند.
- واکسن مننگوکوک: برای پیشگیری از مننژیت مننگوکوکی، این واکسن معمولا در سنین 11 تا 12 سالگی و دوز یادآور در 16 سالگی توصیه می شود. برخی کودکان کوچک تر با ریسک بالا هم ممکن است واکسینه شوند.
- واکسن های ویروسی: واکسن هایی مثل سرخک، اوریون، سرخجه، آبله مرغ و آنفلوآنزا به پیشگیری از عفونت های ویروسی که می توانند مننژیت ایجاد کنند، کمک می کنند.
2. رعایت بهداشت فردی و محیطی
- شستن دست ها: به خصوص بعد از رفتن به دستشویی، قبل از غذا خوردن و پس از بازی با دیگران، شستن دست ها با آب و صابون بسیار مهم است.
- پوشاندن دهان و بینی هنگام سرفه یا عطسه: با استفاده از دستمال یا آرنج، جلوگیری از پخش میکروب ها.
- عدم استفاده مشترک از وسایل شخصی: مانند لیوان، بشقاب، حوله و مسواک.
- تهویه مناسب محیط: هوای تازه و تهویه مناسب در خانه و محل تحصیل کودک به کاهش انتقال ویروس ها و باکتری ها کمک می کند.
3. جلوگیری از تماس با افراد بیمار
- اجتناب از حضور کودک در مکان هایی که افراد مبتلا به عفونت های تنفسی یا مننژیت حضور دارند.
- اگر کسی در خانواده یا اطراف کودک مبتلا به مننژیت باشد، حتما به پزشک مراجعه کنید تا اقدامات پیشگیرانه لازم انجام شود.
4. تقویت سیستم ایمنی کودک
- تغذیه مناسب و متعادل سرشار از ویتامین ها و مواد معدنی
- خواب کافی و منظم
- فعالیت بدنی متناسب با سن کودک
- جلوگیری از استرس و خستگی زیاد
نکات مهم درباره مننژیت در کودکان
- مننژیت التهاب غشاهای اطراف مغز و نخاع است.
- عمدتا به دلیل عفونت باکتریایی یا ویروسی رخ می دهد.
- مننژیت ویروسی شایع تر و معمولا خفیف تر است.
- مننژیت باکتریایی می تواند شدید و خطرناک باشد.
- تشخیص قطعی توسط نمونه برداری از مایع نخاعی (پونکسیون کمری) انجام می شود.
- واکسن ها نقش مهمی در پیشگیری دارند.
علائم هشدار دهنده که باید فورا به پزشک مراجعه کنید!
- تب بالا همراه با تحریک پذیری یا بی قراری شدید
- خواب آلودگی یا کاهش سطح هوشیاری
- تشنج یا حرکات غیرارادی بدن
- درد شدید گردن یا عدم توانایی خم کردن گردن
- بثورات پوستی غیرمعمول یا کبودی
- تنفس سریع یا مشکل در تنفس
- اگر کودک واکسن های لازم را دریافت نکرده باشد
- تماس با فردی که مننژیت دارد
- علائمی که بهتر نمی شوند یا بدتر می شوند
- بروز علائم جدید
نکاتی برای مراجعه به پزشک کودک
- دلیل مراجعه و خواسته های خود را بدانید.
- قبل از مراجعه، سوالات خود را یادداشت کنید.
- هنگام مراجعه، نام تشخیص جدید، داروها، درمان ها و دستورالعمل های جدید را یادداشت کنید.
- درباره نحوه اثر و عوارض داروها سوال کنید.
- اگر آزمایش یا درمان جایگزینی وجود دارد، از پزشک بپرسید.
- بدانید اگر دارو یا آزمایش انجام نشود، چه اتفاقی می افتد.
- تاریخ و زمان مراجعات بعدی را یادداشت کنید.
- راه های تماس با پزشک پس از ساعات کاری را بدانید.
آیا شما تجربه ای در زمینه مننژیت در کودکان داشته اید؟ یا سوالی درباره واکسن ها و روش های پیشگیری دارید؟ در بخش دیدگاه ها با ما در میان بگذارید تا با هم بهترین مراقبت را برای فرزندانمان رقم بزنیم.
