احتمالا بارها از کودک تان شنیده اید: «دلم درد می کنه!» و همان لحظه فکرتان به سمت بدترین حالت ممکن رفته است. اما واقعیت این است که معده درد در کودکان می تواند شکل ها و دلایل بسیار متفاوتی داشته باشد. از دل پیچه های ساده تا عفونت های ویروسی یا حتی اضطراب، مجموعه ای از عوامل می توانند پشت این درد پنهان باشند.
در این مقاله تلاش کرده ایم تا به زبان ساده، به بررسی نشانه ها، دلایل معده درد در کودکان، روش شناسایی آن ها در سنین مختلف و مواقعی که باید به پزشک مراجعه کرد، بپردازیم.
انواع مختلف معده درد در کودکان
درک نوع معده درد در کودکان کار ساده ای نیست، به ویژه وقتی کودک هنوز واژه های لازم برای توصیف درد را نمی داند. با این حال، شناخت الگوها و نوع درد می تواند به تشخیص کمک زیادی کند.
دردهای شکمی ممکن است به این شکل ها توصیف شوند:
- کلی یا عمومی (در همه جای شکم)
- موضعی (در یک نقطه خاص)
- مداوم یا تشدیدشونده
- دوره ای یا گهگاهی
- تیز یا بُرنده
- مبهم یا سنگین
- شبیه دل پیچه یا حالت تهوع
گاهی کودکان حتی از عباراتی مثل «انگار پروانه توی شکمم هست» استفاده می کنند. در این حالت، تفسیر دقیق گفته های کودک از سوی والدین بسیار مهم است.
تشخیص معده درد در کودکان در گروه های سنی مختلف
معده درد در کودکان نوپا و نوزادان
در این سنین، کودکان نمی توانند به خوبی احساس خود را بیان کنند، بنابراین باید به رفتارهای غیرکلامی آن ها توجه کرد:
- بی قراری، گریه های مکرر یا تغییر در حالت روحی
- گرفتن شکم با دست یا امتناع از خوردن خوراکی های مورد علاقه
- همراهی با علائمی مثل اسهال یا استفراغ
در چنین شرایطی، حس مادرانه یا پدرانه تان را جدی بگیرید. اگر احساس کردید موضوع جدی تر از یک درد ساده است، حتما با متخصص کودکان مشورت کنید.
کودکان دبستانی
در این گروه سنی، کودکان معمولا توانایی بیشتری برای بیان احساسات خود دارند. ممکن است بگویند «شکمم درد می کنه» یا به محل درد اشاره کنند. شما می توانید با سؤالاتی مثل این ها کمک کننده باشید:
- دقیقا کجا درد می کنه؟
- چه جور دردی داری؟ تیر می کشه؟ می سوزه؟
- کی شروع شده؟
- چیز دیگه ای هم اذیتت می کنه؟
تشویق کودک به توصیف بیشتر، نه تنها به شما برای تصمیم گیری کمک می کند، بلکه باعث می شود کودک حس کند حرفش شنیده می شود.
نوجوانان
نوجوانان معمولا می توانند به دقت درد خود را توصیف کنند. ولی گاهی از ترس یا خجالت موضوع را کتمان می کنند. سعی کنید با همان شیوه ی گفت وگو، جزئیاتی مانند محل، شدت، مدت زمان و نوع درد را از آن ها بپرسید. حتی می توانید از آن ها بخواهید دفترچه ای برای ثبت دردها داشته باشند تا در صورت نیاز به پزشک نشان دهند.
شایع ترین دلایل معده درد در کودکان
1- سوءهاضمه و نفخ
بله، دلایل معده درد در کودکان می تواند ساده تر از چیزی باشد که فکر می کنید. سوءهاضمه یا نفخ، به ویژه پس از خوردن غذاهای چرب، سنگین یا نوشیدنی های گازدار، می تواند باعث احساس سنگینی یا سوزش در ناحیه شکم شود.
نشانه های سوء هاضمه عبارتند از:
- آروغ های مکرر
- نفخ
- احساس سیری زیاد
- بازگشت اسید یا غذا به دهان
- حالت تهوع
- گاز زیاد روده
در چنین مواردی، تغییر در رژیم غذایی و کاهش غذاهای فرآوری شده می تواند مفید باشد.
2- یبوست
یکی از دلایل بسیار رایج معده درد در کودکان یبوست است. کودکانی که حرکات روده ای منظم ندارند، ممکن است از دل درد، احساس پری، نفخ یا بی میلی به غذا شکایت کنند.
علائم همراه یبوست (یکی از دلایل اصلی معده درد در کودکان)
- کمتر از دو بار دفع در هفته
- مدفوع خشک و گلوله ای
- فشار آوردن بیش از حد هنگام دفع
- تأخیر در رفتن به دستشویی (مثلا جمع کردن پاها یا فشار آوردن شکم)
درمان ساده این نوع معده درد در کودکان شامل مصرف فیبر بیشتر، آب کافی و تشویق به تحرک فیزیکی است.
3- ویروس معده یا مسمومیت غذایی
ویروس هایی مثل نوروویروس می توانند باعث التهاب معده و روده (گاستروانتریت) و باعث معده درد در کودکان شود.این بیماری به شدت مسری است و از راه تماس با افراد آلوده، غذا یا آب آلوده منتقل می شود.
علائم این مسمومیت عبارتند از:
- حالت تهوع
- استفراغ
- اسهال
- دل پیچه در پایین شکم
- تب، بدن درد و بی حالی
- کاهش ادرار، خشکی دهان یا سرگیجه (علائم کم آبی)
در این مواقع، تمرکز باید بر جلوگیری از کم آبی بدن و استراحت کافی باشد. اگر علائم شدید شدند، حتما به پزشک مراجعه کنید.
4- عدم تحمل غذایی
چهارمین علت معده درد در کودکان عدم تحمل غذایی است،عدم تحمل غذایی با آلرژی متفاوت است. در این حالت، بدن کودک نمی تواند به درستی برخی غذاها را هضم کند و علائم ناراحت کننده ای بروز می کند.
مواد غذایی محرک رایج معده درد در کودکان عبارتند از:
- شیر و لبنیات
- شکلات
- گوجه فرنگی
- تخم مرغ
- مرکبات
- توت فرنگی
- سویا، گندم و آجیل
علائم ممکن است چند ساعت یا حتی تا 2 روز بعد از خوردن غذا ظاهر شوند. نشانه ها عبارت اند از:
- نفخ و برگشت اسید
- قولنج یا کولیک
- تهوع، استفراغ، اسهال
- بی خوابی
- مشکلات پوستی مانند کهیر یا اگزما
اگر مشکوک به عدم تحمل غذایی هستید، یادداشت برداری از تغذیه کودک و مراجعه به پزشک یا متخصص تغذیه کودک توصیه می شود.
نقش استرس در معده درد کودکان
شاید شما هم زمانی را به یاد بیاورید که در بزرگسالی «دل هوره» یا همان احساس پروانه در شکم داشته اید. این حس، در واقع همان واکنش بدن به استرس است. کودکان نیز ممکن است در هنگام تجربه ی احساسات شدید، همین حالت را داشته باشند.
احساساتی مانند ناراحتی، عصبانیت، خوشحالی بیش ازحد یا نگرانی می توانند منجر به معده درد در کودکان شود. کودک ممکن است به طور مبهم از دل درد یا حالت تهوع صحبت کند، بدون اینکه دلیل مشخصی داشته باشد.
علائم دیگر مرتبط با استرس عبارتند از:
- سردرد
- مشکل در خواب
- احساس نگرانی، خشم یا کلافگی
- رفتارهای غیرمعمول یا ناگهانی
- دوری از فعالیت هایی که قبلا به آن ها علاقه داشته
در چنین مواردی، گفت وگوی آرام با کودک، فراهم کردن فضای امن روانی و مشورت با روانشناس کودک می تواند مؤثر باشد.
درد قاعدگی
بر اساس نظر کالج متخصصان زنان و زایمان آمریکا، میانگین سن شروع قاعدگی در دختران بین 12 تا 13 سالگی است. البته در برخی زودتر یا دیرتر رخ می دهد. اگر کودک شما در آستانه بلوغ باشد و از دردهای خفیف تا متوسط در ناحیه پایین شکم شکایت کند، ممکن است این دردها مربوط به آغاز چرخه قاعدگی باشد.
نشانه های رایج پیش از یا هنگام قاعدگی:
- حساس شدن سینه ها
- گرفتگی در قسمت پایین شکم یا کمر
- سرگیجه یا سردرد
- حالت تهوع
- اسهال
در برخی موارد خاص، این درد ممکن است شدیدتر از حد طبیعی باشد که ممکن است به علت بیماری هایی مانند آندومتریوز باشد. در چنین شرایطی، بررسی تخصصی توسط پزشک توصیه می شود.
درد کشاله ران
عضلات کشاله ران در محل اتصال شکم به ران ها قرار دارند. درد در این ناحیه معمولا در اثر کشیدگی یا پارگی عضلات ایجاد می شود که می تواند ناشی از حرکات ناگهانی، بلند کردن اجسام سنگین یا آسیب های ورزشی باشد.
شدت درد ممکن است خفیف یا بسیار تیز و موضعی باشد.
علائم دیگر عبارتند از:
- شروع درد پس از حرکت، کشیدگی یا آسیب
- تورم در ناحیه
- کبودی
- مشکل در راه رفتن
- انتشار درد به سمت پا
در چنین مواردی، استراحت و مراجعه به پزشک متخصص ارتوپدی می تواند مسیر درمان را روشن کند.
چه زمانی معده درد در کودکان خطرناک است؟
برخی از دلایل معده درد در کودکان می توانند جدی باشند و نیاز به درمان فوری پزشکی داشته باشند. در ادامه، به چند مورد مهم از آن ها اشاره می کنیم:
آپاندیسیت
آپاندیس کیسه کوچکی است که به روده بزرگ متصل است. التهاب آن باعث آپاندیسیت می شود که اگر درمان نشود، ممکن است پاره شده و منجر به عفونت شدید شود.
درد ناشی از آپاندیسیت معمولا ناگهانی و در اطراف ناف شروع شده و سپس به قسمت پایین راست شکم منتقل می شود.
علائم دیگر:
- درد هنگام حرکت، سرفه یا عطسه
- دردی شدیدتر از هر دردی که کودک قبلا تجربه کرده
- بی اشتهایی
- حالت تهوع یا استفراغ
- تب
- ورم شکم
در صورت مشاهده این علائم، مراجعه فوری به اورژانس الزامی است.
انسداد روده
انسداد روده یا گرفتگی مسیر گوارشی می تواند به دلایل مختلفی مانند بلع اشیای خارجی، ناهنجاری مادرزادی، یا بیماری التهابی روده (IBD) رخ دهد. یکی از انواع آن، تلسکوپی شدن روده ها (intussusception) است.
اگر چنین شرایطی به موقع درمان نشود، در عرض 2 تا 5 روز می تواند منجر به عوارض جدی یا حتی مرگ شود.
علائم انسداد روده عبارتند از:
- درد شکمی دوره ای یا کرامپی
- حالت تهوع
- استفراغ صفراوی (سبز رنگ)
- جمع کردن پاها به داخل شکم
- وجود خون در مدفوع
- بی حالی و ضعف
عفونت مجاری ادراری
عفونت دستگاه ادراری در کودکان، به ویژه در دختران، شایع است. عامل اصلی آن اغلب باکتری E. coli است. کودک ممکن است از درد مبهم یا تیر کشنده در پایین شکم یا پهلو شکایت کند.
علائم دیگر:
- تب
- بوی بد ادرار
- وجود خون در ادرار
- درد هنگام ادرار
- نیاز فوری به دستشویی
- بی اختیاری یا نشت ادرار
در نوزادان، این عفونت می تواند با علائم غیرمعمول تری مانند استفراغ، زردی یا تب بالا همراه باشد. آزمایش ادرار در این موارد ضروری است.
عفونت های عمومی بدن
بعضی عفونت ها که ظاهرشان با دستگاه گوارش ارتباطی ندارد نیز می توانند باعث دل درد شوند. مثلا گلودرد چرکی ممکن است با حالت تهوع یا شکم درد همراه باشد.
سایر علائم:
- تب
- تورم غدد لنفاوی
- بی حالی
- سردرد
- گلودرد
آنافیلاکسی (واکنش آلرژیک شدید)
برخلاف عدم تحمل غذایی، آلرژی غذایی می تواند تهدیدکننده زندگی باشد، به ویژه اگر وارد مرحله آنافیلاکسی شود. این واکنش حتی با مقدار کمی از آلرژن رخ می دهد و باید فورا درمان شود.
علائم گوارشی آنافیلاکسی عبارتند از:
- تهوع
- استفراغ
- اسهال
- دل درد
علائم جدی تر:
- کهیر یا قرمزی پوست
- مشکل در بلع یا احساس گیر کردن چیزی در گلو
- خس خس سینه یا تنگی نفس
- گرفتگی صدا
- ورم لب ها یا زبان
- تپش قلب
- سرگیجه یا غش
در این موارد، بلافاصله باید با اورژانس تماس بگیرید.
فتق یا مشکلات ساختاری شکم
فتق زمانی رخ می دهد که بخشی از روده از محل ضعیفی در عضلات شکم بیرون می زند. درد ناشی از فتق ممکن است شبیه درد کشاله ران باشد اما معمولا شدیدتر است.
علائم:
- وجود ورم یا برجستگی در ناحیه فتق
- کاهش درد هنگام استراحت
- تشدید درد هنگام چرخش بدن یا فعالیت فیزیکی
در صورت مشاهده چنین علائمی، بررسی پزشکی برای پیشگیری از آسیب بیشتر ضروری است.
درد معده در کودکان به صورت مزمن
اگر کودک شما چندین بار در ماه دچار معده درد می شود، این ممکن است نوعی معده درد مزمن باشد. طبق تعریف علمی، معده درد در کودکان به صورت مزمن، در صورتی که حداقل 3 بار در 3 ماه اتفاق بیفتد و فعالیت های روزمره کودک را مختل کند، نیازمند بررسی تخصصی است.
علل شایع این نوع معده درد در کودکان
- سندرم روده تحریک پذیر (IBS)
- بیماری سلیاک
- کولیت زخمی
- بیماری کرون
چه زمانی باید برای درمان معده درد در کودکان به پزشک مراجعه کنید؟
گاهی یک دل درد ساده ممکن است جدی نباشد، اما مواردی وجود دارند که باید آن را جدی گرفت.
نشانه هایی که باید در رابطه با معده درد در کودکان به آن ها توجه کنید:
- شدت درد: اگر کودک بی قرار است یا از درد شدید شکایت دارد
- محل درد: اگر درد در قسمت پایین و راست شکم است (نشانه آپاندیسیت)
- استفراغ سبز یا همراه با خون
- وجود خون در مدفوع
- سوزش یا درد هنگام ادرار
- علائم آلرژی شدید مانند تورم صورت، مشکل تنفس
- کاهش وزن، بی حالی یا علائم عفونت
چه زمانی باید فورا به اورژانس مراجعه کنید؟
در برخی موارد، معده درد در کودکان می تواند نشانه یک مشکل جدی باشد که نیاز به رسیدگی فوری پزشکی دارد. اگر فرزند شما دچار هر یک از موارد زیر شد، بهتر است سریعا به اورژانس مراجعه کنید:
- درد شدید مداوم یا دوره ای که کودک را بی قرار کرده است
- وجود خون در مدفوع یا استفراغ
- استفراغ سبز رنگ (نشانه ای از انسداد روده یا مشکلات صفراوی)
- علائم حساسیت شدید مانند تورم، کهیر یا سرگیجه
- درد در سمت پایین راست شکم (احتمال آپاندیسیت)
- بی قراری شدید و تمرکز نداشتن روی چیزی جز درد
- علائم عفونت مثل تب یا لرز
در چنین شرایطی، بهتر است درنگ نکنید و با پزشک یا مرکز درمانی تماس بگیرید.
سخنی از نی نی تینی
معده درد در کودکان گاهی می تواند نشانه ی یک ناراحتی موقت باشد، اما در برخی موارد، زنگ خطر یک بیماری جدی است. آگاهی از نشانه ها و مراجعه به موقع به پزشک می تواند نقش مهمی در حفظ سلامت کودک شما داشته باشد.
آیا فرزند شما هم گاهی از دل درد شکایت می کند؟ تجربه ای از درمان خانگی یا مراجعه به پزشک در این زمینه دارید؟ تجربیات ارزشمندتان را با دیگر والدین به اشتراک بگذارید و اگر سؤالی در ذهن دارید، همین حالا بپرسید.
