متاپلازی سنگفرشی به تغییراتی در سلول های پوششی (اپی تلیال) گفته می شود که در اندام ها، غدد و سطح پوست وجود دارند. این تغییر ممکن است خوش خیم (غیرسرطانی) یا پیش سرطانی باشد. در زنان مبتلا به ویروس HPV، بروز متاپلازی سنگفرشی می تواند خطر ابتلا به دیسپلازی دهانه رحم و در نهایت سرطان دهانه رحم را افزایش دهد. به همین دلیل، انجام غربالگری های منظم مثل تست پاپ اسمیر یا کولپوسکوپی برای شناسایی زودهنگام این تغییرات سلولی بسیار ضروری است.
در این مقاله در مورد این عارضه به طور کامل توضیح خواهیم داد.
متاپلازی سنگفرشی چیست؟
متاپلازی سنگفرشی نوعی تغییر غیرسرطانی (خوش خیم) در سلول های سنگفرشی است که سطح اپی تلیوم بدن را می پوشانند. اپی تلیوم همان بافت نازکی است که سطح اندام ها و غدد مختلف بدن از جمله پوست را می پوشاند.
سلول های سنگفرشی در سراسر بدن یافت می شوند و در برخی شرایط نادر، متاپلازی سنگفرشی ممکن است به سرطان تبدیل شود. البته این اتفاق معمولا نادر است و در بیشتر موارد، این تغییرها فقط واکنشی طبیعی به تحریک یا التهاب مزمن هستند.
معنی دقیق متاپلازی سنگفرشی چیست؟
برای درک بهتر این اصطلاح، می توان آن را به دو بخش تقسیم کرد:
- سنگفرشی (Squamous): اشاره به سلول های کوچک و مسطحی دارد که سطح پوست، دهان، دهانه رحم و بسیاری از اندام های داخلی را می پوشانند.
- متاپلازی (Metaplasia): به معنای «تغییر نوع سلول» است؛ یعنی سلول ها به نوع دیگری تبدیل می شوند که در حالت عادی در آن ناحیه وجود ندارند.
به بیان ساده تر، در متاپلازی سنگفرشی، سلول های طبیعی یک بافت به سلول هایی شبیه به سلول های پوست یا سنگفرشی تبدیل می شوند. این تغییر گاهی دفاعی است؛ یعنی بدن برای مقابله با تحریک یا آسیب مداوم، سلول ها را تغییر می دهد تا از خود محافظت کند.
انواع متاپلازی سنگفرشی
پزشکان بر اساس نوع تغییر سلول ها، متاپلازی سنگفرشی را به دو نوع تقسیم می کنند:
- نوع کراتینه (Keratinizing):
در این نوع، سلول ها بیش از حد پروتئینی به نام کراتین تولید می کنند. کراتین همان ماده ای است که ساختار مو، پوست و ناخن را شکل می دهد. وقتی این نوع متاپلازی در اندام های داخلی مثل مثانه یا دهانه رحم رخ دهد، ممکن است نشانه ای از تحریک مزمن یا مرحله ای پیش سرطانی باشد. - نوع غیرکراتینه (Nonkeratinizing):
در این حالت، سلول ها کراتین زیادی تولید نمی کنند و معمولا این نوع متاپلازی سنگفرشی خوش خیم و بی خطر است و نیازی به درمان خاصی ندارد.
آیا متاپلازی سنگفرشی پیش سرطانی است؟
در بیشتر موارد، متاپلازی سنگفرشی غیرکراتینه پیش سرطانی نیست و به سرطان تبدیل نمی شود. اما نوع کراتینه می تواند در برخی شرایط، به عنوان مرحله ای پیش سرطانی در نظر گرفته شود، به ویژه اگر علت آن عفونت HPV یا تحریک مزمن باشد. در این صورت، درمان و پیگیری منظم اهمیت زیادی دارد تا از پیشرفت آن به سرطان جلوگیری شود.
اگر متاپلازی سنگفرشی درمان نشود چه اتفاقی می افتد؟
وقتی نوع کراتینه ی متاپلازی سنگفرشی درمان نشود، ممکن است ابتدا به دیسپلازی تبدیل شود. دیسپلازی یعنی افزایش تعداد سلول های غیرطبیعی در یک بافت. اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، ممکن است به نئوپلازی (رشد سلول های غیرقابل کنترل) منجر شود. نئوپلازی می تواند به شکل توده ای ظاهر شود که ممکن است سرطانی یا غیرسرطانی باشد.
در نهایت، اگر سلول های سنگفرشی سرطانی شوند، کارسینوم سلول سنگفرشی (Squamous Cell Carcinoma) به وجود می آید. شاید این اصطلاح را در مورد سرطان پوست شنیده باشید، اما در واقع این نوع سرطان می تواند در دهان، بینی، نای، ریه ها و حتی دهانه رحم نیز ایجاد شود.
متاپلازی سنگفرشی دهانه رحم چیست؟
متاپلازی سنگفرشی دهانه رحم یکی از شایع ترین انواع این تغییرات در بدن زنان است. این نوع متاپلازی زمانی رخ می دهد که سلول های تولیدکننده ی مخاط در بخش داخلی دهانه رحم (اندوسرویکس) به سلول های سنگفرشی تبدیل می شوند.
در بسیاری از زنان در سنین باروری، این نوع تغییر کاملا طبیعی است و نشانه ی بیماری نیست. تحقیقات نشان داده که حدود 80 درصد از زنان در سنین باروری و 75 درصد از زنان یائسه این تغییر را دارند و هیچ خطری از نظر سرطان برایشان وجود ندارد.
اما در برخی زنان که به ویروس HPV مبتلا هستند، متاپلازی سنگفرشی دهانه رحم می تواند حالت پیش سرطانی پیدا کند. در این حالت، سلول ها ممکن است به تدریج دچار دیسپلازی دهانه رحم شوند و اگر درمان انجام نشود، خطر سرطان دهانه رحم افزایش می یابد.
متاپلازی سنگفرشی در کدام بخش های دیگر بدن ایجاد می شود؟
گرچه بیشتر افراد با متاپلازی سنگفرشی دهانه رحم آشنا هستند، اما این تغییر می تواند در اندام های دیگر نیز دیده شود، از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مثانه و دستگاه ادراری: معمولا به دلیل التهاب یا عفونت های مزمن.
- سیستم گوارش: مانند مری یا معده.
- دهان، زبان و لوزه ها: به ویژه در افرادی که سیگار می کشند.
- سیستم تنفسی: در اثر تماس طولانی مدت با دود یا آلودگی.
- پوست: در اثر آسیب یا تحریک مداوم.
علت های بروز متاپلازی سنگفرشی
پزشکان هنوز به طور کامل نمی دانند چرا برخی سلول ها تغییر می کنند و متاپلازی سنگفرشی ایجاد می شود. اما عوامل زیر می توانند در بروز آن نقش داشته باشند:
- درمان های هورمونی یا پرتودرمانی پروستات (در مردان) ممکن است باعث متاپلازی در مجرای ادرار شود.
- عفونت با ویروس HPV می تواند موجب متاپلازی دهانه رحم شود.
- استفاده طولانی مدت از سوند ادراری یا عفونت های مکرر مجاری ادرار و سنگ کلیه ممکن است متاپلازی مثانه را ایجاد کند.
- سیگار کشیدن و بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) خطر متاپلازی در مجاری تنفسی را افزایش می دهد.
- کمبود ویتامین A نیز از علل شناخته شده ی متاپلازی در راه های هوایی است.
علائم متاپلازی سنگفرشی
علائم این بیماری بسته به محل درگیری متفاوت است و در بسیاری از موارد هیچ علامت مشخصی وجود ندارد.
اما برخی افراد ممکن است نشانه هایی را تجربه کنند، مانند:
- در مثانه: احساس فوریت در ادرار یا بی اختیاری ادرار.
- در دهانه رحم: التهاب دهانه رحم (سرویسیت) که ممکن است بدون علامت باشد، اما در صورت بروز، شامل:
- ترشحات بدبو یا تحریک در ناحیه واژن
- درد در هنگام رابطه جنسی
تشخیص و آزمایش های متاپلازی سنگفرشی
چگونه متاپلازی سنگفرشی تشخیص داده می شود؟
روش تشخیص متاپلازی سنگفرشی بستگی به ناحیه ای دارد که سلول ها در آن دچار تغییر شده اند.
در زنان، متاپلازی سنگفرشی دهانه رحم معمولا در حین غربالگری های معمول تشخیص داده می شود. پزشکان با استفاده از تست پاپ اسمیر (Pap smear) سلول های دهانه رحم و مجرای اندوسرویکس را بررسی می کنند تا تغییرات احتمالی سلولی شناسایی شود. همچنین، تست HPV برای تشخیص وجود ویروس پاپیلوم انسانی انجام می گیرد که یکی از عوامل مهم در بروز تغییرات پیش سرطانی است.
اگر نتایج آزمایش ها نشان دهد که احتمال تغییرات غیرطبیعی یا پیش سرطانی وجود دارد، پزشک ممکن است انجام کولپوسکوپی را پیشنهاد دهد. در این روش، دهانه رحم با دستگاه بزرگ نمایی مخصوصی بررسی می شود تا تغییرات دقیق تر سلولی و بافتی مشخص گردد. گاهی هم ممکن است نمونه برداری (بیوپسی) انجام شود تا سلول ها زیر میکروسکوپ توسط آسیب شناس (پاتولوژیست) بررسی شوند.
در سایر انواع متاپلازی سنگفرشی ( مانند آنچه در مثانه، ریه یا مجاری تنفسی رخ می دهد ) پزشک معمولا از بیوپسی استفاده می کند. در این روش، مقدار کمی از بافت یا سلول های ناحیه مشکوک برداشته و زیر میکروسکوپ بررسی می شود تا تغییرات سلولی، التهاب یا نشانه های احتمالی سرطان مشخص شوند.
به طور کلی، تشخیص زودهنگام از طریق غربالگری های منظم و مراجعه دوره ای به پزشک متخصص زنان یا داخلی، بهترین راه برای جلوگیری از پیشرفت بیماری است.
درمان و مدیریت متاپلازی سنگفرشی
درمان متاپلازی سنگفرشی چگونه است؟
در اغلب موارد، متاپلازی سنگفرشی غیرکراتینه (Nonkeratinizing) نیازی به درمان ندارد و تنها کافی است فرد به صورت منظم تحت پیگیری پزشک قرار گیرد. این نوع معمولا واکنشی طبیعی بدن به تغییرات هورمونی یا تحریکات جزئی است و خودبه خود به حالت طبیعی برمی گردد.
اما در نوع کراتینه (Keratinizing)، خطر پیشرفت به مراحل پیش سرطانی وجود دارد و نیاز به بررسی دقیق تر دارد. پزشک ممکن است تصمیم بگیرد که بیمار به طور منظم آزمایش های کنترل سلولی انجام دهد تا هرگونه تغییر احتمالی در مراحل اولیه شناسایی شود.
در صورت مشاهده تغییرات نگران کننده یا رشد غیرعادی سلول ها، نوع درمان با توجه به محل درگیری متفاوت است. برای مثال:
- در دهانه رحم، ممکن است روش هایی مانند برداشت بافت غیرطبیعی (LEEP یا کرایوتراپی) انجام شود.
- در مثانه یا مجاری ادراری، ممکن است از روش های جراحی کوچک یا درمان دارویی موضعی استفاده شود.
- اگر علت زمینه ای مثل کمبود ویتامین A یا عفونت HPV وجود داشته باشد، درمان روی رفع آن متمرکز خواهد بود.
هدف درمان، کنترل تغییرات سلولی، پیشگیری از دیسپلازی (تغییرات غیرطبیعی سلولی) و در نهایت جلوگیری از بروز سرطان است. پیگیری منظم و سبک زندگی سالم ( شامل ترک سیگار، تغذیه غنی از آنتی اکسیدان ها و معاینه های دوره ای ) نقش مهمی در بهبود وضعیت دارد.
زندگی با متاپلازی سنگفرشی
چه نکاتی را باید با پزشک در میان بگذارم؟
اگر مبتلا به متاپلازی سنگفرشی هستید، بهتر است در ملاقات با پزشک سؤالات زیر را مطرح کنید تا درک بهتری از وضعیت خود داشته باشید:
- علت اصلی بروز متاپلازی در بدن من چیست؟
- آیا در معرض خطر سرطان هستم؟ چگونه می توانم این خطر را کاهش دهم؟
- آیا نیاز به درمان دارم یا فقط پیگیری کافی است؟
- هر چند وقت یک بار باید تست یا غربالگری انجام دهم؟
- آیا علائمی وجود دارد که در صورت مشاهده، باید فورا به پزشک مراجعه کنم؟
پرسیدن این سؤالات به شما کمک می کند تا از وضعیت سلامت خود آگاه تر شوید و در مسیر درمان، با آرامش بیشتری تصمیم بگیرید.
سخنی از نی نی تینی
متاپلازی سنگفرشی در بیشتر موارد یک تغییر خوش خیم و غیرسرطانی در سلول های پوشاننده اندام ها و غدد بدن است. بسیاری از زنان دارای متاپلازی سنگفرشی غیرکراتینه دهانه رحم هستند و این وضعیت خطر ابتلا به سرطان را افزایش نمی دهد.
اما در نوع کراتینه، احتمال تبدیل به دیسپلازی وجود دارد و اگر درمان نشود، ممکن است در مراحل بعدی به سرطان سلول سنگفرشی منجر گردد. بنابراین، پیگیری منظم پزشکی، انجام تست های دوره ای و رعایت توصیه های پزشک مهم ترین راهکار برای حفظ سلامت و پیشگیری از پیشرفت بیماری است.
آیا شما یا اطرافیانتان تجربه ای از تشخیص یا درمان متاپلازی سنگفرشی دارید؟ تجربه خود را در بخش دیدگاه ها با ما به اشتراک بگذارید تا دیگران نیز از تجربیات شما استفاده کنند.
