ماموگرافی چیست و چگونه انجام می شود؟
ماموگرافی نوعی تصویربرداری پزشکی است که با استفاده از اشعه ایکس با دُز پایین از بافت سینه، به شناسایی تغییرات یا نواحی غیرعادی در سینه کمک می کند. پزشکان از ماموگرافی برای غربالگری و تشخیص زودهنگام سرطان سینه استفاده می کنند، حتی پیش از آن که علائم ظاهری بیماری بروز پیدا کند.
اگر دچار علائمی مثل توده در سینه، درد، ترشح از نوک سینه یا تغییرات پوستی شده اید، ماموگرافی تشخیصی می تواند به شناسایی منبع مشکل کمک کند. اما اگر هیچ علامتی ندارید و صرفا می خواهید سینه های خود را بررسی کنید، ماموگرافی غربالگری انجام می شود.
طبق توصیه ها، بیشتر خانم ها باید از سن 40 سالگی تصویربرداری منظم را شروع کنند. با این حال، سن دقیق شروع و فاصله بین انجام ماموگرافی ها بستگی به سطح ریسک فردی شما دارد.
ماموگرافی چه کاربردهایی دارد؟
بیشتر افراد وقتی نام ماموگرافی را می شنوند، آن را فقط با تشخیص سرطان سینه مرتبط می دانند. اما در واقع چندین کاربرد مهم دارد:
- غربالگری سرطان سینه پیش از بروز علائم
- بررسی نواحی مشکوک یا دردناک در سینه
- پیگیری وضعیت بیمارانی که در گذشته دچار بیماری های خوش خیم یا بدخیم سینه بوده اند
- ارزیابی تغییرات در بافت سینه، به ویژه در زنان دارای سینه های متراکم
سرطان سینه پس از سرطان پوست، شایع ترین نوع سرطان در بین زنان است و حدود 15٪ از کل تشخیص های جدید سرطان را تشکیل می دهد. تشخیص زودهنگام این بیماری تأثیر چشمگیری بر نرخ بقا دارد. آمارها نشان می دهند اگر سرطان سینه در مراحل اولیه شناسایی شود، نرخ بقاء پنج ساله آن به بیش از 99٪ می رسد.
انواع ماموگرافی
امروزه دو نوع اصلی ماموگرافی وجود دارد که هر دو از تکنولوژی دیجیتال استفاده می کنند:
ماموگرافی دیجیتال دوبُعدی (2D)
در این روش، از هر سینه دو تصویر از زوایای مختلف (معمولا از بالا به پایین و از طرفین) گرفته می شود. این تصاویر به پزشک اجازه می دهد تغییرات را تا حدی مشاهده کند، اما ممکن است در سینه های متراکم، برخی نواحی پنهان بماند.
ماموگرافی دیجیتال سه بُعدی (3D) یا توموسنتز سینه
در این تکنولوژی پیشرفته، سینه فقط یک بار فشرده می شود و دستگاه با حرکت دایره ای چند تصویر پشت سر هم می گیرد. سپس رایانه این تصاویر را مانند “برش های مقطعی” کنار هم قرار می دهد و یک نمای سه بعدی از بافت سینه ارائه می دهد. این روش به پزشکان کمک می کند تا حتی کوچک ترین توده ها یا ناهنجاری ها را در بین بافت های متراکم تشخیص دهند.
در ایران نیز مراکز تصویربرداری مجهز به ماموگرافی دیجیتال سه بعدی در حال گسترش هستند، به ویژه در کلان شهرهایی مثل تهران، اصفهان و مشهد.
آیا ماموگرافی می تواند سرطان را تشخیص دهد؟
می تواند نشانه های احتمالی سرطان سینه را نمایان کند، اما به تنهایی برای تشخیص قطعی سرطان کافی نیست.
اگر در این آزمایش ناحیه مشکوکی دیده شود، پزشک ممکن است برای بررسی بیشتر آزمایش هایی مانند بیوپسی سینه (نمونه برداری) را تجویز کند. در بیوپسی، از بافت مشکوک نمونه گیری می شود تا مشخص گردد آیا سلول ها سرطانی هستند یا خیر.
بنابراین تصویربرداری یک ابزار تشخیصی اولیه و حیاتی است، اما برای نتیجه گیری نهایی، به بررسی های تکمیلی نیاز است.
ماموگرافی برای چه کسانی مناسب است؟
بر اساس توصیه گروه کار تخصصی خدمات پیشگیرانه آمریکا (USPSTF)، تمام زنان بین سنین 40 تا 75 سال باید هر دو سال یک بار این آزمایش را انجام دهند. اما دیگر سازمان های علمی ممکن است پیشنهادهایی متفاوت داشته باشند. درنتیجه، بهترین کار این است که با پزشک خود درباره سن شروع و فاصله مناسب بین ماموگرافی ها صحبت کنید.
برخی از زنان ممکن است به دلیل ریسک بالاتر، نیاز به شروع زودتر یا انجام مکرر تصویربرداری داشته باشند، از جمله:
- سابقه شخصی ابتلا به سرطان سینه
- سابقه خانوادگی سرطان سینه یا تخمدان
- داشتن جهش های ژنتیکی مانند BRCA1 و BRCA2
- وجود برخی بیماری های خوش خیم در سینه مثل هایپرپلازی مجرایی غیرعادی
- داشتن بافت سینه متراکم یا فشرده
همچنین، مردانی که سابقه خانوادگی قوی از سرطان سینه دارند، ممکن است در گروه پرخطر قرار بگیرند و لازم باشد غربالگری سینه را انجام دهند. البته تنها حدود 1٪ از موارد سرطان سینه در مردان رخ می دهد.
هر چند وقت یک بار باید ماموگرافی انجام داد؟
تعداد دفعات موردنیاز برای انجام آن بستگی به سطح ریسک فردی دارد:
- اگر در دسته ریسک معمولی قرار دارید، معمولا هر یک تا دو سال از سن 40 سالگی باید انجام دهید.
- اگر در معرض ریسک بالاتر هستید، پزشک ممکن است توصیه کند زودتر شروع کنید یا دفعات بیشتری غربالگری انجام دهید.
در برخی موارد، پزشک ممکن است آزمایش های تکمیلی مانند سونوگرافی کل سینه یا ام آر آی (MRI) سینه را نیز به عنوان مکمل ماموگرافی پیشنهاد دهد.
همه چیز درباره انجام ماموگرافی: از نحوه کار تا آمادگی قبل از انجام
ماموگرافی چطور کار می کند؟
این آزمایش با استفاده از دستگاهی مخصوص با اشعه ایکس و با دوز پایین انجام می شود که به طور ویژه برای بررسی بافت سینه طراحی شده است. در این روش، دستگاه تصاویر دقیقی از بافت سینه تهیه می کند تا تغییرات غیرطبیعی احتمالی شناسایی شوند.
در حین انجام تصویربرداری، سینه شما روی یک صفحه نگهدارنده قرار می گیرد. سپس یک صفحه پلاستیکی دیگر (به نام پدل) از بالا روی سینه فشار وارد می کند. این فشار باعث فشرده شدن سینه می شود تا حرکت آن متوقف شود و تصویر واضح تری به دست آید. اشعه ایکس از میان بافت سینه عبور می کند و توسط آشکارساز دیجیتال در طرف مقابل دریافت می شود. سپس این داده ها به رایانه منتقل می شوند تا تصویر دیجیتالی ماموگرام ایجاد شود.
چرا فشار روی سینه لازم است؟
- جلوگیری از تار شدن تصویر به دلیل حرکت سینه
- کاهش ضخامت بافت سینه برای عبور بهتر اشعه
- کاهش دوز اشعه برای ایمنی بیشتر
- ایجاد تصویر باکیفیت برای تشخیص دقیق تر
چه کسی ماموگرافی را انجام می دهد؟
تصویربرداری توسط متخصصی به نام تکنولوژیست رادیولوژی یا ماموگرافر انجام می شود. این افراد آموزش های خاصی دیده اند تا ماموگرافی را با دقت و ایمنی انجام دهند. بعد از ثبت تصاویر، رادیولوژیست (پزشک متخصص در تفسیر تصاویر پزشکی) آن ها را بررسی کرده و نتیجه را به پزشک شما ارسال می کند.
چطور برای ماموگرافی آماده شویم؟
آمادگی برای آن ساده است، اما رعایت چند نکته می تواند تجربه راحت تری برای شما رقم بزند:
- اگر باردار هستید، در دوران شیردهی قرار دارید یا احتمال بارداری وجود دارد، حتما به پزشک اطلاع دهید. شاید به جای ماموگرافی، انجام سونوگرافی تجویز شود.
- اگر پریود می شوید، بهتر است زمان انجام تصویربرداری را به هفته بعد از پایان قاعدگی موکول کنید تا سینه ها حساس و دردناک نباشند.
- داشتن پروتز سینه یا تزریق واکسن اخیر (مانند واکسن کرونا) را به مرکز ماموگرافی اطلاع دهید.
در روز ماموگرافی:
- مانند روزهای عادی غذا بخورید و داروهای معمول خود را مصرف کنید.
- از استفاده از دئودورانت، عطر، لوسیون یا پودر بدن در ناحیه زیربغل و سینه خودداری کنید؛ این مواد می توانند تصویر ماموگرام را مختل کنند.
- باید لباس بالاتنه را درآورید؛ یک گان پزشکی به شما داده خواهد شد.
در طول ماموگرافی چه انتظاری داشته باشیم؟
فرایند معمول تصویربرداری شامل مراحل زیر است:
- لباس و زیورآلات بالاتنه را خارج می کنید و روپوش پزشکی می پوشید.
- روبه روی دستگاه ماموگرافی قرار می گیرید.
- تکنولوژیست یک سینه را روی صفحه قرار می دهد و با پدل، آن را فشرده می کند.
- دستگاه تصویر اشعه ایکس را ثبت می کند.
- همین فرایند برای سینه دیگر تکرار می شود.
- پس از پایان کار، لباس خود را می پوشید و می توانید به خانه برگردید.
آیا ماموگرافی درد دارد؟
بعضی افراد در طول تصویربرداری احساس ناراحتی یا فشار می کنند و برای برخی نیز دردناک است. با این حال، خوشبختانه این فرایند بسیار کوتاه و قابل تحمل است.
عواملی که بر میزان ناراحتی تأثیر دارند:
- اندازه و تراکم سینه ها
- مقدار فشاری که لازم است وارد شود
- وضعیت قاعدگی شما
- مهارت تکنولوژیست
- توانایی شما در ریلکس بودن و قرارگیری صحیح
اگر در حین انجام تصویربرداری درد شدید داشتید، حتما به تکنولوژیست اطلاع دهید تا فشار دستگاه را تنظیم کند.
ماموگرافی چقدر طول می کشد؟
- ماموگرافی غربالگری معمولا بین ۱۵ تا ۲۰ دقیقه زمان می برد.
- ماموگرافی تشخیصی به دلیل نیاز به تصاویر بیشتر، ممکن است کمی بیشتر طول بکشد.
آیا ماموگرافی ایمن است؟
بله، میزان اشعه ای که در آن استفاده می شود بسیار پایین است و در برابر فواید آن در تشخیص زودهنگام سرطان پستان بسیار ناچیز به شمار می رود.
اگر احتمال بارداری وجود دارد، حتما با پزشک خود مشورت کنید. در شرایط معمول، تصویربرداری در دوران بارداری تنها در صورت وجود ریسک بالا انجام می شود.
نتایج و پیگیری پس از ماموگرافی
جواب ماموگرافی چه زمانی آماده می شود؟
در بیشتر موارد، جواب ماموگرافی ظرف چند روز آماده می شود، اگرچه ممکن است این زمان متغیر باشد. رادیولوژیست ها معمولا ماموگرافی جدید را با تصویر قبلی مقایسه می کنند. پس از بررسی، نتیجه برای شما و پزشکتان ارسال می شود.
اگر طی یک ماه نتیجه ای دریافت نکردید، حتما با پزشک یا مرکز ماموگرافی تماس بگیرید.
جواب ماموگرافی غربالگری چه اطلاعاتی به شما می دهد؟
شما یک نامه نتیجه دریافت خواهید کرد که اطلاعات کلی و قابل فهمی درباره وضعیت شما ارائه می دهد. این نامه ممکن است نشان دهد که همه چیز طبیعی است یا اینکه نیاز به تصویربرداری بیشتر دارید.
گزارش تصویربرداری همچنین شامل تراکم پستان می شود، یعنی میزان بافت فیبروغده ای نسبت به چربی در سینه ها. طبق قانون، این اطلاعات باید در گزارش گنجانده شود. اگر سوالی درباره نتیجه دارید، بدون تردید از پزشک خود بپرسید.
سیستم BI-RADS چیست؟
پزشکان برای گزارش نتایج ماموگرافی از سیستم استانداردی به نام BI-RADS (سامانه گزارش دهی و پایش تصویربرداری پستان) استفاده می کنند. این سیستم نتایج را در قالب عددی از 0 تا 6 طبقه بندی می کند:
ماموگرافی طبیعی یعنی چه؟
یعنی رادیولوژیست هیچ ناحیه غیرطبیعی در پستان ها پیدا نکرده است. با این حال، حتی در صورت طبیعی بودن جواب، باید طبق برنامه پیشنهادی پزشکتان، ماموگرافی را ادامه دهید. اهمیت غربالگری زمانی بیشتر می شود که امکان مقایسه با تصاویر قبلی وجود داشته باشد.
ماموگرافی غیرطبیعی یعنی چه؟
اگر نتیجه تصویربرداری نواحی مشکوکی را نشان دهد، ممکن است پزشک تصویربرداری تکمیلی مانند ماموگرافی اختصاصی، سونوگرافی پستان یا حتی بیوپسی را توصیه کند. در صورت غیرطبیعی بودن نتایج، پزشک مراحل بعدی را با شما بررسی خواهد کرد.
دقت ماموگرافی چقدر است؟
این روش حدود 85 تا 90 درصد دقت دارد. این روش توانایی شناسایی زودهنگام ناهنجاری ها را افزایش داده، حتی پیش از آنکه توده ای قابل لمس باشد. با این حال، برخی ناهنجاری ها ممکن است در تصویر دیده نشوند.
اگر هنگام معاینه خودتان متوجه چیزی غیرعادی شدید یا نشانه جدیدی در پستان داشتید، حتی با وجود ماموگرافی طبیعی، حتما با پزشک خود تماس بگیرید.
سخنی از نی نی تینی
ماموگرافی یکی از ابزارهای حیاتی برای غربالگری سرطان پستان است و می تواند به پایش تغییرات در شرایط خوش خیم پستان نیز کمک کند. گرچه این روند ممکن است کمی ناراحت کننده باشد یا انتظار برای دریافت نتیجه اضطراب آور باشد، اما انجام منظم آن بر اساس سن و شرایط شما اهمیت زیادی دارد.
اگر سوالی درباره خطر ابتلا به سرطان سینه یا روند ماموگرافی دارید، حتما با پزشکتان مطرح کنید آن ها کنار شما هستند تا راهنمایی تان کنند.
اگر تجربه ای از انجام ماموگرافی دارید، لطفا آن را با ما و سایر خوانندگان به اشتراک بگذارید. چه چیزی باعث شد تصمیم به انجام ماموگرافی بگیرید؟ آیا روند انجام آن برایتان راحت یا استرس زا بود؟ چگونه با انتظار برای دریافت نتیجه کنار آمدید؟
نظر یا تجربه تان می تواند به دیگر زنان کمک کند تا با آگاهی و آرامش بیشتری برای غربالگری سرطان پستان اقدام کنند. در بخش دیدگاه ها منتظرتان هستیم!
