دوران پس از زایمان، مرحله ای حساس و پرچالش برای هر مادر است و مراقبت از بدن و ذهن اهمیت زیادی دارد. ماساژ پس از زایمان می تواند به کاهش دردها، کاهش استرس و بازگرداندن آرامش کمک کند. با یادگیری تکنیک های صحیح و رعایت نکات ایمنی، می توان این تجربه را حتی در خانه به راحتی انجام داد. در این مقاله، همه آنچه برای شروع و بهره مندی از فواید ماساژ پس از زایمان نیاز دارید، آورده شده است.
ماساژ پس از زایمان چیست؟
ماساژ پس از زایمان فقط یک تجربه لوکس یا آرامش بخش در فضای اسپا نیست. این نوع ماساژ، یک روش مراقبتی تخصصی است که به گفته انجمن بارداری آمریکا می تواند به تسریع روند بهبودی بدن پس از زایمان کمک کند و فرآیند ترمیم جسمی و روانی مادر را حمایت کند.
در ماساژ پس از زایمان، تمرکز اصلی روی نیازهای خاص بدن مادر تازه زایمان کرده است؛ یعنی عضلاتی که در دوران بارداری و زایمان تحت فشار بوده اند، گردش خون، تخلیه مایعات اضافی بدن و کاهش تنش های عصبی. البته بسیار مهم است که این ماساژ توسط ماساژدرمانی انجام شود که آموزش کار با مادران پس از زایمان را دیده باشد.
در فرهنگ ایرانی هم از گذشته به اهمیت لمس درمانی، روغن مالی و ماساژ ملایم بعد از زایمان توجه می شده است. ترکیب این نگاه سنتی با دانش علمی امروز، می تواند ماساژ پس از زایمان را به یکی از مؤثرترین روش های مراقبت از مادر تبدیل کند.
چه زمانی می توان ماساژ پس از زایمان را شروع کرد؟
به طور معمول، بیشتر متخصصان توصیه می کنند ماساژ پس از زایمان از حدود چهار تا شش هفته بعد از زایمان شروع شود. این بازه زمانی به بدن اجازه می دهد تا مرحله اولیه ترمیم را پشت سر بگذارد. البته زمان دقیق شروع، به عوامل مختلفی بستگی دارد.
اگر زایمان طبیعی داشته اید، معمولا بدن زودتر آماده ماساژ می شود. اما در صورت زایمان سزارین، ممکن است به زمان بیشتری نیاز داشته باشید تا بخیه ها و بافت ها به اندازه کافی ترمیم شوند. همچنین سرعت بهبودی هر مادر با مادر دیگر متفاوت است و نظر پزشک یا ماما در این مورد بسیار تعیین کننده است.
برخی مادران ترجیح می دهند کمی بیشتر صبر کنند تا هم از نظر جسمی و هم از نظر روحی آماده تر باشند. مهم ترین نکته این است که قبل از شروع ماساژ پس از زایمان، حتما با پزشک خود مشورت کنید تا مطمئن شوید این کار برای شرایط بدنی شما بی خطر است.
فواید ماساژ پس از زایمان برای مادران
حتی اگر تا به حال تجربه ماساژ نداشته باشید، فواید ماساژ پس از زایمان می تواند شما را به امتحان کردن آن ترغیب کند. این فواید فقط به آرامش لحظه ای محدود نمی شود و می تواند روی سلامت کلی بدن و ذهن مادر اثر مثبت بگذارد.
افزایش آرامش و کاهش اضطراب با ماساژ پس از زایمان
ماساژ پس از زایمان به کاهش استرس و اضطرابی که در این دوره شایع است کمک می کند. وقتی مادر برای مدتی دراز می کشد و بدنش را به دست ماساژ می سپارد، سیستم عصبی آرام تر می شود و ذهن از افکار پراکنده فاصله می گیرد. این آرامش می تواند به بهبود کیفیت خواب هم کمک کند؛ مشکلی که بسیاری از مادران تازه با آن درگیر هستند.
کاهش گرفتگی عضلات و دردهای بدن
گردن، شانه ها و کمر بعد از زایمان معمولا بیشترین فشار را تحمل می کنند. ساعت ها شیردهی، بغل کردن نوزاد و وضعیت های نامناسب بدن می تواند باعث درد و سفتی عضلات شود. ماساژ پس از زایمان با حرکات ملایم و هدفمند، به شل شدن عضلات و کاهش درد کمک می کند. در موارد دردهای مزمن، معمولا به چند جلسه ماساژ منظم نیاز است.
بهبود گردش خون و کمک به ترمیم بدن
یکی دیگر از فواید ماساژ پس از زایمان، افزایش جریان خون در بدن است. گردش خون بهتر، اکسیژن و مواد مغذی بیشتری به بافت ها می رساند و روند ترمیم را سرعت می بخشد. همچنین گفته می شود ماساژ می تواند به جمع شدن تدریجی رحم و بازگشت آن به اندازه طبیعی کمک کند.
تعادل هورمونی و بهبود خلق وخو
ماساژ پس از زایمان می تواند سطح هورمون استرس (کورتیزول) را کاهش دهد و در مقابل، ترشح هورمون هایی مثل اکسی توسین را افزایش دهد. این تغییرات هورمونی نقش مهمی در بهبود خلق وخو، احساس آرامش و حتی تقویت پیوند عاطفی مادر و نوزاد دارند.
کمک به تخلیه لنفاوی و کاهش ورم
در دوران بارداری، احتباس مایعات در بدن شایع است و ممکن است بعد از زایمان هم ادامه داشته باشد. ماساژ پس از زایمان با حرکات ملایم می تواند به کاهش ورم و تخلیه بهتر مایعات اضافی کمک کند. البته انجام ماساژهای تخصصی تخلیه لنفاوی باید حتما با نظر پزشک باشد.
حمایت از شیردهی و افزایش شیر مادر
برخی مطالعات نشان می دهد ماساژ می تواند سطح هورمون پرولاکتین، که مسئول تولید شیر است، را افزایش دهد. همچنین آرامش عضلات قفسه سینه و شانه ها می تواند وضعیت شیردهی را بهبود ببخشد و جریان شیر را راحت تر کند.
حمایت از سلامت روان مادر
ماساژ پس از زایمان ممکن است در کاهش علائم افسردگی پس از زایمان هم مؤثر باشد. آزاد شدن اندورفین، دوپامین و سروتونین در حین ماساژ می تواند احساس شادی و رضایت را افزایش دهد و به مادر کمک کند این دوره حساس را با آرامش بیشتری پشت سر بگذارد.
نحوه صحیح ماساژ پس از زایمان و تکنیک های رایج
به طور کلی، متخصصان توصیه می کنند در دوران پس از زایمان از ماساژهای ملایم استفاده شود. بدن مادر تازه زایمان کرده حساس است و نباید با فشار زیاد تحت استرس قرار بگیرد. ماساژ سوئدی با حرکات کشیده و آرام، یکی از مناسب ترین گزینه ها در این دوره محسوب می شود.
در ادامه، چند تکنیک رایج و ایمن در ماساژ پس از زایمان برای نواحی مختلف بدن معرفی می شود:
- شکم: حرکات دایره ای و بسیار ملایم می تواند به هضم بهتر و جمع شدن تدریجی رحم کمک کند. در صورت زایمان سزارین، از فشار عمیق باید کاملا پرهیز شود.
- کمر و لگن: این نواحی در بارداری و زایمان فشار زیادی تحمل می کنند. حرکات آرام، ورز دادن ملایم و کشش سبک به کاهش گرفتگی عضلات کمک می کند.
- شانه ها و گردن: بغل کردن و شیردهی مداوم، تنش زیادی در این قسمت ایجاد می کند. ترکیبی از فشار ملایم و کشش می تواند درد و سفتی را کاهش دهد.
- پاها و کف پا: ماساژ ملایم پاها باعث بهبود گردش خون و کاهش ورم می شود. در هفته های اول پس از زایمان، باید از فشار عمیق روی پاها خودداری شود.
- دست ها و مچ ها: بسیاری از مادران به دلیل بلند کردن مداوم نوزاد دچار درد مچ دست می شوند. ماساژ و کشش ملایم می تواند این دردها را کمتر کند.
- ماساژ سینه: حرکات بسیار ملایم و رو به خارج می تواند به کاهش احتقان و بهبود جریان لنفاوی کمک کند، البته فقط در صورتی که مادر با این کار احساس راحتی داشته باشد.
چه زمانی باید از ماساژ پس از زایمان پرهیز کرد؟
با وجود همه فواید، ماساژ پس از زایمان همیشه و برای همه مناسب نیست. در برخی شرایط، پزشک یا ماما ممکن است توصیه کند که فعلا از ماساژ خودداری کنید.
از جمله مواردی که می تواند جزء موارد منع ماساژ پس از زایمان باشد، می توان به این شرایط اشاره کرد:
- فشار خون بسیار بالا یا مشکلات جدی قلبی
- دوران نقاهت جراحی های مهم شکمی یا لگنی که هنوز پزشک آن را تأیید نکرده است (مثلا بهبود ناقص پس از سزارین پیچیده)
- سابقه یا وجود لخته خون، مانند ترومبوز ورید عمقی
- عوارض شدید پس از زایمان، مانند عفونت های جدی یا خون ریزی شدید
علاوه بر این، در مورد بعضی نواحی بدن و تکنیک ها باید احتیاط بیشتری داشت:
- انجام ماساژ عمیق روی شکم در هفته های ابتدایی پس از زایمان، به ویژه بعد از سزارین
- وارد کردن فشار زیاد روی پاهای متورم، به دلیل احتمال افزایش خطر لخته شدن خون
- ماساژ مستقیم روی محل برش سزارین، پارگی های پرینه یا محل اپیزیوتومی تا زمان ترمیم کامل
- وارد کردن فشار زیاد به ناحیه بالای کمر و قفسه سینه، که ممکن است برای برخی مادران شیرده آزاردهنده باشد
در نهایت، همیشه توصیه می شود شرایط فردی خود را با پزشک در میان بگذارید تا مطمئن شوید ماساژ پس از زایمان برای شما بی خطر است.
سخنی از نی نی تینی
ماساژ پس از زایمان می تواند به کاهش استرس، تسکین دردهای عضلانی، بهبود گردش خون و حمایت از سلامت جسم و روان مادر کمک کند. تا زمانی که فشار ماساژ ملایم باشد و پزشک شما منع خاصی اعلام نکرده باشد، این روش می تواند راهی ساده و لذت بخش برای مراقبت از خود در دوران حساس پس از تولد نوزاد باشد.
البته باید به یاد داشت که این اطلاعات جایگزین نظر پزشک نیست. برای هر تصمیم درمانی، مشورت با متخصص سلامت بهترین و مطمئن ترین راه است.
اگر تجربه ای از ماساژ پس از زایمان داشته اید یا نکته ای مفید درباره روش های خانگی آن می دانید، حتما در بخش نظرات با ما و دیگر مادران به اشتراک بگذارید تا این راهنمای مراقبتی کامل تر و کاربردی تر شود.
