لیکن پلان دهانی یکی از بیماری های التهابی مزمن دهان است که با ایجاد لکه ها یا خطوط سفید رنگ روی مخاط دهان، لثه یا زبان شناخته می شود. این بیماری مسری نیست، اما می تواند باعث سوزش، درد یا ناراحتی هنگام خوردن و آشامیدن شود. آشنایی با علت، علائم، تشخیص و درمان لیکن پلان دهانی به شما کمک می کند تا آن را بهتر مدیریت کرده و کیفیت زندگی خود را حفظ کنید. در این مقاله در مورد این عارضه بیشتر توضیح خواهیم داد.
لیکن پلان دهانی چیست؟
لیکن پلان دهانی یک بیماری التهابی مزمن است که لایه ی پوشاننده ی داخل دهان را درگیر می کند. این بیماری باعث تغییراتی در مخاط دهان می شود که ممکن است به صورت لکه های سفید رنگ یا طرح های توری شکل ظریف در داخل گونه ها دیده شوند. در بعضی افراد نیز لثه ها قرمز و ملتهب می شوند.
اگرچه لیکن پلان دهانی معمولا خطرناک یا سرطانی نیست، اما می تواند باعث سوزش، درد یا ناراحتی در هنگام غذا خوردن و مسواک زدن شود. در بسیاری از موارد برای کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی، نیاز به درمان دارویی وجود دارد.
علت لیکن پلان دهانی
پزشکان هنوز به طور دقیق علت لیکن پلان دهانی را نمی دانند. اما مطالعات نشان داده اند که این بیماری ارتباط نزدیکی با اختلالات سیستم ایمنی بدن دارد. در حالت طبیعی، سیستم ایمنی برای دفاع در برابر عوامل بیماری زا مانند ویروس ها و باکتری ها فعال می شود.
اما در افراد مبتلا به لیکن پلان دهانی، سلول های ایمنی به اشتباه به بافت های سالم داخل دهان حمله می کنند و باعث التهاب و آسیب مخاط دهان می شوند.
برخی از داروها نیز می توانند در بروز این وضعیت نقش داشته باشند، از جمله:
- داروهای ضدقارچ و ضدانگل
- داروهای ضدتشنج
- بتابلاکرها (داروهای فشار خون)
- داروهای ادرارآور
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (مانند ایبوپروفن)
علاوه بر این، برخی بیماری ها مانند هپاتیت B و C، ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) و سیروز صفراوی اولیه نیز می توانند با لیکن پلان دهانی ارتباط داشته باشند.
علائم لیکن پلان دهانی
علائم این بیماری بسته به نوع آن متفاوت است و معمولا به صورت دوره ای ظاهر و ناپدید می شوند. رایج ترین نشانه ها عبارت اند از:
- خطوط سفید و ظریف شبیه تار عنکبوت در داخل گونه یا روی زبان
- لکه ها یا نقاط سفید روی لثه ها یا زبان
- زخم یا آفت روی زبان، لثه یا سقف دهان
- قرمزی و التهاب لثه ها
- احساس درد یا سوزش هنگام خوردن غذاهای اسیدی، شور یا تند
در برخی افراد، لیکن پلان ممکن است فقط به دهان محدود نباشد و در نواحی دیگر بدن مانند پوست سر یا ناحیه تناسلی هم ضایعات خارش دار ایجاد کند.
انواع لیکن پلان دهانی
این بیماری معمولا در دو نوع اصلی مشاهده می شود:
- لیکن پلان دهانی شبکه ای (رتیکولار)
این نوع شایع تر و خفیف تر است و با لکه ها یا خطوط سفید رنگ و نازک در داخل دهان شناخته می شود. معمولا دردناک نیست و بسیاری از افراد ممکن است بدون اینکه متوجه شوند، مدت ها دچار آن باشند.
- لیکن پلان دهانی فرسایشی (اروزیو)
این نوع شدیدتر است و با قرمزی، التهاب و زخم در مخاط دهان یا لثه ها همراه است. در این حالت، خوردن و نوشیدن می تواند بسیار دردناک باشد و حتی مسواک زدن معمولی نیز باعث سوزش شود. در برخی بیماران، زخم ها ممکن است مکررا عود کنند.
تشخیص لیکن پلان دهانی
پزشک یا دندان پزشک با معاینه ی دقیق داخل دهان معمولا می تواند این بیماری را تشخیص دهد.
در مواردی برای اطمینان بیشتر، نمونه برداری از بافت دهان (بیوپسی) انجام می شود تا سایر بیماری های مشابه مانند عفونت قارچی یا زخم های پیش سرطانی رد شوند.
گاهی پزشک آزمایش خون نیز درخواست می کند تا از نظر بیماری هایی مانند هپاتیت بررسی شود.
درمان لیکن پلان دهانی
درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد، اما هدف از درمان کاهش علائم، کنترل التهاب و پیشگیری از عود مجدد بیماری است.
اگر علائم خفیف باشند و بیمار درد یا ناراحتی نداشته باشد، ممکن است نیازی به دارو نباشد.
اما در مواردی که زخم ها دردناک اند یا لثه ها ملتهب شده اند، درمان معمولا شامل موارد زیر است:
- داروهای کورتونی موضعی برای کاهش التهاب
- داروهای ضد درد و بی حس کننده برای تسکین موقت
- شست وشوی دهان با محلول ضدعفونی کننده جهت جلوگیری از عفونت ثانویه
- پرهیز از مواد غذایی محرک مانند ترشی، غذاهای تند، مرکبات و نوشیدنی های داغ
- کاهش استرس از طریق ورزش، مدیتیشن یا خواب کافی
در برخی موارد مقاوم، ممکن است پزشک داروهای سیستمیک (خوراکی یا تزریقی) تجویز کند.
عوامل تشدید و محرک لیکن پلان دهانی
بسیاری از بیماران با تجربه یاد می گیرند که چه عواملی باعث تشدید علائم آن ها می شود. این محرک ها عبارت اند از:
- آلرژی به خمیر دندان یا مواد دندانی
- زخم یا آسیب دهانی ناشی از دندان تیز یا پرکردگی نامناسب
- استرس یا اضطراب
- مصرف برخی داروها
- عفونت های دهانی یا لثه ای
شناخت این عوامل و پرهیز از آن ها می تواند تا حد زیادی به کنترل بیماری کمک کند.
عوارض لیکن پلان دهانی
در صورت درمان نشدن، این بیماری ممکن است باعث:
- کاهش وزن به دلیل درد هنگام غذا خوردن
- افزایش خطر ابتلا به عفونت های قارچی یا باکتریایی در دهان
- در موارد نادر (حدود 1 تا 4 درصد بیماران)، احتمال بروز سرطان دهان به ویژه در نوع فرسایشی بیماری وجود دارد.
به همین دلیل، بررسی های منظم توسط دندان پزشک یا متخصص دهان و فک و صورت اهمیت زیادی دارد. اگر تغییرات مشکوکی مانند زخم هایی که بهبود نمی یابند مشاهده شد، باید سریعا ارزیابی شوند.
درمان لیکن پلان دهانی
درمان لیکن پلان دهانی معمولا بر کنترل علائم و پیشگیری از عود بیماری تمرکز دارد. اگر علائم خفیف باشند و برایتان آزاردهنده نباشند، ممکن است پزشک درمان خاصی را توصیه نکند. اما در مواردی که التهاب یا درد وجود دارد، درمان ترکیبی از داروها و تغییرات سبک زندگی می تواند کمک کننده باشد.
داروهای مورد استفاده در درمان لیکن پلان دهانی
اگر علائم شما واضح باشند، پزشک ممکن است برای کاهش التهاب یا تسکین درد دارو تجویز کند. این داروها معمولا با هدف آرام کردن واکنش ایمنی بدن و جلوگیری از التهاب بیش ازحد به کار می روند. متداول ترین گزینه ها عبارت اند از:
۱. کورتیکواستروئیدها
درمان اصلی این بیماری محسوب می شوند. ممکن است پزشک ژل یا پماد حاوی استروئید تجویز کند تا مستقیما روی ضایعات دهان بمالید.
اگر با این روش بهبود حاصل نشود، ممکن است تزریق استروئید یا قرص خوراکی تجویز شود. این داروها التهاب را کاهش داده و باعث بهبود سریع تر ضایعات می شوند.
البته در مصرف طولانی مدت باید تحت نظر پزشک باشید تا عوارض جانبی کنترل شود.
۲. داروهای مهارکننده کلسی نورین
اگر درمان با استروئید نتیجه ندهد، پزشک ممکن است از این داروها استفاده کند. رایج ترین نوع آن ها پمادهای موضعی مانند تاکرولیموس هستند که روی زخم ها مالیده می شوند و با سرکوب فعالیت سیستم ایمنی، التهاب را کم می کنند.
۳. داروهای ضد درد
در مواردی که درد شدید باشد، داروهای ساده ای مانند استامینوفن یا داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (مثل ایبوپروفن) ممکن است کافی باشند.
برای تسکین موقت درد، پزشک می تواند محلول های بی حس کننده مانند لیدوکائین موضعی را نیز توصیه کند تا هنگام غذا خوردن راحت تر باشید.
تغییر سبک زندگی برای کنترل لیکن پلان دهانی
علاوه بر دارو، تغییر برخی عادات روزمره نقش مهمی در کنترل بیماری دارد. هر فرد ممکن است محرک های خاصی داشته باشد، اما رعایت نکات زیر برای بیشتر بیماران مؤثر است:
- از غذاهای اسیدی، شور، تند و سفت پرهیز کنید.
- سیگار نکشید و از نوشیدنی های الکلی دوری کنید.
- از مسواک نرم یا مسواک برقی با دور پایین استفاده کنید تا به لثه آسیب نرسد.
- خمیر دندان و نخ دندان بدون طعم دهنده (مانند نعنا یا دارچین) انتخاب کنید و مطمئن شوید فاقد ترکیب سدیم لوریل سولفات است.
- استرس روزانه را با تمرین هایی مانند مدیتیشن، تنفس عمیق یا پیاده روی کاهش دهید.
- در صورت احتمال ارتباط بیماری با داروهای خاص، با پزشک درباره قطع یا جایگزینی آن ها مشورت کنید. (هرگز خودسرانه دارو را قطع نکنید.)
این تغییرات به ویژه زمانی که همراه با درمان دارویی باشند، می توانند شدت علائم را به میزان قابل توجهی کاهش دهند.
زمان بهبود در لیکن پلان دهانی
بیشتر بیماران پس از شروع درمان با کورتون های موضعی، طی حدود چهار هفته شاهد کاهش قابل توجه علائم هستند.
در صورت استفاده از تزریق استروئید، معمولا پس از دو تا سه نوبت تزریق اثرات درمانی ظاهر می شود.
در درمان با داروهای خوراکی، ممکن است چند هفته زمان لازم باشد تا علائم بهبود یابند.
پزشک معمولا پس از بهبود نسبی، مقدار دارو را به تدریج کاهش می دهد تا از بروز عوارض احتمالی ناشی از مصرف طولانی مدت جلوگیری شود.
مراجعه به پزشک در لیکن پلان دهانی
پس از تشخیص بیماری، باید به صورت منظم برای معاینه دهان به پزشک یا دندان پزشک مراجعه کنید، حتی اگر علائم فروکش کرده باشند.
این بررسی ها برای اطمینان از نبود تغییرات پیش سرطانی در مخاط دهان ضروری است.
همچنین ممکن است نیاز باشد تمیزکاری دندان ها (جرم گیری) در فواصل کوتاه تری انجام شود تا دهان سالم بماند.
اگر احساس کردید ضایعات دوباره ظاهر شده اند یا درد بیشتر شده است، حتما پزشک را مطلع کنید تا درمان مناسب آغاز شود.
پیش آگهی و آینده بیماری لیکن پلان دهانی
لیکن پلان دهانی معمولا بیماری مزمن است و ممکن است کاملا از بین نرود، اما می توان آن را کنترل کرد.
بسیاری از بیماران دوره هایی از بهبود کامل (خاموشی بیماری) را تجربه می کنند که در آن هیچ علامتی وجود ندارد.
برخی افراد تنها ضایعات بدون درد دارند و نیازی به دارو پیدا نمی کنند، در حالی که برخی دیگر به داروهای قوی تر نیاز دارند.
پزشک بر اساس شدت علائم شما، برنامه درمانی اختصاصی پیشنهاد می کند تا زندگی روزمره تان تحت تأثیر قرار نگیرد.
چطور احساس بهتری داشته باشم؟
زندگی با یک بیماری مزمن ممکن است فشار روانی ایجاد کند. اگر احساس خستگی یا اضطراب دارید، صحبت با روان درمانگر یا مشاور می تواند به شما کمک کند تا استرس را مدیریت کنید.
از آن جا که استرس یکی از عوامل تشدید لیکن پلان دهانی است، حفظ آرامش ذهنی تأثیر مستقیمی بر کاهش عود بیماری دارد.
به یاد داشته باشید: مراقبت از سلامت روان بخشی از درمان جسمی شماست.
بیماری هایی که ممکن است با لیکن پلان دهانی اشتباه گرفته شوند
برخی از بیماری ها ظاهر مشابهی با لیکن پلان دهانی دارند، از جمله:
- برفک دهان (عفونت قارچی کاندیدا)
- لکوپلاکیا (پلاک سفید دهانی با منشأ غیرالتهابی)
تشخیص این بیماری ها تنها با معاینه ظاهری ممکن نیست. پزشک با انجام نمونه برداری یا آزمایش های آزمایشگاهی، نوع دقیق بیماری را مشخص می کند تا درمان اشتباه انجام نشود.
سخنی از نی نی تینی
اولین نشانه ی لیکن پلان دهانی ممکن است فقط لکه های سفید توری شکل داخل دهان یا احساس سوزش هنگام غذا خوردن باشد.
علائم در هر فرد متفاوت است و درمان نیز باید متناسب با شرایط او تنظیم شود.
خبر خوب این است که این بیماری قابل کنترل است و با پیگیری منظم، مصرف داروهای مناسب و اصلاح سبک زندگی می توانید زندگی کاملا طبیعی داشته باشید.
پزشک یا دندان پزشک شما به شما کمک می کند ترکیب مناسب درمان دارویی و مراقبت های خانگی را پیدا کنید تا علائم کاهش یابد و کیفیت زندگی تان حفظ شود.
آیا شما یا یکی از نزدیکانتان تجربه ای از لیکن پلان دهانی داشته اید؟
نظرتان را در بخش دیدگاه ها با دیگران به اشتراک بگذارید. تجربه ی شما می تواند برای کسانی که تازه با این بیماری روبه رو شده اند، بسیار ارزشمند باشد.
