لیکن اسکلروزیس نوعی بیماری مزمن پوستی و التهابی است که معمولا پوست ناحیه تناسلی را درگیر می کند. هنوز علت دقیق این بیماری مشخص نیست، اما پزشکان احتمال می دهند که نوعی بیماری خودایمنی باشد؛ یعنی سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول های سالم پوست حمله می کند.
درمان لیکن اسکلروزیس بسته به شدت بیماری متفاوت است و ممکن است شامل استفاده از داروهای موضعی (پمادها و کرم های مخصوص)، نوردرمانی (فتوتراپی)، داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی یا در برخی موارد خاص، ختنه (برای مردان) باشد. در این مقاله در مورد این بیماری پوستی به طور کامل توضیح خواهیم داد.
لیکن اسکلروزیس چیست و چه نواحی از بدن را درگیر می کند؟
این بیماری بیشتر در پوست نواحی حساس بدن ظاهر می شود؛ از جمله:
- ناحیه فرج (قسمت بیرونی دستگاه تناسلی زنان)،
- آلت تناسلی مردانه،
- پوست ختنه گاه،
- پیشابراه (مجرای ادرار)،
- و اطراف مقعد.
ظاهر این بیماری معمولا به صورت لکه های نازک، سفید، پوسته دار و خارش دار است. گاهی به دلیل خارش مداوم، تاول یا زخم های سطحی نیز در ناحیه تناسلی ایجاد می شود. هرچند این علائم ممکن است در قسمت های دیگر بدن هم ظاهر شوند، اما بسیار نادر است.
پیامدهای عدم درمان لیکن اسکلروزیس
لیکن اسکلروزیس بیماری مزمن و مادام العمر است. در صورت بی توجهی به درمان، ممکن است بافت پوست دچار جای زخم و سفتی شود. این وضعیت می تواند باعث درد هنگام رابطه جنسی، ادرار کردن یا دفع مدفوع شود.
در موارد نادر و در صورت عدم درمان طولانی مدت، این بیماری می تواند خطر ابتلا به برخی سرطان های پوستی مانند سرطان آلت تناسلی یا سرطان دهانه واژن (سرطان سلول های سنگفرشی) را افزایش دهد.
در حال حاضر درمان قطعی برای لیکن اسکلروزیس وجود ندارد، اما با درمان مناسب می توان علائم را به طور قابل توجهی کنترل و بهبود بخشید.
نام های دیگر این بیماری در منابع علمی عبارت اند از:
- بالانیتیس زروتیکا ابلیترانس (BXO)
- بیماری لکه سفید پوست
شکل ظاهری لیکن اسکلروزیس
در مراحل اولیه، لیکن اسکلروزیس معمولا به صورت نقاط سفید، براق و کمی برجسته روی پوست ناحیه تناسلی یا اطراف مقعد دیده می شود.
با گذشت زمان، این نقاط ممکن است به هم متصل شوند و لکه های وسیع تر و چروکیده ای ایجاد کنند که ظاهری شبیه به کاغذ پوستی نازک یا پوست خشک شده دارند.
در زنان، این تغییر رنگ و نازکی پوست می تواند باعث تحریک و درد مداوم شود. در مردان نیز معمولا پوست ختنه گاه یا سر آلت دچار خشکی و تنگی می شود.
میزان شیوع لیکن اسکلروزیس
این بیماری نسبتا نادر است. تخمین زده می شود حدود 200 هزار نفر در ایالات متحده به آن مبتلا باشند.
با وجود اینکه برخی افراد ممکن است عوامل خطر بیشتری داشته باشند، اما همچنان احتمال ابتلا به لیکن اسکلروزیس نسبت به سایر بیماری های پوستی بسیار کم است.
در ایران نیز موارد مشابه گزارش شده اند، به ویژه در زنان یائسه یا دختران قبل از بلوغ که به دلیل تغییرات هورمونی یا ضعف سیستم ایمنی، بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند.
علائم لیکن اسکلروزیس
علائم این بیماری ممکن است در زنان، مردان و کودکان کمی متفاوت باشد، اما نشانه های کلی عبارت اند از:
- لکه ها یا نقاط سفید و برجسته در ناحیه تناسلی یا اطراف مقعد،
- خارش و سوزش شدید پوست،
- زخم یا ترک های سطحی،
- التهاب و قرمزی،
- درد هنگام ادرار یا رابطه جنسی،
- سفتی و کشیدگی پوست،
- در مردان: تنگی پوست ختنه گاه یا مشکل در عقب کشیدن آن (فیموزیس).
گاهی ادرار به صورت پاششی خارج می شود یا ترشحاتی غیر از ادرار و منی از آلت مشاهده می شود.
در موارد نادر، لیکن اسکلروزیس می تواند بخش های دیگری از بدن مانند گردن، سینه، پشت، مچ دست یا داخل دهان را نیز درگیر کند.
علت و عوامل خطر لیکن اسکلروزیس
هرچند این بیماری می تواند در هر سنی و هر جنسیتی رخ دهد، اما زنان یائسه بین 40 تا 60 سال بیشترین احتمال ابتلا را دارند.
دختران پیش از بلوغ نیز به دلیل تغییرات هورمونی و حساسیت پوستی، بیشتر در معرض خطر قرار می گیرند.
در مردان، ابتلا معمولا در کسانی دیده می شود که ختنه نشده اند. همچنین در افرادی که سابقه بیماری های خودایمنی، آلرژی، دیابت یا چاقی (شاخص توده بدنی بالاتر از 30) دارند، احتمال ابتلا کمی بیشتر است.
علت بروز لیکن اسکلروزیس چیست؟
پزشکان هنوز دلیل قطعی ایجاد این بیماری را نمی دانند، اما فرضیه های زیر مطرح شده است:
- اختلال خودایمنی: سیستم ایمنی به اشتباه سلول های سالم پوست را تخریب می کند.
- تغییرات ژنتیکی یا هورمونی: ممکن است برخی افراد به صورت ژنتیکی مستعد ابتلا باشند.
- آسیب یا ضربه پوستی: گاهی لیکن اسکلروزیس پس از جراحت، التهاب یا حتی آزار جنسی بروز می کند.
- در موارد نادر، احتمال انتقال ژنتیکی از والدین به فرزند وجود دارد.
پژوهش های پزشکی همچنان در حال بررسی دقیق تر علل این بیماری هستند.
آیا لیکن اسکلروزیس واگیردار است؟
خیر، لیکن اسکلروزیس مسری نیست. این بیماری از طریق تماس پوستی یا رابطه جنسی به فرد دیگر منتقل نمی شود.
تشخیص لیکن اسکلروزیس
برای تشخیص دقیق، پزشک ابتدا با بیمار گفت وگو کرده و در مورد علائم او سؤال می پرسد. سپس معاینه فیزیکی پوست نواحی درگیر انجام می شود.
در برخی موارد، برای تأیید تشخیص، پزشک ممکن است از ناحیه مشکوک نمونه برداری (بیوپسی) کند تا سلول ها را زیر میکروسکوپ بررسی نماید. این روش بهترین راه برای اطمینان از تشخیص قطعی است.
درمان لیکن اسکلروزیس و نقش ختنه
در بسیاری از موارد، لیکن اسکلروزیس بدون نیاز به ختنه قابل درمان است. پزشکان معمولا ابتدا از روش های غیرجراحی مانند داروهای موضعی، کرم های کورتونی یا درمان های نوری استفاده می کنند.
ختنه تنها زمانی توصیه می شود که پوست ختنه گاه مرد به شدت آسیب دیده یا تنگ شده باشد و سایر روش ها پاسخ نداده باشند. در زنان نیز هدف درمان، کاهش التهاب، خارش و جلوگیری از پیشرفت زخم ها است.
درمان لیکن اسکلروزیس؛ روش های پزشکی و مراقبت های خانگی
درمان لیکن اسکلروزیس چگونه است؟
درمان لیکن اسکلروزیس با هدف کاهش التهاب، کنترل خارش، جلوگیری از زخم و پیشگیری از عوارض بلندمدت انجام می شود. پزشک بر اساس شدت بیماری و محل درگیری، یکی یا چند روش درمانی زیر را توصیه می کند:
1- کرم های کورتونی موضعی
رایج ترین درمان، استفاده از کرم های استروئیدی قوی مانند کلوبتازول است که مستقیما روی ناحیه آسیب دیده مالیده می شود.
این دارو التهاب را کاهش داده و از پیشرفت زخم ها جلوگیری می کند. معمولا لازم است کرم طبق دستور پزشک به صورت منظم و در مدت چند هفته استفاده شود.
استفاده بیش ازحد یا بدون تجویز پزشک ممکن است باعث نازک شدن پوست شود، بنابراین پیروی از برنامه درمانی اهمیت زیادی دارد.
2- نوردرمانی (فتوتراپی)
در این روش از نور ماوراءبنفش نوع B (UVB) با دستگاه های مخصوص استفاده می شود. این نور به کاهش التهاب و خارش کمک کرده و روند بهبود را تسریع می کند.
نوردرمانی معمولا طی چند جلسه انجام می شود و برای برخی بیماران تا دو ماه طول می کشد تا نتایج قابل مشاهده حاصل شود.
3- داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی
اگر درمان با کرم های استروئیدی نتیجه ندهد، پزشک ممکن است پمادهایی مانند تاکرولیموس تجویز کند. این داروها فعالیت غیرطبیعی سیستم ایمنی را مهار کرده و مانع از تخریب سلول های سالم پوست می شوند.
4- جراحی
در موارد شدید یا درگیری خاص نواحی تناسلی، جراحی ممکن است لازم باشد.
- اگر بیماری پوست ختنه گاه را درگیر کرده باشد، ختنه می تواند درمان مؤثری باشد.
- در مواردی که پیشابراه تنگ شده باشد، جراحی ترمیمی پیشابراه (اورتروپلاستی) انجام می شود.
صرف نظر از روش درمان، ویزیت منظم پزشک بخش مهمی از درمان است. پزشک در این جلسات احتمال بروز سرطان پوست یا ایجاد بافت زخم در ناحیه تناسلی را بررسی و کنترل می کند.
بهبودی پس از درمان لیکن اسکلروزیس چقدر طول می کشد؟
مدت زمان بهبودی به نوع درمان بستگی دارد:
- در درمان دارویی (کرم های کورتونی یا پماد تاکرولیموس)، معمولا چند هفته طول می کشد تا پوست بهتر شود.
- در نوردرمانی، ممکن است پس از چند جلسه و تا حدود دو ماه زمان ببرد تا علائم کاهش یابند.
- پس از ختنه، معمولا حدود 10 روز تا دو هفته طول می کشد تا بیمار احساس بهبودی کند.
- در این مدت کودکان باید از دراز کشیدن روی شکم یا بازی با وسایلی مانند تاب یا دوچرخه خودداری کنند.
- بزرگسالان نیز باید تا تأیید پزشک از رابطه جنسی یا خودارضایی پرهیز کنند.
- در صورتی که جراحی پیشابراه انجام شده باشد، بیمار باید 3 تا 4 هفته سوند در مجرای ادرار نگه دارد.
پیش آگهی و چشم انداز بیماری لیکن اسکلروزیس
اگر به لیکن اسکلروزیس مبتلا باشم، چه انتظاری باید داشته باشم؟
این بیماری مزمن و طولانی مدت است. بیشتر بیماران پس از درمان احساس بهبودی می کنند، اما علائم ممکن است هر از گاهی دوباره برگردند.
در برخی افراد، ایجاد بافت های زخم و سفتی پوست می تواند باعث درد در هنگام رابطه جنسی یا ادرار کردن شود.
در مردان، اگر بیماری دهانه پیشابراه را درگیر کند، درمان سریع می تواند از پیشرفت بافت زخم در مجرای ادرار جلوگیری کند.
افراد مبتلا باید به طور منظم تحت نظر پزشک باشند تا در صورت مشاهده نشانه هایی از سرطان (مانند تغییر رنگ یا زخم های مقاوم به درمان)، بررسی های لازم انجام شود.
پیش آگهی کلی لیکن اسکلروزیس
هرچه تشخیص و درمان سریع تر انجام شود، نتیجه درمان بهتر است.
بااین حال، حتی پس از درمان موفق، ممکن است علائم به طور دوره ای در طول زندگی ظاهر شوند. مراقبت مداوم و پیگیری منظم نقش مهمی در کنترل بیماری دارد.
پیشگیری از لیکن اسکلروزیس
آیا می توان از لیکن اسکلروزیس پیشگیری کرد؟
در حال حاضر راه قطعی برای پیشگیری از لیکن اسکلروزیس وجود ندارد، اما با رعایت برخی نکات می توان علائم را کاهش داد و از تحریک پوست جلوگیری کرد:
- رعایت بهداشت و مراقبت پوستی: پوست ناحیه تناسلی را با آب ولرم و صابون ملایم بشویید و سپس کاملا خشک کنید. پس از خشک کردن، از کرم مرطوب کننده مناسب استفاده کنید.
- پوشیدن لباس زیر نخی و آزاد: لباس های تنگ، پشمی یا ابریشمی می توانند باعث اصطکاک و تحریک پوست شوند.
- استحمام با آب ولرم نه داغ: آب داغ چربی طبیعی پوست را از بین می برد و خشکی را تشدید می کند.
- عدم استفاده از مواد معطر یا شوینده های قوی: از صابون و شوینده های بدون عطر و مواد افزودنی استفاده کنید.
- تغییر سریع لباس های مرطوب یا مایو پس از شنا برای جلوگیری از رشد قارچ و تحریک پوست.
- پرهیز از دوچرخه سواری یا موتورسواری طولانی مدت که باعث اصطکاک در ناحیه تناسلی می شود.
- در مردان، ختنه زودهنگام می تواند خطر بروز بیماری را کاهش دهد.
زندگی با لیکن اسکلروزیس
تغذیه مناسب در لیکن اسکلروزیس
رژیم غذایی خاصی برای این بیماری تعریف نشده است، اما برخی پژوهش ها نشان داده اند که تغییر در الگوی تغذیه ای می تواند در کاهش التهاب و خارش مؤثر باشد.
پزشک یا متخصص تغذیه می تواند بر اساس شرایط بدن شما، مواد غذایی ضدالتهاب مانند سبزیجات تازه، ماهی، مغزها و روغن زیتون را توصیه کند و مصرف غذاهای فرآوری شده، قند زیاد و فست فودها را محدود نماید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
در صورت مشاهده هرگونه تغییر در پوست ناحیه تناسلی مانند:
- خارش یا سوزش مداوم،
- زخم یا تاول،
- تغییر رنگ پوست یا سفتی آن،
حتما به پزشک مراجعه کنید.
اگر پس از درمان، علائم بازگشتند، یا ناحیه تناسلی دچار زخم های جدید شد، باید مجددا تحت معاینه قرار گیرید.
همچنین لازم است چکاپ های دوره ای برای بررسی احتمال سرطان انجام شود.
در شرایط اضطراری، اگر بیماری باعث قطع کامل ادرار شود، باید فورا به اورژانس مراجعه کنید.
سخنی از نی نی تینی
لیکن اسکلروزیس بیماری نادری است و واگیردار نیست.
بااین حال، هرگونه تغییر در پوست ناحیه تناسلی می تواند نگران کننده باشد.
در صورت مشاهده علائم غیرطبیعی، حتما با پزشک متخصص پوست یا زنان و زایمان مشورت کنید.
تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می تواند از پیشرفت بیماری و عوارض احتمالی آن جلوگیری کند.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان تجربه ای از ابتلا به لیکن اسکلروزیس دارید، لطفا در بخش دیدگاه ها تجربه و روش های مراقبتی خود را با دیگران به اشتراک بگذارید تا آگاهی جامعه نسبت به این بیماری افزایش یابد.
