علائم رایج لیستریوز در نوزادان:
- بی حالی و کاهش فعالیت نوزاد
- مکیدن ضعیف یا عدم تمایل به شیر خوردن
- وقفه های تنفسی (آپنه)
- کند شدن ضربان قلب (برادی کاردی)
- بی ثباتی دمای بدن (تب یا افت دما)
لیستریا چگونه به نوزاد منتقل می شود؟
انتقال در دوران بارداری:
وقتی مادر در دوران بارداری غذای آلوده به لیستریا مصرف کند، این باکتری می تواند از طریق جفت به جنین منتقل شود. گاهی این انتقال باعث ایجاد عفونت گسترده داخل رحم می شود و حتی ممکن است جنین به شکل زودرس به دنیا بیاید یا دچار مرگ داخل رحمی شود.
انتقال هنگام تولد:
نوزاد ممکن است هنگام عبور از کانال زایمانی، مایع آمنیوتیک یا ترشحات واژینال آلوده را استنشاق یا بلع کند. این انتقال می تواند منجر به عفونت ریوی شدید در روزهای ابتدایی تولد شود که با نارسایی تنفسی، شوک و سیر بیماری تهاجمی همراه است.
نقش مایع آمنیوتیک در عفونت نوزاد
گاهی اوقات نوزاد مایع آمنیوتیک آلوده یا ترشحات واژینال آلوده مادر را پیش یا هنگام تولد می بلعد یا استنشاق می کند. این مسئله می تواند به عفونت ریوی پیش از تولد یا در حین زایمان منجر شود. در این حالت، نوزاد ممکن است در همان روزهای ابتدایی زندگی دچار مشکلات شدید تنفسی یا شوک شود و سیر بیماری بسیار سریع و تهاجمی باشد.
منبع آلودگی لیستریا در زنان باردار چیست؟
بیشتر موارد عفونت لیستریا در زنان باردار به دلیل مصرف مواد غذایی آلوده رخ می دهد. باکتری Listeria monocytogenes توانایی ویژه ای دارد: می تواند در دمای یخچال یا حتی فریزر زنده بماند و رشد کند. به همین دلیل، حتی مواد غذایی سرد هم می توانند ناقل این باکتری خطرناک باشند.
چه غذاهایی در دوران بارداری خطرناک اند؟
در دوران بارداری، زنان باید از مصرف برخی خوراکی ها که احتمال آلودگی بیشتری دارند، خودداری کنند. از جمله:
- شیر و لبنیات غیرپاستوریزه
شیرهایی که حرارت کافی ندیده اند (مانند شیر خام محلی)، پنیرهایی مثل پنیر فتا، پنیر تبریزی، پنیر لیقوان، پنیرهای نرم خانگی یا پنیرهای خارجی مانند کِسو فرسکو (queso fresco) که ممکن است حتی اگر پاستوریزه باشند نیز در مراحل بعدی آلوده شده باشند. - سبزیجات یا میوه های خام یا شسته نشده
حتی اگر این مواد ارگانیک باشند، در صورت تماس با خاک یا کود آلوده، می توانند منبع لیستریا باشند. - گوشت های فرآوری شده یا نیم پز
مانند:- هات داگ، سوسیس، کالباس و ژامبون
- گوشت دودی یا کبابی نیم پز
- غذاهای آماده رستورانی که گرم نشده اند
- ماهی و غذاهای دریایی خام یا دودی
مانند: ماهی دودی، سوشی، یا انواع خوراک های دریایی بسته بندی شده که نیاز به پخت دارند اما پخته نشده اند. - بستنی های تهیه شده از شیر غیرپاستوریزه یا خانگی
- غذاهای آماده یا مانده که به خوبی دوباره گرم نشده اند
حتی غذای خام حیوانات خانگی (مثل غذای گوشتی برای سگ و گربه) می تواند حامل لیستریا باشد، بنابراین تماس با آن نیز باید محدود شود.
چرا لیستریا خطرناک است؟
یکی از ویژگی های خطرناک لیستریا این است که برخلاف بسیاری از باکتری ها، در دمای پایین زنده می ماند و تکثیر می شود. یعنی حتی اگر غذایی در یخچال نگهداری شود، ممکن است هنوز هم زمینه ساز عفونت باشد، به ویژه اگر زمان زیادی از تولید آن گذشته باشد یا فرآیند آماده سازی آن به درستی انجام نشده باشد.
نکنه: اگر باردار هستید، همیشه برچسب مواد غذایی را بخوانید، غذاها را کاملا بپزید و از مصرف هر خوراکی مشکوک یا کم پخت خودداری کنید. همچنین، شستن کامل دست ها، وسایل آشپزی و تخته برش پس از تماس با گوشت خام یا سبزیجات بسیار ضروری است.
علائم و نشانه های لیستریوز در مادر و نوزاد
در مادر:
مادر ممکن است هیچ علائمی نداشته باشد یا فقط دچار تب، بدن درد و علائم شبیه آنفولانزا شود. به همین دلیل، تشخیص بیماری در مادر ممکن است دشوار باشد، مگر اینکه شک به بیماری های عفونی جدی وجود داشته باشد.
در جنین و نوزاد:
- سقط خود به خودی یا مرده زایی
- زایمان زودرس همراه با مایع آمنیوتیک تیره رنگ
- سپسیس (عفونت خون) یا ذات الریه (پنومونی) در بدو تولد یا طی چند هفته اول زندگی
- مننژیت در موارد با شروع دیرهنگام
لیستریوز نوزادی به چند نوع تقسیم می شود؟
1. لیستریوز زودرس (Early-onset):
- نوزادان اغلب نارس هستند و علائم بیماری را در ساعات یا روزهای اولیه تولد نشان می دهند.
- این نوزادان معمولا با وزن کم متولد می شوند و ممکن است به نارسایی تنفسی یا گردش خون دچار شوند.
2. لیستریوز دیررس (Late-onset):
- این نوزادان معمولا رسیده و سالم هستند، اما چند هفته پس از تولد با علائمی مانند سپسیس یا مننژیت مراجعه می کنند.
لیستریوز نوزادی چگونه تشخیص داده می شود؟
در مادر:
اگر زن باردار بدون دلیل مشخص دچار تب شود، باید نمونه هایی از خون و ترشحات دهانه رحم گرفته شده و از نظر لیستریا بررسی شود.
در نوزاد:
آزمایش هایی که انجام می شوند عبارتند از:
- کشت یا PCR از: خون، مایع نخاعی (CSF)، آسپیره معده، مکونیوم، بند ناف، جفت یا بافت های مشکوک
- بررسی ترشحات واژینال مادر، مایع آمنیوتیک (در صورت در دسترس بودن)
در آزمایش مایع نخاعی، معمولا گلبول های سفید پلی مورف دیده می شود. در رنگ آمیزی گرم، باکتری ممکن است به صورت میله ای های کوتاه و غیرمشخص دیده شود که ممکن است گاها با دیفتروئیدها اشتباه گرفته شود.
تشخیص قطعی با بررسی حرکات خاص باکتری لیستریا در زیر میکروسکوپ انجام می شود. لیستریا دارای حرکات «تلوتلو خوردن» خاصی است که به دلیل وجود تاژک در دو سر آن ایجاد می شود. آزمایش های سرولوژیک معمولا فایده ای ندارند.
درمان لیستریوز نوزادی چگونه انجام می شود؟
درمان سریع و مؤثر لیستریوز در نوزادان حیاتی است، چرا که این بیماری می تواند به سرعت پیشرفت کند و جان نوزاد را به خطر بیندازد.
داروهای اصلی مورد استفاده:
- آمپی سیلین + آمینوگلیکوزید (مثل جنتامایسین)
- دوره درمان: 14 روز (برای سپسیس) یا 21 روز (برای مننژیت)
در موارد خاص:
در صورت نیاز، گاهی از ترکیب آمپی سیلین با داروهایی مانند:
- فلوروکینولون ها
- لینزولید
- ریفامپین
استفاده می شود، اما اثربخشی و ایمنی آن ها در نوزادان هنوز کاملا مشخص نیست و باید با بررسی حساسیت باکتری انجام شود.
مراقبت های حمایتی:
نوزادان مبتلا به سپسیس یا مننژیت نیاز به مراقبت های ویژه در NICU دارند. گاهی تخلیه آبسه یا درمان های تهاجمی لازم می شود.
پیش آگهی و چشم انداز لیستریوز نوزادی چگونه است؟
مرگ ومیر در نوزادان مبتلا به لیستریوز بین 7 تا 29 درصد گزارش شده است.
- نوع زودرس بیماری (که در ساعات اولیه تولد رخ می دهد) خطر بیشتری برای مرگ دارد.
- نوزادانی که به موقع درمان شوند، شانس بهبودی بالاتری دارند.
چگونه می توان از لیستریوز در دوران بارداری پیشگیری کرد؟
راهکارهای پیشگیری از ابتلای مادر باردار:
- خودداری از مصرف شیر و پنیر غیرپاستوریزه
- پرهیز از سوسیس، کالباس و گوشت نیم پز یا خام
- شستشوی کامل میوه و سبزی پیش از مصرف
- جدا کردن گوشت خام از سایر مواد غذایی در آشپزخانه
- شستشوی کامل دست ها و ظروف پس از تماس با مواد خام
در صورت تشخیص زودهنگام بیماری در مادر، ممکن است بتوان با درمان پیش از زایمان یا هنگام زایمان، خطر انتقال به نوزاد را کاهش داد. البته اثربخشی قطعی این درمان هنوز به طور کامل مشخص نیست.
سخنی از نی نی تینی
لیستریوز نوزادی یک بیماری نادر اما بسیار جدی است که می تواند در صورت تشخیص دیرهنگام، منجر به آسیب مغزی، مرگ نوزاد یا عوارض مادام العمر شود. آگاهی مادر از تغذیه سالم، مراجعه به موقع در صورت تب، و پیگیری علائم مشکوک در نوزاد، می تواند نجات بخش باشد.
نظر شما درباره لیستریوز در بارداری و نوزادان چیست؟
آیا تا به حال در دوران بارداری درباره خطرات غذایی مثل لیستریا چیزی شنیده بودید؟
آیا پزشک شما درباره مصرف لبنیات غیرپاستوریزه، گوشت های سرد یا ماهی دودی هشدار داده است؟
شاید هم تجربه ای از عفونت، تب بدون علت یا علائم نگران کننده در دوران بارداری داشته اید که بعدها مشخص شده ناشی از لیستریا بوده.
اگر شما یا اطرافیانتان با این بیماری روبه رو شده اید، لطفا تجربه تان را با ما به اشتراک بگذارید. دانستن داستان شما می تواند به بسیاری از مادران آینده کمک کند تا با آگاهی بیشتری از خود و نوزادشان مراقبت کنند.
با نوشتن دیدگاهتان، به آگاهی رسانی در مورد این بیماری نادر اما خطرناک کمک می کنید.
