لخته شدن خون در پا در بارداری یا همان ترومبوز ورید عمقی، زمانی رخ می دهد که یک لخته خون در یکی از سیاهرگ های عمقی بدن، به ویژه سیاهرگ های پا، تشکیل شود. این وضعیت اگر به موقع درمان نشود، می تواند برای مادر مشکل ساز شود، اما با تشخیص و مراقبت درست قابل کنترل است. درمان شامل داروهای ضدانعقاد، جوراب های فشاری و در برخی موارد، جراحی است. روند درمان ممکن است چند ماه زمان ببرد و استفاده از جوراب های فشاری معمولا تا دو سال توصیه می شود.
لخته شدن خون در پا در بارداری چیست؟
لخته شدن خون در پا در بارداری یا ترومبوز ورید عمقی، زمانی اتفاق می افتد که جریان خون در سیاهرگ های عمقی کند می شود یا دیواره رگ ها آسیب می بیند و همین باعث ایجاد لخته می شود. این لخته می تواند بخشی از جریان خون سیاهرگ را مسدود کند یا حتی راه را کاملا ببندد. بیشترین محل درگیری، ساق پا، ران و لگن است، اما در برخی موارد نادر امکان ایجاد لخته در بازو، شکم، مغز و حتی کبد وجود دارد.
در دوران بارداری به دلیل تغییرات هورمونی، افزایش وزن، کاهش تحرک و فشار رحم بر رگ ها، احتمال شکل گیری لخته بیشتر می شود. به همین دلیل آگاهی از نشانه ها اهمیت فراوانی دارد.
خطرات لخته شدن خون در پا در بارداری چیست؟
اگرچه خود DVT همیشه تهدید فوری نیست، اما بزرگ ترین خطر آن جدا شدن بخشی از لخته و حرکت آن به سمت ریه هاست. این وضعیت آمبولی ریه نام دارد و می تواند جان فرد را به خطر بیندازد. تشخیص سریع و اقدام فوری در این موارد حیاتی است.
حدود نیمی از افرادی که سابقه DVT دارند، دچار حالتی می شوند که “سندرم پس از ترومبوز” نام دارد. این سندرم باعث دردهای دوره ای، تورم طولانی مدت و احساس سنگینی در پا می شود. این وضعیت به دلیل آسیب به دریچه های داخل رگ ها ایجاد می شود و در زنان باردار ممکن است شدیدتر باشد.
نشانه های مهم این وضعیت شامل موارد زیر است:
- تجمع خون و احساس سنگینی در پا
- تورم مزمن پا
- افزایش فشار داخل رگ و احساس نبض زدن
- تغییر رنگ پوست و تیره شدن آن
- زخم های پوستی که به سختی بهبود می یابند (زخم های وریدی)
تفاوت لخته شدن خون در پا در بارداری با لخته های سطحی چیست؟
لخته های سطحی در رگ های نزدیک پوست ایجاد می شوند و معمولا خطرناک نیستند. این نوع لخته ها به ندرت وارد سیستم وریدی عمقی می شوند و معمولا با معاینه ساده تشخیص داده می شوند.
اما لخته شدن خون در پا در بارداری که در رگ های عمقی ایجاد می شود، تنها با سونوگرافی داپلر قابل تشخیص است و احتمال بروز عوارض خطرناک تری دارد.
شیوع DVT چقدر است؟
براساس آمارهای جهانی، از هر هزار بزرگسال، ۱ تا ۳ نفر در سال دچار DVT یا آمبولی ریه می شوند. این بیماری سومین بیماری شایع عروقی بعد از سکته قلبی و مغزی است. در دوران بارداری و پس از زایمان، احتمال ایجاد لخته شدن خون در پا در بارداری افزایش می یابد، زیرا مادر تحرک کمتری دارد و فشار رحم روی رگ ها بیشتر است.
بیش از نیمی از موارد DVT پس از بستری شدن در بیمارستان رخ می دهد، زیرا بی تحرکی طولانی مدت جریان خون را کند می کند. زنان باردار نیز به دلیل استراحت بیشتر یا بستری شدن پس از زایمان در معرض این خطر هستند.
علائم لخته شدن خون در پا در بارداری
بیشتر لخته ها در پا ایجاد می شوند، ولی در برخی موارد در بازو نیز ممکن است دیده شوند. حدود 30 درصد افراد هیچ علامتی ندارند یا تنها علائم بسیار خفیف را تجربه می کنند. اما علائم شایع عبارت اند از:
- تورم ناگهانی یا تدریجی پا یا بازو
- درد یا حساسیت به لمس، به خصوص هنگام راه رفتن
- گرم تر بودن ناحیه درگیر نسبت به بقیه بدن
- قرمزی یا تغییر رنگ پوست
- برجسته شدن رگ های سطحی
- درد شکمی در موارد درگیری رگ های شکمی
- سردرد شدید یا تشنج (در موارد بسیار نادر و درگیری رگ های مغزی)
گاهی زن باردار هیچ نشانه ای ندارد و زمانی متوجه مشکل می شود که لخته به سمت ریه رفته باشد. در این صورت علائم شامل تنگی نفس، درد قفسه سینه، سرفه خونی، سرگیجه یا غش است.
در دوران بارداری هرگز نباید این نشانه ها را نادیده گرفت. مراجعه فوری به پزشک ضروری است.
علت لخته شدن خون در پا در بارداری
عواملی که خطر DVT را افزایش می دهند شامل:
- زمینه ژنتیکی یا سابقه خانوادگی
- سرطان یا درمان های شیمی درمانی
- سابقه شخصی لخته خون
- آسیب رگ، جراحی یا کم تحرکی
- نشستن طولانی مدت در سفرهای طولانی
- بارداری یا زایمان اخیر
- افزایش سن (بیشتر از 40 سال، ولی در بارداری در هر سنی ممکن است)
- اضافه وزن
- بیماری های خودایمنی مثل لوپوس و رگ التهاب
- مصرف دخانیات
- واریس
- مصرف قرص های هورمونی یا درمان های جایگزینی هورمون
- وجود کاتتر وریدی
- ابتلا به کرونا
در دوران بارداری ترکیبی از تغییرات هورمونی، کاهش گردش خون و افزایش فشار روی رگ ها باعث می شود خطر این مشکل چند برابر شود.
چگونه لخته شدن خون در پا در بارداری تشخیص داده می شود؟
پزشک ابتدا شرح حال دقیق می گیرد و سپس معاینه فیزیکی انجام می دهد. در مرحله بعد از تصویربرداری برای تشخیص استفاده می شود.
روش های تشخیص DVT:
1. سونوگرافی داپلر دوبلکس
رایج ترین و در دسترس ترین روش است. تکنسین با فشار ملایم روی پا بررسی می کند که رگ ها فشرده می شوند یا نه. اگر رگ تحت فشار جمع نشود، احتمال وجود لخته بسیار زیاد است.
2. ونوگرافی
استفاده کمتری دارد و تهاجمی تر است. در این روش ماده حاجب به رگ تزریق می شود تا مسیر رگ ها قابل مشاهده شود.
3. ام آر آی و MRV
در مواردی که سونوگرافی پاسخ دقیق نمی دهد، MRI یا MRV می تواند ساختار رگ ها را با جزئیات بیشتر نشان دهد.
4. سی تی اسکن
به ویژه در مواردی که احتمال لخته در شکم یا لگن باشد استفاده می شود.
در صورت شک به اختلالات ژنتیکی، ممکن است آزمایش خون تکمیلی نیز درخواست شود.
مدیریت و درمان لخته شدن خون در پا در بارداری
توصیه های حرکتی و فعالیت
لخته شدن خون در پا در بارداری معمولا باعث درد، تورم و سنگینی پا می شود و همین موضوع ممکن است در هفته های اول حرکت را برای مادر سخت کند. با این حال، به مرور و با رعایت نکات درمانی، می توانید کم کم به فعالیت های معمول خود بازگردید.
اگر پاهایتان سنگین یا ورم کرده است، دراز بکشید و پاشنه پا را حدود ۱۵ سانتی متر بالاتر از بدن قرار دهید. این کار باعث بهبود جریان خون و کاهش تورم می شود.
توصیه های تکمیلی حرکتی:
- زمانی که ناچار هستید طولانی مدت بنشینید، عضلات ساق پا را منقبض و رها کنید.
- هر یک ساعت یک بار بلند شوید و چند دقیقه راه بروید، به ویژه در سفرهای طولانی با ماشین یا سفر هوایی.
- از جوراب های فشاری تا زیر زانو استفاده کنید. این جوراب ها می توانند درد و ورم پا را تا ۵۰ درصد کاهش دهند.
- از فعالیت هایی که احتمال آسیب جدی در آنها وجود دارد خودداری کنید.
- همیشه آب کافی بنوشید، مخصوصا در سفر، تا خون غلیظ نشود.
روش های درمان لخته شدن خون در پا در بارداری
در برخی موارد لازم است فرد در بیمارستان بستری شود، اما در بسیاری موارد درمان به صورت سرپایی انجام می شود.
روش های درمان شامل موارد زیر است:
- داروهای ضدانعقاد خون (رقیق کننده خون)
- جوراب های فشاری
- بالا نگه داشتن پا در زمان های مختلف روز
- و در موارد شدید، روش های تهاجمی مانند درمان های کاتتری
اهداف اصلی درمان:
- جلوگیری از بزرگ تر شدن لخته
- جلوگیری از حرکت لخته به سمت ریه ها و ایجاد آمبولی ریه
- کاهش احتمال ایجاد لخته جدید
- جلوگیری از عوارض طولانی مدت مثل نارسایی وریدی
نکات مهم درباره مصرف داروها
- داروهای خود را دقیقا طبق نسخه پزشک مصرف کنید.
- آزمایش های خونی درخواست شده را به موقع انجام دهید.
- بدون هماهنگی با پزشک، هیچ دارو یا مکملی را شروع یا قطع نکنید.
- درباره رژیم غذایی خود با پزشک صحبت کنید. مصرف برخی داروها با مواد غذایی خاص تداخل دارد.
درمان های اصلی DVT
داروهای ضدانعقاد (رقیق کننده خون)
این داروها باعث می شوند خون سخت تر لخته شود.
این گروه دارویی لخته را از بین نمی برند، اما مانع بزرگ تر شدن آن می شوند. بدن معمولا به صورت طبیعی لخته را تجزیه می کند، اما در برخی افراد بخشی از آن به صورت بافت اسکاری در رگ باقی می ماند.
این بافت ها معمولا مشکلی ایجاد نمی کنند، اما گاهی باعث تورم پا می شوند.
انواع داروهای ضدانعقاد:
- وارفارین
- هپارین
- مهارکننده های خوراکی فاکتور Xa
پزشک با توجه به شرایط بارداری، وضعیت رگ ها و سابقه بیماری، مناسبت ترین دارو را انتخاب می کند.
مدت مصرف داروها بین سه تا شش ماه است، اما در مادرانی که چند بار لخته تجربه کرده اند یا بیماری هایی مثل سرطان یا بیماری های خودایمنی دارند، این مدت ممکن است بیشتر شود.
شایع ترین عارضه این داروها خونریزی است.
اگر دچار خون مردگی، خونریزی غیرطبیعی یا پریود شدید شدید، فورا به پزشک اطلاع دهید.
جوراب های فشاری
در لخته شدن خون در پا در بارداری، معمولا پزشک استفاده از جوراب فشاری استاندارد را توصیه می کند.
این جوراب ها در مچ پا تنگ تر هستند و به تدریج فشار آنها در قسمت های بالاتر کمتر می شود. همین الگوی فشاری به جریان خون کمک می کند و ورم پا را کاهش می دهد.
- بسیاری از مادران باید این جوراب ها را حتی تا دو سال استفاده کنند.
- مطالعات نشان داده اند که اگر از صبح تا عصر پوشیده شوند، درد و ورم را تا ۵۰ درصد کاهش می دهند.
- نیازی نیست شب ها آن را بپوشید مگر پزشک توصیه کند.
در بیمارستان گاهی از دستگاه های فشاری استفاده می شود که ساق پا را به شکل متناوب فشار و رها می کند. این دستگاه ها تنها برای پیشگیری از DVT در محیط بیمارستان استفاده می شوند و برای مادرانی که لخته فعال دارند مناسب نیستند.
روش های جراحی و مداخلات درمانی
اگر امکان مصرف داروهای رقیق کننده نباشد یا علیرغم مصرف دارو، لخته های جدید ایجاد شوند، پزشک ممکن است گذاشتن فیلتر IVC را پیشنهاد کند.
این روش چگونه انجام می شود؟
- تحت بی حسی موضعی انجام می شود.
- یک لوله باریک از کشاله ران یا گردن وارد رگ بزرگ شکمی (ورید اجوف تحتانی) می شود.
- فیلتر داخل این رگ قرار داده می شود تا مانع ورود لخته های بزرگ به ریه شود.
این فیلتر از تشکیل لخته جدید جلوگیری نمی کند، اما از بروز آمبولی ریه پیشگیری می کند.
پیش آگهی و روند بهبود این بیماری
بهبود کامل لخته شدن خون در پا در بارداری ممکن است چند ماه تا یک سال طول بکشد. در این مدت باید:
- داروهای رقیق کننده را به موقع مصرف کنید
- از جوراب های فشاری طبق دستور استفاده کنید
- آزمایش های کنترل انعقاد خون را انجام دهید
- در صورت نیاز سونوگرافی مجدد بدهید تا وضعیت لخته بررسی شود
پیشگیری از لخته شدن خون در پا در بارداری
چگونه خطر را کاهش دهم؟
اگر سابقه DVT دارید، رعایت موارد زیر ضروری است:
- مصرف دقیق داروها
- حضور منظم در جلسات پیگیری
- داشتن رژیم غذایی سالم
- فعالیت بدنی مناسب و پرهیز از دخانیات
اگر تاکنون DVT نداشته اید اما در معرض خطر هستید:
- در سفرهای طولانی هر 30 تا 60 دقیقه حرکت کنید
- پس از بیماری یا جراحی، هرچه سریع تر راه بروید
- در صورت تجویز پزشک، از جوراب فشاری یا داروهای پیشگیری استفاده کنید
- نظر پزشک را درباره تمام علائم جدید گزارش دهید
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر علائم بهتر نشدند، یا دچار خونریزی یا کبودی شدید، یا پریودتان غیرطبیعی بود حتما اطلاع دهید.
چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کنم؟
اگر داروهای رقیق کننده باعث خونریزی شدید شدند، یا علائمی مثل خون روشن در مدفوع یا استفراغ داشتید.
چه پرسش هایی باید از پزشکم بپرسم؟
- چه مدت باید داروی رقیق کننده مصرف کنم؟
- چه زمانی می توانم سفر کنم؟
- هر چند وقت یک بار باید معاینه شوم؟
سخنی از نی نی تینی
در پایان، لخته شدن خون در پا در بارداری با شناخت علائم و مراجعه سریع به پزشک به راحتی قابل کنترل است. بیشتر مادران با رعایت چند نکته ساده مانند تحرک کافی، مصرف مایعات، پرهیز از نشستن طولانی و استفاده از جوراب فشاری می توانند از بروز آن پیشگیری کنند. اگر هرگونه ورم، درد یا تغییر رنگ در پا مشاهده شد، مراجعه فوری به پزشک بهترین و ایمن ترین اقدام است.
اگر شما هم در دوران بارداری تجربه درد ساق پا، ورم یا نگرانی درباره لخته شدن خون در پا در بارداری را داشته اید، تجربه خود را در بخش نظرات با دیگران به اشتراک بگذارید. همچنین اگر سؤال یا ابهامی دارید، بپرسید تا به صورت کامل راهنمایی تان کنم.
