قلدری چیست؟
برای شناسایی قلدری دانش آموزان در مدرسه معمولا سه ویژگی اصلی وجود دارد: قصد، تکرار و قدرت. یعنی فردی که قلدری می کند، آگاهانه و با هدف آزار دیگران این کار را انجام می دهد؛ چه از طریق صدمه فیزیکی، چه با حرف های تحقیرآمیز یا رفتارهای آزاردهنده. نکته مهم این است که این رفتار فقط یک بار اتفاق نمی افتد، بلکه تکرار می شود.
معمولا پسران بیشتر در معرض قلدری های فیزیکی هستند، مثل هل دادن یا کتک خوردن؛ در حالی که دختران بیشتر با قلدری های روانی و عاطفی مثل شایعه پراکنی یا بی اعتنایی روبه رو می شوند.
قلدری دانش آموزان در مدرسه یک اتفاق موقتی یا تصادفی نیست؛ بلکه یک الگوی رفتاری است. معمولا بچه هایی که قلدر هستند خود را در موقعیت برتری نسبت به دیگران می بینند؛ مثلا قوی تر، بزرگ تر یا محبوب تر از بقیه به نظر می رسند.
کودکانی که آسیب پذیرترند، بیشتر در معرض قربانی شدن و قلدری در مدرسه قرار می گیرند. این گروه شامل بچه هایی می شود که از خانواده های کم برخوردار می آیند، کودکانی با هویت های جنسیتی متفاوت، دانش آموزان دارای معلولیت یا حتی کودکان مهاجر و پناهنده.
قلدری دانش آموزان در مدرسه می تواند هم در محیط مدرسه و هم به صورت آنلاین رخ دهد. قلدری اینترنتی (سایبری) اغلب در شبکه های اجتماعی، پیامک ها، پیام رسان ها و ایمیل دیده می شود. یکی از چالش ها این است که والدین همیشه نمی توانند آنچه فرزندشان در فضای مجازی تجربه می کند را پیگیری کنند و همین موضوع شناسایی قلدری را سخت تر می کند.
آیا باید وقتی فرزندم مورد قلدری قرار می گیرد، دخالت کنم؟
قلدری دانش آموزان در مدرسه می تواند پیامدهای عمیق و طولانی مدتی برای کودکان داشته باشد. علاوه بر صدمات جسمی، کودک ممکن است دچار مشکلات روانی مانند افسردگی، اضطراب و حتی کاهش اعتمادبه نفس شود. این مشکلات در مواردی به مصرف مواد مخدر یا افت شدید تحصیلی منجر می شوند.
برخلاف قلدری در مدرسه و به صورت حضوری، قلدری اینترنتی می تواند در هر زمان و هر مکان قربانی را تحت فشار بگذارد. پیام های آزاردهنده در فضای مجازی ممکن است به سرعت منتشر شوند، مخاطبان زیادی پیدا کنند و برای همیشه در اینترنت باقی بمانند. این موضوع آسیب های روحی شدیدی ایجاد می کند.
هر کودک حق دارد در محیطی امن، محترمانه و حمایت کننده درس بخواند. آموزش، امنیت، و محافظت در برابر خشونت، چه جسمی و چه روانی، حق طبیعی تمام بچه هاست و قلدری از این قاعده مستثنا نیست.
چگونه معلمان می توانند از قلدری دانش آموزان در مدرسه پیشگیری کنند؟
پیشگیری، از آگاهی شروع می شود. اولین قدم این است که مطمئن شوید فرزندتان مفهوم قلدری را می شناسد و می تواند آن را تشخیص دهد.
1. آموزش درباره قلدری
وقتی بچه ها بفهمند قلدری چیست، راحت تر می توانند آن را بشناسند؛ چه در مورد خودشان و چه وقتی نسبت به دوستانشان اتفاق می افتد.
2. گفت وگوهای باز و مداوم با فرزند
هرچه بیشتر با فرزندتان درباره قلدری در مدرسه حرف بزنید، او راحت تر موضوع را با شما در میان خواهد گذاشت. بهتر است هر روز چند دقیقه وقت بگذارید و بپرسید مدرسه چطور بود، با چه کسانی وقت گذراندند و در فضای مجازی چه تجربه ای داشتند. از احساساتشان هم سؤال کنید، نه فقط از درس و تکالیف.
3. کمک به فرزند برای الگو بودن
در هر موقعیت قلدری سه نقش اصلی وجود دارد: قربانی، قلدر و تماشاگر. حتی اگر فرزند شما قربانی نباشد، می تواند با رفتار محترمانه و حمایتگرانه، جلوی قلدری را بگیرد. مثلا می تواند طرف قربانی را بگیرد، او را دلگرم کند یا رفتار قلدر را زیر سؤال ببرد.
4. تقویت اعتماد به نفس کودک
تشویق کنید فرزندتان در کلاس های ورزشی، هنری یا فعالیت های گروهی مورد علاقه اش شرکت کند. این کار هم اعتمادبه نفس او را بالا می برد و هم باعث می شود دوستانی با علایق مشترک پیدا کند.
5. خودتان الگو باشید
نحوه برخورد شما با دیگران، حتی در خانه یا فضای مجازی، به فرزندتان می آموزد چطور باید با مردم رفتار کند. اگر شاهد بی احترامی یا ظلم به کسی شدید، واکنش درست نشان دهید تا کودک یاد بگیرد در برابر بی عدالتی سکوت نکند.
6. همراهی در فضای مجازی
با پلتفرم هایی که فرزندتان استفاده می کند آشنا شوید. درباره ارتباط دنیای واقعی و مجازی با او حرف بزنید و خطرات احتمالی آنلاین بودن را توضیح دهید.
از کجا بفهمم فرزندم مورد قلدری قرار گرفته است؟
همه بچه ها شجاعت یا توانایی بیان مستقیم مشکلاتشان را ندارند. به همین دلیل باید به نشانه ها دقت کنید:
- کبودی ها یا زخم های بی دلیل روی بدن
- ترس یا بی میلی به رفتن به مدرسه
- اضطراب، نگرانی یا هوشیاری بیش از حد
- داشتن دوستان کم یا از دست دادن ناگهانی دوستان
- دوری کردن از موقعیت های اجتماعی
- خراب یا گم شدن وسایل شخصی مثل لباس یا موبایل
- درخواست مکرر پول
- افت تحصیلی یا غیبت های زیاد
- تمایل به نزدیک بودن به معلم ها یا بزرگ ترها
- مشکلات خواب، کابوس دیدن یا سردرد و دل دردهای مداوم
- ناراحتی بعد از استفاده از موبایل یا اینترنت
- مخفی کاری غیرمعمول درباره فعالیت های آنلاین
- پرخاشگری یا عصبانیت های ناگهانی
صحبت کردن با فرزندتان درباره «رفتار خوب و بد» در مدرسه، خانه و فضای مجازی بسیار مهم است. ارتباط باز کمک می کند او احساس کند می تواند راحت درباره مسائلش با شما صحبت کند.
اگر فرزندم مورد قلدری یا تهدید قرار گرفت، چه کار کنم؟
وقتی مطمئن شدید فرزندتان قربانی قلدری است، این اقدامات را انجام دهید:
1. با آرامش و گوش شنوا با فرزندتان صحبت کنید
اجازه دهید او حرف بزند و احساسش را بیان کند. به جای اینکه دنبال مقصر بگردید، بیشتر روی حمایت تمرکز کنید.
2. اطمینان خاطر بدهید
به او بگویید باورش دارید، از اینکه با شما در میان گذاشته خوشحالید و او مقصر نیست. همچنین توضیح دهید که برای حل مشکل کمک خواهید کرد.
3. با معلم یا مدرسه صحبت کنید
شما و فرزندتان نباید تنها با قلدری مواجه شوید. از مدیر یا مشاور مدرسه درباره قوانین ضد قلدری بپرسید و مطمئن شوید چه راهکارهایی دارند.
4. پشتیبان فرزندتان باشید
حمایت والدین قوی ترین عامل در کاهش اثرات قلدری است. به او یادآوری کنید که همیشه می تواند به شما تکیه کند و شرایط بهتر خواهد شد.
اگر فرزندم خودش دیگران را قلدرانه اذیت کند، چه باید کرد؟
گاهی بچه ها خودشان به سمت قلدری می روند. این به معنی «بد بودن» ذات آن ها نیست؛ بلکه ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد: تمایل به جلب توجه، نیاز به پذیرفته شدن در جمع، یا ناتوانی در مدیریت احساسات. در برخی موارد هم کودکی که قلدری می کند، خودش قربانی خشونت در خانه یا محله بوده است.
1. گفت وگو کنید
علت رفتارش را پیدا کنید. آیا در مدرسه احساس ناامنی می کند؟ با دوستی مشکل دارد؟ اگر نتوانست توضیح بدهد، می توانید از مشاور یا روان شناس کودک کمک بگیرید.
2. آموزش راه های درست مقابله با احساسات
از او بخواهید موقعیتی را توضیح دهد که باعث عصبانیتش شد و سپس با هم به دنبال واکنش های بهتر بگردید. همچنین به او یاد دهید خود را جای قربانی بگذارد و حس او را درک کند.
3. بازنگری در رفتار والدین
گاهی بچه ها همان چیزی را تکرار می کنند که در خانه می بینند. اگر خودتان یا دیگر بزرگ ترها رفتاری آزاردهنده دارید، لازم است تغییر کنید تا فرزندتان هم یاد بگیرد.
4. پیامدهای منطقی و فرصت جبران بدهید
اگر مطمئن شدید فرزندتان کسی را اذیت کرده، باید پیامدهای مناسب (و نه خشونت آمیز) در نظر بگیرید. مثلا محدود کردن استفاده از موبایل یا شرکت در جمع هایی که احتمال قلدری در آن بیشتر است. همچنین او را تشویق کنید از قربانی عذرخواهی کند و یاد بگیرد در آینده رفتاری محترمانه داشته باشد.
سخنی از نی نی تینی
قلدری دانش آموزان در مدرسه یک موضوع جدی و تأثیرگذار بر رشد روانی، اجتماعی و تحصیلی کودکان است. این رفتار تنها یک مشکل فردی نیست، بلکه ناشی از ترکیبی از عوامل شخصیتی، اجتماعی و محیطی است. والدین و معلمان نقش مهمی در شناسایی، پیشگیری و کاهش اثرات قلدری دارند.
با آموزش کودکان درباره رفتارهای درست و غلط، گفت وگوهای صادقانه، تقویت اعتماد به نفس و همراهی در فضای واقعی و مجازی، می توان از وقوع قلدری جلوگیری کرد و محیطی امن و حمایت کننده برای همه دانش آموزان فراهم آورد.
همچنین توجه به اینکه برخی کودکان ممکن است خودشان به دیگران آسیب برسانند، فرصتی است برای آموزش مهارت های حل تعارض و مدیریت احساسات، به جای سرزنش. نهایتاً، با همکاری خانواده، مدرسه و جامعه، می توان فرهنگ احترام و همدلی را جایگزین قلدری کرده و به رشد سالم کودکان کمک کرد.
اگر شما هم تجربه ای از قلدری دانش آموزان در مدرسه داشته اید، چه به عنوان والدین، چه به عنوان معلم یا حتی خودتان در دوران تحصیل، خوشحال می شویم در بخش نظرات آن را با ما در میان بگذارید. تجربیات شما می تواند به خانواده های دیگر کمک کند تا راهکارهای بهتری برای حمایت از فرزندانشان پیدا کنند.
