فیبریلاسیون دهلیزی

فیبریلاسیون دهلیزی چیست؟

فیبریلاسیون دهلیزی یکی از شایع ترین اختلالات ریتم قلب است که باعث می شود ضربان قلب شما نامنظم و گاهی بسیار سریع شود. این اختلال از بخش های بالایی قلب (دهلیزها) آغاز می شود و می تواند باعث احساس خستگی، تپش قلب، تنگی نفس یا سرگیجه شود.
عواملی مانند فشار خون بالا، بیماری عروق کرونر قلب، چاقی و افزایش سن از مهم ترین دلایل بروز فیبریلاسیون دهلیزی هستند. اگر این بیماری کنترل نشود، می تواند خطر سکته مغزی یا نارسایی قلبی را افزایش دهد. با این حال، درمان های دارویی و روش هایی مانند «ابلیشن قلبی» می توانند تا حد زیادی خطر بروز این عوارض را کاهش دهند.

عملکرد قلب در حالت طبیعی و در فیبریلاسیون دهلیزی

در حالت طبیعی، قلب با نظمی دقیق و طبق سیگنال های الکتریکی مشخص منقبض می شود. این سیگنال ها باعث می شوند دهلیزها و بطن ها هماهنگ با هم خون را پمپاژ کنند. اما در فیبریلاسیون دهلیزی، سیستم الکتریکی قلب دچار اختلال می شود و سیگنال ها به صورت بی نظم و هم زمان از بخش های مختلف دهلیز ارسال می شوند. نتیجه این آشفتگی، ضربانی سریع و غیرقابل پیش بینی است.

در چنین حالتی دهلیزها نمی توانند خون را به طور کامل به بطن ها برسانند، و بطن ها نیز در پاسخ، به شکل نامنظم منقبض می شوند. آنچه شما به عنوان «تپش قلب» احساس می کنید در واقع همین انقباض های نامنظم بطن هاست.

می توان برای درک بهتر، فیبریلاسیون دهلیزی را به گروهی از نوازندگان تشبیه کرد که به جای داشتن یک رهبر ارکستر واحد، چندین نفر هم زمان در حال هدایت آن ها هستند. در نتیجه موسیقی ناهماهنگ و پر هرج ومرج می شود؛ همان طور که قلب در این شرایط ریتم منظم خود را از دست می دهد.

این بی نظمی نه تنها باعث ناراحتی در عملکرد قلب می شود، بلکه در طول زمان ممکن است به تشکیل لخته های خون در قلب منجر شود و خطر سکته مغزی را افزایش دهد. به همین دلیل، شناخت علائم فیبریلاسیون دهلیزی و مراجعه ی به موقع به پزشک اهمیت بسیار زیادی دارد.

علائم فیبریلاسیون دهلیزی

علائم فیبریلاسیون دهلیزی در افراد مختلف متفاوت است؛ برخی آن را به صورت خفیف تجربه می کنند و برخی دیگر احساس شدیدی از تپش یا کوبش در قفسه سینه دارند. از شایع ترین نشانه ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• احساس لرزش یا کوبش در قفسه سینه (تپش قلب)
• خستگی شدید و مداوم
• احساس سبکی سر یا سرگیجه
• غش کردن یا احساس ضعف شدید
• تنگی نفس یا سختی در تنفس، به ویژه هنگام فعالیت
• درد یا فشار در ناحیه قفسه سینه

حتی اگر هیچ یک از این علائم را احساس نکنید، وجود فیبریلاسیون دهلیزی همچنان خطرناک است. چون قلب شما در این وضعیت، ریتم طبیعی خود را از دست داده و همین موضوع می تواند باعث تجمع خون در دهلیزها و در نهایت ایجاد لخته شود. اگر این لخته ها به مغز برسند، احتمال بروز سکته مغزی وجود دارد.

چه زمانی باید فورا به پزشک مراجعه کرد؟

اگر دچار علائم زیر شدید، لازم است بدون تأخیر با پزشک تماس بگیرید یا به اورژانس مراجعه کنید:

• درد قفسه سینه
• تنگی نفس شدید
• غش یا احساس نزدیک به غش

در چنین مواقعی تماس با اورژانس (115) یا مراجعه فوری به بیمارستان ضروری است، زیرا ممکن است قلب در وضعیتی قرار گرفته باشد که نیاز به درمان فوری دارد.

علت بروز فیبریلاسیون دهلیزی

تغییرات در بافت قلب یا اختلال در مسیرهای الکتریکی آن، علت اصلی بروز فیبریلاسیون دهلیزی هستند. این تغییرات معمولا بر اثر یکی از عوامل زیر ایجاد می شوند:

• بیماری های قلبی – عروقی: مانند بیماری عروق کرونر، بیماری دریچه ای قلب و نارسایی قلبی.
• بیماری های زمینه ای دیگر: از جمله فشار خون بالا، دیابت، پرکاری تیروئید، چاقی، بیماری مزمن کلیه یا آپنه خواب (قطع تنفس هنگام خواب).
• عوامل ژنتیکی: طبق پژوهش های جدید، برخی تغییرات ژنی با بروز زودرس فیبریلاسیون دهلیزی مرتبط اند.
• جراحی قلب: گاهی پس از عمل قلب یا حتی پس از جراحی های غیرقلبی، این عارضه به صورت موقت ظاهر می شود.

عوامل خطر فیبریلاسیون دهلیزی

داشتن هر یک از شرایط بالا خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می دهد، اما عوامل زیر نیز می توانند ریسک را بالاتر ببرند:

• افزایش سن: احتمال فیبریلاسیون دهلیزی پس از ۶۵ سالگی به طور چشمگیری افزایش می یابد.
• مصرف زیاد الکل: نوشیدن بیش از حد الکل، حتی به صورت گهگاهی، می تواند باعث تحریک الکتریکی دهلیزها شود.
• بیماری های حاد: بیماری های جدی مانند عفونت های شدید (سپسیس) یا کووید 19 می توانند خطر فیبریلاسیون دهلیزی را بالا ببرند.
• کم تحرکی: نداشتن فعالیت بدنی منظم می تواند سیستم قلب و عروق را ضعیف کند.
• ورزش سنگین و بیش از حد: هرچند ورزش برای سلامت مفید است، اما تمرینات بسیار سنگین یا استقامتی طولانی مدت ممکن است در طول سال ها باعث افزایش احتمال بروز فیبریلاسیون دهلیزی شود.

تشخیص فیبریلاسیون دهلیزی

پزشکان برای تشخیص فیبریلاسیون دهلیزی از ابزارها و آزمایش های مختلفی استفاده می کنند. مهم ترین آن ها نوار قلب (ECG یا EKG) است که فعالیت الکتریکی قلب را در قالب نموداری ثبت می کند.
پزشک علاوه بر این، ممکن است اقدامات زیر را نیز انجام دهد:

• معاینه فیزیکی و بررسی سابقه پزشکی بیمار
• آزمایش خون برای ارزیابی بیماری های زمینه ای (مانند مشکلات تیروئید یا کلیه)
• اکوکاردیوگرافی برای بررسی ساختار و عملکرد قلب
• استفاده از دستگاه هولتر یا مانیتور قلبی برای ثبت ضربان در طول فعالیت های روزانه

مراحل پیشرفت فیبریلاسیون دهلیزی

فیبریلاسیون دهلیزی معمولا به مرور زمان پیشرفت می کند و پزشکان آن را در چند مرحله دسته بندی می کنند:

مرحله 1: در معرض خطر فیبریلاسیون دهلیزی

در این مرحله، فرد هنوز دچار تپش قلب نامنظم نشده است، اما عواملی مانند فشار خون بالا، چاقی، دیابت، آپنه خواب، مصرف الکل و سن بالای 65 سال احتمال بروز آن را افزایش می دهند.

مرحله 2: پیش فیبریلاسیون دهلیزی (Pre-AFib)

در این مرحله، تغییراتی در فعالیت الکتریکی یا ساختار قلب ایجاد می شود که خطر ابتلا را بالا می برد. ممکن است نوار قلب علائمی مانند تاکی کاردی دهلیزی، فلوتر دهلیزی یا بزرگ شدن دهلیز چپ یا راست را نشان دهد.
بیماری هایی مانند بیماری دریچه ای قلب، پرکاری تیروئید یا بیماری های عصبی ـ عضلانی نیز می توانند از نشانه های این مرحله باشند.

مرحله 3: فیبریلاسیون دهلیزی آشکار

در این مرحله، نوار قلب به وضوح وجود فیبریلاسیون دهلیزی را نشان می دهد. گاهی این وضعیت به صورت مقطعی ظاهر می شود و خودبه خود برطرف می گردد، و گاهی ماندگار است و نیاز به درمان دارد.
پزشکان این مرحله را به چند زیرگروه تقسیم می کنند:

• فیبریلاسیون دهلیزی گذرا (Paroxysmal AFib): حملات کوتاه مدت، کمتر از یک هفته، که معمولا خودبه خود برطرف می شوند.
• فیبریلاسیون دهلیزی پایدار (Persistent AFib): حملات مکرر و طولانی تر از یک هفته که نیاز به درمان دارد.
• فیبریلاسیون دهلیزی طولانی مدت (Long-standing Persistent AFib): اگر این حالت بیش از یک سال ادامه پیدا کند.
• فیبریلاسیون دهلیزی پس از درمان موفق (Successful AFib Ablation): زمانی که پس از عمل یا روش درمانی، ریتم قلب طبیعی می شود.

بیمار ممکن است در طول زمان میان این زیرگروه ها جابه جا شود. برای مثال، فردی که درمان موفقی داشته، ممکن است بعد از مدتی دوباره علائم را تجربه کند.

مرحله 4: فیبریلاسیون دهلیزی دائمی

در این مرحله، بیمار و پزشک تصمیم می گیرند درمان برای بازگرداندن ریتم طبیعی ادامه نیابد و قلب در حالت فیبریلاسیون دهلیزی پایدار باقی بماند. در این وضعیت، تمرکز درمان بر پیشگیری از عوارضی مانند سکته مغزی است.

چگونه فیبریلاسیون دهلیزی درمان می شود؟

درمان فیبریلاسیون دهلیزی ممکن است شامل یک یا چند روش زیر باشد:

• تغییر در سبک زندگی
• مصرف داروها
• انجام درمان ابلیشن (Ablation therapy)
• سایر روش های درمانی

تغییرات در سبک زندگی

اولین و مهم ترین گام برای کنترل فیبریلاسیون دهلیزی، تغییر در سبک زندگی است. این تغییرات به شما کمک می کنند تا از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده و عملکرد قلب را بهبود دهید. پزشک ممکن است توصیه کند که:

• وزن خود را در محدوده ی سالم نگه دارید.
• مصرف الکل را به حداقل برسانید یا کاملا قطع کنید.
• از مصرف دخانیات خودداری کنید.
• فعالیت بدنی منظم (حدود 30 دقیقه در روز) داشته باشید.
• بیماری های زمینه ای مانند فشار خون بالا، دیابت، چاقی یا وقفه تنفسی در خواب (آپنه خواب) را کنترل کنید.

این اصلاحات ساده اما مؤثر می توانند باعث کاهش چشمگیر علائم فیبریلاسیون دهلیزی شوند.

داروهای درمان فیبریلاسیون دهلیزی

پزشک ممکن است برای کنترل سرعت یا ریتم ضربان قلب، داروهایی تجویز کند. این داروها از آسیب بیشتر به عضله قلب جلوگیری کرده و علائمی مانند تپش، تنگی نفس و اضطراب را کاهش می دهند.

همچنین داروهای ضدانعقاد (رقیق کننده خون) برای پیشگیری از لخته و سکته مغزی تجویز می شوند. از رایج ترین داروهای ضدانعقاد خوراکی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آپیکسابان
• ریواروکسابان
• دابیگاتران
• ادوکسابان

در برخی بیماران ممکن است از وارفارین به جای داروهای فوق استفاده شود.

برای کنترل ریتم یا ضربان قلب، داروهای زیر متداول هستند:

• کارودیلول
• دیگوکسین
• دیلتیازم
• متوپرولول
• وراپامیل

و برای بازگرداندن ریتم طبیعی قلب، داروهایی مانند آمیودارون، فلکاینید، دوفتیلاید، دروندرون و پروپافنون تجویز می شوند. مصرف این داروها باید زیر نظر پزشک و با بررسی منظم نوار قلب باشد، زیرا هر فرد به نوع خاصی از درمان پاسخ متفاوتی می دهد.

درمان ابلیشن در فیبریلاسیون دهلیزی

ابلیشن قلبی یک روش نوین برای درمان فیبریلاسیون دهلیزی است. در این روش، پزشک با ایجاد زخم های کنترل شده (اسکار) در بخش هایی از قلب، مسیرهای الکتریکی غیرطبیعی را مسدود می کند تا ریتم قلب به حالت طبیعی بازگردد.

انواع رایج ابلیشن عبارتند از:

• ابلیشن با کاتتر (Catheter ablation): یک روش کم تهاجمی است که در آن لوله های باریکی از طریق رگ ها به قلب هدایت می شوند. نوع خاصی از آن، به نام ابلیشن ورید ریوی (PVI)، برای درمان فیبریلاسیون دهلیزی بسیار مؤثر است.
• عمل جراحی Maze: در این روش، جراح مسیرهایی شبیه «هزارتو» روی سطح قلب ایجاد می کند تا سیگنال های الکتریکی غیرمنظم مسدود شوند. این روش معمولا هم زمان با عمل های قلبی دیگر مانند جراحی دریچه یا بای پس انجام می شود.

سایر روش های درمان فیبریلاسیون دهلیزی

• کاردیوورژن (Cardioversion): در این روش، با استفاده از دارو یا شوک الکتریکی، ریتم قلب به حالت طبیعی بازگردانده می شود.
• بستن زائده دهلیز چپ (Left Atrial Appendage Closure): برای افرادی که نمی توانند داروهای رقیق کننده خون مصرف کنند، وسیله ای در قلب کار گذاشته می شود تا بخشی از دهلیز که معمولا محل تشکیل لخته است، بسته شود و خطر سکته مغزی کاهش یابد.

پیش آگهی و آینده بیماران مبتلا به فیبریلاسیون دهلیزی

آیا قلب پس از فیبریلاسیون دهلیزی می تواند به حالت طبیعی بازگردد؟

در برخی بیماران، به ویژه کسانی که فیبریلاسیون دهلیزی گذرا دارند، ممکن است ریتم قلب به طور خودبه خود به حالت طبیعی بازگردد. اما در موارد مزمن تر، درمان دارویی یا روش های دیگر لازم است.

با وجود این، فیبریلاسیون دهلیزی درمان قطعی ندارد و معمولا فرد تا پایان عمر باید تحت کنترل باشد. با این حال، درمان مناسب می تواند خطر سکته مغزی را کاهش داده و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد.

امید به زندگی در بیماران مبتلا به فیبریلاسیون دهلیزی

بر اساس پژوهشی که در سال 2024 انجام شد، افراد مبتلا به فیبریلاسیون دهلیزی به طور میانگین چند سال کمتر از افراد سالم هم سن خود عمر می کنند.

میزان کاهش عمر به سن ابتلا بستگی دارد:

اما باید دانست که این آمار صرفا میانگین هستند. مراقبت منظم، تغذیه سالم، فعالیت بدنی و کنترل بیماری های زمینه ای می تواند طول عمر بسیاری از بیماران را به محدوده طبیعی بازگرداند.

زندگی با فیبریلاسیون دهلیزی

عادت های سالم نه تنها از بروز فیبریلاسیون دهلیزی جلوگیری می کنند، بلکه به شما کمک می کنند در صورت ابتلا نیز احساس بهتری داشته باشید. توصیه می شود:

• رژیم غذایی متعادل با میوه، سبزیجات و غلات کامل داشته باشید.
• روزانه حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی انجام دهید (می توانید آن را در سه بخش ۱۰ دقیقه ای تقسیم کنید).
• از مصرف الکل و دخانیات پرهیز کنید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

برنامه ی ویزیت هر فرد با توجه به شدت بیماری و نوع درمان متفاوت است. پس از هر عمل یا درمان، لازم است ویزیت های دوره ای انجام شود.
حتما فهرستی از داروهایی که مصرف می کنید همراه داشته باشید و در صورت بروز هر علامت جدید، آن را با پزشک در میان بگذارید. همچنین از مصرف خودسرانه داروهای بدون نسخه یا مکمل های گیاهی پرهیز کنید، زیرا ممکن است با داروهای قلبی تداخل داشته باشند.

پرسش های مهمی که باید از پزشک بپرسید

• چگونه می توانم عوامل خطر فیبریلاسیون دهلیزی را کاهش دهم؟
• آیا می توانید من را به متخصص تغذیه معرفی کنید؟
• چه برنامه های ورزشی یا سلامتی در منطقه ی من مناسب بیماران قلبی است؟

آیا می توان فیبریلاسیون دهلیزی را در خانه تشخیص داد؟

تشخیص قطعی فیبریلاسیون دهلیزی فقط با نوار قلب ممکن است، اما اگر احساس تپش، خستگی غیرعادی یا تنفس دشوار دارید، بهتر است نبض خود را بررسی کنید. اگر ریتم آن نامنظم یا ضعیف است، سریعا با پزشک تماس بگیرید.
گاهی بیماران هیچ علامتی احساس نمی کنند؛ به همین دلیل، معاینات دوره ای اهمیت زیادی دارد.

شیوع فیبریلاسیون دهلیزی در جهان

تخمین زده می شود که بیش از 33 میلیون نفر بالای 55 سال در سراسر جهان به فیبریلاسیون دهلیزی مبتلا هستند. این اختلال سالانه موجب نزدیک به نیم میلیون بستری در بیمارستان ها می شود و میزان مرگ ومیر ناشی از آن رو به افزایش است.

سخنی از نی نی تینی

دریافت تشخیص فیبریلاسیون دهلیزی ممکن است در ابتدا نگران کننده باشد، اما شما تنها نیستید. میلیون ها نفر در سراسر جهان با این بیماری زندگی می کنند و با کمک پزشک خود یاد گرفته اند چگونه ریتم قلبشان را مدیریت کنند و در عین حال زندگی سالم و فعالی داشته باشند.
همکاری نزدیک با تیم درمان، رعایت رژیم غذایی سالم، تحرک کافی و پیروی از دستورات پزشکی می تواند به شما کمک کند زندگی طولانی تر و باکیفیت تری داشته باشید.