فیبریلاسیون بطنی یکی از خطرناک ترین نوع های آریتمی قلبی است که در آن، حفره های پایینی قلب (بطن ها) به طور سریع، نامنظم و غیرقابل کنترل حرکت می کنند. این وضعیت باعث می شود عملکرد طبیعی قلب در پمپاژ خون مختل شود و در نتیجه، خون کافی به اندام های حیاتی مانند مغز و قلب نرسد. فیبریلاسیون بطنی یک اورژانس پزشکی تهدیدکننده حیات است و نیاز به درمان فوری دارد.
فیبریلاسیون بطنی چیست؟
در فیبریلاسیون بطنی یا V-Fib، انقباض هماهنگ بطن های قلب از بین می رود. به جای این که بطن ها منقبض و منبسط شوند تا خون را پمپ کنند، دچار لرزش یا پرش های بی نظم می شوند. در نتیجه، جریان خون در بدن متوقف می شود.
وقتی قلب نتواند خون را پمپاژ کند، تنها چند ثانیه طول می کشد تا فرد هوشیاری خود را از دست بدهد. این حالت به ایست قلبی (Cardiac Arrest) معروف است و اگر در چند دقیقه ی اول درمان نشود، معمولا منجر به مرگ می شود.
در چنین شرایطی، اگر کسی جلوی چشمتان بیهوش شود، ممکن است دچار ترس یا سردرگمی شوید. بهترین واکنش در این موقعیت این است که فورا با اورژانس (115) تماس بگیرید و در صورت آشنایی، احیای قلبی-ریوی (CPR) را شروع کنید تا شانس زنده ماندن فرد افزایش یابد.
علائم فیبریلاسیون بطنی
پیش از وقوع فیبریلاسیون بطنی، ممکن است فرد برخی از علائم هشداردهنده را تجربه کند، از جمله:
- درد یا فشار در قفسه سینه (آنژین صدری)
- سرگیجه یا احساس سبکی سر
- تهوع و احساس بی قراری
- تپش قلب یا ضربان سریع و نامنظم
- احساس لرزش یا ضربان غیرعادی قلب
- تنگی نفس یا دشواری در تنفس
در زمان بروز فیبریلاسیون بطنی، فرد به صورت ناگهانی سقوط می کند و بیهوش می شود. در این حالت، پاسخ دهی یا واکنش به صدا یا لمس وجود ندارد. ممکن است فرد نفس نفس بزند یا حتی تنفسش کاملا متوقف شود. این وضعیت نیازمند اقدام فوری است.
علل بروز فیبریلاسیون بطنی
فیبریلاسیون بطنی معمولا در اثر اختلال در فعالیت الکتریکی قلب یا آسیب به بافت های قلبی ایجاد می شود. از مهم ترین علت های فیبریلاسیون بطنی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حمله قلبی یا کاهش جریان خون قلب (ایسکمی) که معمولا با درد قفسه سینه همراه است.
- بیماری های ساختاری قلب مانند کاردیومیوپاتی (ضعف یا تغییر در دیواره های عضلانی قلب).
- سایر آریتمی ها یا اختلالات الکتریکی قلب.
- مشکلات مادرزادی قلبی مانند سندرم بروگادا.
- جراحی قلب و عوارض پس از آن.
- مصرف داروهای خاص که بر ریتم قلب تأثیر می گذارند.
- مصرف مواد مخدر مانند کوکائین یا مت آمفتامین.
- اختلال در الکترولیت های خون (کمبود یا افزایش پتاسیم و منیزیم).
- شوک الکتریکی یا برق گرفتگی.
- ضربه مستقیم به قفسه سینه بر اثر اجسام کوچک و پرسرعت مانند توپ بیسبال یا هاکی (پدیده ای به نام Commotio Cordis).
در بسیاری از موارد، فیبریلاسیون بطنی در بیماران مبتلا به بیماری عروق کرونر یا سابقه حمله قلبی رخ می دهد، اما گاهی در افراد ظاهرا سالم نیز دیده می شود.
عوامل خطر فیبریلاسیون بطنی
عوامل متعددی می توانند خطر بروز فیبریلاسیون بطنی را افزایش دهند، از جمله:
- بیماری های قلبی زمینه ای مانند تنگی یا گرفتگی عروق کرونر.
- کاهش اکسیژن خون (هیپوکسمی) که ممکن است بر اثر بیماری های ریوی یا ایست تنفسی رخ دهد.
- اختلالات الکترولیتی مانند کاهش پتاسیم یا منیزیم.
- اسیدی شدن خون (اسیدوز) که معمولا در بیماران دیابتی یا در شوک شدید مشاهده می شود.
داشتن یک یا چند مورد از این عوامل، احتمال وقوع فیبریلاسیون بطنی را چندین برابر می کند، به ویژه در افرادی که قبلا دچار حمله قلبی شده اند.
عوارض فیبریلاسیون بطنی
بهبودی کامل پس از فیبریلاسیون بطنی بسیار نادر است. حتی اگر فرد از مرگ نجات یابد، ممکن است با عوارض جدی بلندمدت روبه رو شود. بنابراین، مراجعه منظم به پزشک و پیگیری درمان، اهمیت زیادی دارد.
مهم ترین عوارض فیبریلاسیون بطنی عبارتند از:
- ایست قلبی ناگهانی و مرگ
- کما یا بیهوشی طولانی مدت
- آسیب مغزی ناشی از نرسیدن اکسیژن به مغز
- آسیب عضله قلب و کاهش عملکرد پمپاژ آن
- نارسایی کلیوی
- نارسایی کبدی
در ایران، پزشکان متخصص قلب و عروق معمولا برای بیماران نجات یافته از فیبریلاسیون بطنی، برنامه ای دقیق شامل دارودرمانی، پیگیری های دوره ای و بررسی عملکرد مغز و قلب در نظر می گیرند تا از عوارض بعدی پیشگیری شود.
تشخیص فیبریلاسیون بطنی
چگونه فیبریلاسیون بطنی تشخیص داده می شود؟
پزشک می تواند ریتم غیرطبیعی فیبریلاسیون بطنی را با استفاده از نوار قلب (الکتروکاردیوگرام یا ECG) تشخیص دهد. در اغلب موارد، این تست بلافاصله پس از احیای فرد از ایست قلبی انجام می شود.
در شرایطی که بیمار در حال ایست قلبی باشد و دستگاه مانیتور قلب یا دستگاه کاشتنی کنترل ضربان (ICD) داشته باشد، ریتم فیبریلاسیون بطنی را می توان همان لحظه مشاهده کرد.
علاوه بر شناسایی ریتم غیرطبیعی، پزشک تلاش می کند علت اصلی بروز فیبریلاسیون بطنی را پیدا کند. برای این منظور اقدامات زیر انجام می شود:
- بررسی سابقه پزشکی دقیق بیمار
- انجام معاینه فیزیکی کامل
- درخواست چند آزمایش تکمیلی مانند:
- آزمایش خون برای بررسی سطح اکسیژن و الکترولیت ها
- اکوکاردیوگرام (Echocardiogram) جهت مشاهده عملکرد قلب
- MRI قلب برای بررسی ساختار عضله قلب
- آنژیوگرافی عروق کرونر از طریق کاتتریزاسیون قلب برای ارزیابی گرفتگی رگ ها
این بررسی ها کمک می کنند علت دقیق اختلال، مانند حمله قلبی، بیماری های مادرزادی یا داروهای خاص مشخص شود.
درمان فیبریلاسیون بطنی
چگونه فیبریلاسیون بطنی درمان می شود؟
فیبریلاسیون بطنی یک اورژانس حیاتی است. در چنین شرایطی هر دقیقه اهمیت دارد، زیرا تأخیر در درمان می تواند مرگبار باشد.
اولین گام درمان، تماس فوری با اورژانس (115) است. تا رسیدن نیروهای امدادی، باید اقدامات اولیه زیر انجام شود:
- آرامش خود را حفظ کنید و سریع تماس بگیرید.
- احیای قلبی-ریوی (CPR) را شروع کنید. فشارهای مداوم روی قفسه سینه باعث می شود جریان حداقلی خون به مغز و قلب ادامه پیدا کند تا زمانی که دستگاه شوک برسد.
- استفاده از دستگاه شوک خودکار (AED):
فیبریلاسیون بطنی یکی از آریتمی هایی است که با شوک الکتریکی قابل بازگرداندن است. اگر شوک الکتریکی در 3 دقیقه اول پس از بیهوشی فرد انجام شود، احتمال زنده ماندن تا 95 درصد افزایش می یابد.
درمان های بیمار پس از زنده ماندن از فیبریلاسیون بطنی
افرادی که از این وضعیت نجات پیدا می کنند، در معرض عود مجدد فیبریلاسیون بطنی قرار دارند. بنابراین پزشک برای پیشگیری از بروز مجدد، مجموعه ای از بررسی ها و درمان ها را انجام می دهد:
- داروهای ضدآریتمی:
این داروها کمک می کنند تا ریتم طبیعی قلب حفظ شود. البته انتخاب نوع دارو باید با دقت و زیر نظر پزشک انجام شود، زیرا هر دارویی ممکن است عوارض خاصی داشته باشد. - دستگاه شوک کاشتنی (ICD):
بیشتر افرادی که از فیبریلاسیون بطنی جان سالم به در می برند، نیاز به کاشت این دستگاه دارند. ICD به صورت خودکار ریتم قلب را مانیتور می کند و در صورت بروز آریتمی خطرناک، شوک الکتریکی لازم را برای بازگرداندن ریتم طبیعی وارد می کند. این دستگاه معمولا دائمی است. - روش های درمانی پیشرفته تر:
در برخی بیماران، پزشک ممکن است روش هایی مانند ابلیشن قلبی (از بین بردن مسیرهای غیرطبیعی الکتریکی) یا قطع عصب سمپاتیک قلبی را توصیه کند. این روش ها بیشتر برای بیماران مقاوم به درمان های معمول استفاده می شوند.
عوارض جانبی درمان
همانند هر درمان دارویی، داروهای ضدآریتمی نیز می توانند عوارضی مانند تپش قلب، خستگی، یا تغییر فشار خون ایجاد کنند. پزشک با بررسی دقیق وضعیت بیمار، مناسب ترین دارو را تجویز می کند.
در مورد ICD نیز باید بدانید که اگر دستگاه برای کنترل فیبریلاسیون بطنی فعال شود و شوک وارد کند، ممکن است احساس درد یا ضربه ناگهانی در قفسه سینه ایجاد شود، اما این نشانه عملکرد درست دستگاه است.
پیش آگهی (پیش بینی روند بهبودی)
پیش آگهی بیماران بستگی مستقیم به سرعت اقدام درمانی دارد. هرچه درمان زودتر انجام شود، شانس زنده ماندن بیشتر است.
- اگر درمان سریع آغاز شود، حدود 50 درصد بیماران شانس نجات دارند.
- در مقابل، بدون درمان فوری، فیبریلاسیون بطنی تقریبا همیشه منجر به مرگ می شود.
- به ازای هر دقیقه تأخیر در شوک الکتریکی، احتمال زنده ماندن بین 7 تا 10 درصد کاهش می یابد.
در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی، اثر شوک تنها در حدود 30 درصد موارد مؤثر است و در موارد شدید، حتی با درمان نیز احتمال مرگ بالا باقی می ماند.
پیشگیری از فیبریلاسیون بطنی
بیشتر موارد فیبریلاسیون بطنی در ابتدا به صورت نوعی دیگر از آریتمی بطنی آغاز می شوند. تشخیص زودهنگام این آریتمی ها می تواند از وقوع فیبریلاسیون جلوگیری کند.
پزشک با مانیتورینگ منظم ضربان قلب می تواند ریتم های غیرطبیعی را شناسایی و درمان کند. همچنین اگر در خانواده تان سابقه ی آریتمی های ارثی وجود دارد، انجام آزمایش های ژنتیکی توصیه می شود تا بتوان پیش از بروز علائم، اقدامات پیشگیرانه انجام داد.
از آن جا که حمله قلبی شایع ترین علت فیبریلاسیون بطنی است، پیشگیری از حمله قلبی نقش مهمی در پیشگیری از این آریتمی دارد. برای این منظور:
- از رژیم غذایی سالم برای قلب استفاده کنید (میوه، سبزی، روغن زیتون، ماهی).
- فعالیت بدنی منظم داشته باشید.
- فشار خون، چربی و قند خون خود را کنترل کنید.
- استرس را با روش های آرام سازی یا ورزش کاهش دهید.
- وزن خود را در محدوده ی سالم نگه دارید.
مراقبت های تخصصی قلب
اگر احساس می کنید ریتم قلبتان ناهماهنگ است یا علائمی مانند تپش قلب و سرگیجه دارید، مراجعه به متخصص قلب و عروق بهترین تصمیم است. امروزه در ایران مراکز مجهز مانند بیمارستان قلب شهید رجایی، بیمارستان مدائن و کلینیک های تخصصی قلب، خدمات تشخیصی و درمانی پیشرفته ای برای آریتمی ها از جمله فیبریلاسیون بطنی ارائه می دهند.
سخنی از نی نی تینی
صحبت درباره فیبریلاسیون بطنی یا تجربه ایست قلبی می تواند برای بیمار و خانواده اش دشوار باشد. اما آگاهی از وضعیت و همکاری با تیم درمانی می تواند زندگی دوباره ای به فرد ببخشد. از پرسیدن سؤال یا درخواست کمک نترسید هدف، زندگی سالم و آرام در کنار کنترل کامل بیماری است.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان سابقه آریتمی قلبی یا تپش قلب نامنظم دارید، تجربه خود را در بخش دیدگاه ها با ما در میان بگذارید. پرسش های شما می تواند به دیگران در شناخت بهتر فیبریلاسیون بطنی کمک کند.
برای اطلاع از جدیدترین روش های درمان و پیشگیری، این مقاله را ذخیره کرده و با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
