فشار خون بالا در کودکان به سن، جنسیت و قد آن ها بستگی دارد، زیرا میزان طبیعی فشار خون در طول رشد کودک تغییر می کند. بسیاری از کودکان هیچ نشانه یا علامتی از فشار خون بالا ندارند، به همین دلیل، انجام معاینات منظم پزشکی برای بررسی فشار خون اهمیت زیادی دارد.
اگر کودک به طور مرتب توسط پزشک یا متخصص اطفال معاینه شود، احتمال تشخیص زودهنگام فشار خون بالا در کودکان بسیار بیشتر می شود. این کار می تواند از بروز مشکلات جدی تر در آینده جلوگیری کند.
تأثیر فشار خون بالا بر بدن کودکان
فشار خون در واقع مقدار فشار وارد شده توسط خون به دیواره رگ ها در هنگام جریان یافتن در بدن است. وقتی این فشار بیش از حد طبیعی باشد، به آن فشار خون بالا یا پرفشاری خون (Hypertension) گفته می شود. در سنین کودکی و نوجوانی، این وضعیت را پرفشاری خون کودکان (Pediatric Hypertension) می نامند.
بر اساس آمارهای جهانی، حدود 1 کودک از هر 25 کودک بین 12 تا 19 سال دچار فشار خون بالا است و تقریبا 1 نفر از هر 10 نفر فشار خون بالا اما خفیف دارد (که قبلا به آن پیش فشار خون گفته می شد).
مطالعات نشان داده اند که پرفشاری خون در پسران شایع تر از دختران است و در کودکان نژادهای اسپانیایی و آفریقایی تبار نیز نسبت به سفیدپوستان غیر اسپانیایی بیشتر دیده می شود. البته در ایران هم بررسی ها نشان می دهد که کودکان دارای اضافه وزن یا کم تحرک بیشتر در معرض این مشکل قرار دارند.
فشار خون بالا معمولا در کودکان بالاتر از 12 سال بیشتر مشاهده می شود. اگر این مشکل به موقع تشخیص داده نشود، می تواند به اعضای حیاتی بدن از جمله قلب، کلیه ها و چشم ها آسیب برساند. این آسیب به این دلیل اتفاق می افتد که قلب و رگ های خونی دیگر نمی توانند خون را به درستی در بدن پخش کنند. بنابراین تشخیص و درمان به موقع فشار خون بالا در کودکان بسیار حیاتی است.
علائم فشار خون بالا در کودکان
در بیشتر موارد، فشار خون بالا در کودکان بدون علامت خاصی بروز می کند. تنها در موارد شدید، ممکن است علائمی مانند سردرد، سرگیجه یا خستگی بیش از حد دیده شود. معمولا پزشکان این مشکل را هنگام معاینه ی روتین یا چکاپ سالانه ی کودک تشخیص می دهند.
به همین دلیل، انجام ویزیت های منظم پزشکی حتی در صورتی که کودک سالم به نظر برسد، بسیار مهم است. مخصوصا اگر کودک در معرض عوامل خطر باشد، مثل اضافه وزن، سابقه ی خانوادگی یا کم تحرکی.
علت های فشار خون بالا در کودکان
پرفشاری خون در کودکان به طور کلی به دو نوع اصلی تقسیم می شود:
- فشار خون اولیه (Primary Hypertension)
- فشار خون ثانویه (Secondary Hypertension)
فشار خون اولیه در کودکان
این نوع از فشار خون بالا در کودکان علت مشخصی ندارد و معمولا به آن پرفشاری خون اساسی یا ایدیوپاتیک گفته می شود. ویژگی های معمول در کودکان مبتلا به فشار خون اولیه عبارت اند از:
- سن بالاتر از 6 سال
- سابقه ی خانوادگی فشار خون بالا در پدر، مادر یا پدربزرگ و مادربزرگ
- اضافه وزن یا چاقی (شاخص توده بدنی بالاتر از حد طبیعی)
فشار خون اولیه، شایع ترین نوع فشار خون بالا در کودکان است و معمولا با اصلاح سبک زندگی، تغذیه سالم و فعالیت بدنی قابل کنترل است.
فشار خون ثانویه در کودکان
در نوع دوم، یعنی فشار خون ثانویه، یک بیماری زمینه ای باعث بالا رفتن فشار خون می شود. مهم ترین دلایل این نوع عبارت اند از:
- بیماری های کلیوی یا عروقی کلیه مانند تنگی شریان کلیه یا التهاب بافت کلیه
- اختلالات ساختاری کلیه مثل بیماری کلیه پلی کیستیک یا انسداد مجاری ادراری
(در واقع بین 34 تا 79 درصد از موارد فشار خون ثانویه در کودکان به بیماری های کلیوی مربوط می شود.)
سایر دلایل کمتر شایع ولی مهم عبارت اند از:
- بیماری های مادرزادی قلبی مانند تنگی آئورت
- اختلالات هورمونی مثل پرکاری تیروئید یا ترشح زیاد هورمون های استرس
- آپنه ی خواب یا وقفه ی تنفسی در خواب
- مصرف برخی داروها مثل قرص های ضدبارداری، داروهای محرک سیستم عصبی یا کورتون ها
- جهش های ژنتیکی نادر مانند سندرم لیدل یا نوروفیبروماتوز نوع 1
- قرار گرفتن در معرض مواد سمی محیطی مانند سرب، جیوه یا کادمیوم
عوامل خطرساز برای فشار خون بالا در کودکان
عواملی که خطر ابتلا به فشار خون بالا در کودکان و نوجوانان را افزایش می دهند عبارت اند از:
- اضافه وزن یا چاقی: تجمع چربی اضافی در بدن ممکن است با فشار آوردن بر کلیه ها باعث افزایش فشار خون شود. پژوهش ها نشان می دهد بین 4 تا 25 درصد از کودکان دارای اضافه وزن دچار فشار خون بالا هستند.
- سابقه خانوادگی: اگر یکی از اعضای نزدیک خانواده پیش از 60 سالگی فشار خون بالا داشته باشد، احتمال ابتلای کودک دو برابر می شود.
- مصرف زیاد نمک: مصرف بیش از اندازه نمک باعث نگهداری آب در بدن و افزایش فشار روی دیواره رگ ها می شود.
- کم تحرکی: فعالیت بدنی منظم باعث تقویت قلب و کاهش فشار خون می شود، در حالی که بی تحرکی قلب را ضعیف تر می کند.
- دیابت: قند خون بالا به مرور به رگ ها و کلیه ها آسیب می زند و باعث افزایش فشار خون می شود. بین 4 تا 31 درصد از کودکان مبتلا به دیابت نوع 1 یا 2 دچار فشار خون بالا هستند.
- تولد زودرس یا وزن پایین هنگام تولد: تحقیقات جدید نشان می دهد این دو عامل نیز می توانند در افزایش خطر فشار خون بالا در کودکان نقش داشته باشند.
اگر کودک شما هیچ عامل خطری ندارد، معمولا پزشک از 3 سالگی شروع به اندازه گیری فشار خون در هر ویزیت سالانه می کند. اما اگر کودک در معرض خطر باشد، ممکن است بررسی فشار خون حتی از دوران نوزادی آغاز شود.
تشخیص فشار خون بالا در کودکان
چگونه فشار خون بالا در کودکان تشخیص داده می شود؟
تشخیص فشار خون بالا در کودکان با بزرگسالان متفاوت است، زیرا مقدار طبیعی فشار خون در دوران رشد، با توجه به سن، جنسیت و قد کودک تغییر می کند. پزشکان زمانی تشخیص فشار خون بالا را می دهند که عدد فشار خون کودک برابر یا بیشتر از ۹۵ درصد کودکان هم سن، هم قد و هم جنس او باشد.
برای تشخیص دقیق، پزشک باید چندین بار فشار خون کودک را اندازه گیری کند. معمولا توصیه می شود در هر ویزیت سالانه یا معاینه معمول سلامت، فشار خون کودک بررسی شود.
برای اندازه گیری فشار خون، پزشک بازوبندی مخصوص (به نام فشارسنج یا اسفیگمومانومتر) را به بازوی کودک می بندد و با استفاده از گوشی پزشکی، فشار را در دو مرحله ثبت می کند. چون در برخی از کودکان، استرس حضور در مطب می تواند فشار خون را موقتا افزایش دهد، پزشک معمولا چند بار این اندازه گیری را تکرار می کند تا از درستی نتایج مطمئن شود. این حالت را سندرم روپوش سفید می نامند.
بررسی علت های احتمالی فشار خون بالا در کودکان
پزشک کودک برای یافتن علت فشار خون بالا، ابتدا معاینه ی فیزیکی کامل انجام می دهد و سپس در مورد سابقه ی بیماری، رژیم غذایی، فعالیت بدنی و سوابق خانوادگی سؤال می کند.
مواردی که بررسی می شوند عبارت اند از:
- وجود بیماری های زمینه ای یا علائم خاص
- عادت های غذایی و الگوی مصرف نمک
- میزان تحرک روزانه و نوع فعالیت های ورزشی
- سابقه ی فشار خون بالا در خانواده
برای تشخیص دقیق تر، ممکن است پزشک آزمایش های زیر را درخواست کند:
- آزمایش خون برای بررسی عملکرد کلیه ها و هورمون ها
- نوار قلب (ECG) برای بررسی سلامت قلب
- تصویربرداری از کلیه ها و قلب برای بررسی مشکلات ساختاری
محدوده طبیعی فشار خون در کودکان
در نوجوانان بالای 13 سال، فشار خون طبیعی زمانی است که عدد بالایی (سیستولیک) کمتر از 120 و عدد پایینی (دیاستولیک) کمتر از 80 میلی متر جیوه باشد.
در کودکان خردسال تر، فشار خون طبیعی زمانی است که زیر صدک 90 نسبت به کودکان هم سن و هم قد باشد.
انواع فشار خون بالا در کودکان
پزشکان فشار خون غیرطبیعی را به سه گروه تقسیم می کنند:
- افزایش خفیف فشار خون (پیش فشار خون)
- مرحله ی اول فشار خون بالا
- مرحله ی دوم فشار خون بالا (شدید)
درمان فشار خون بالا در کودکان
روش های درمان
روش درمان به وضعیت و علت اصلی فشار خون بستگی دارد. در بسیاری از موارد، با درمان بیماری زمینه ای یا تغییر سبک زندگی می توان فشار خون را کنترل کرد. در صورت نیاز، دارو نیز به درمان اضافه می شود.
تغییر سبک زندگی
پزشکان معمولا ابتدا توصیه می کنند که کودک با اصلاح عادات غذایی و افزایش فعالیت بدنی شروع کند. مهم ترین توصیه ها عبارت اند از:
- رعایت رژیم غذایی DASH: این رژیم شامل مصرف زیاد میوه ها، سبزی ها، غلات سبوس دار، حبوبات، مغزها و گوشت های کم چرب است. در مقابل، مصرف غذاهای شور، چرب و شیرین باید محدود شود.
- افزایش فعالیت بدنی: حداقل 40 دقیقه فعالیت بدنی متوسط تا شدید (مثل دویدن، دوچرخه سواری یا بازی های پرتحرک) در روز، و حداقل 3 تا 5 روز در هفته توصیه می شود.
- مدیریت استرس: تمرینات تنفسی، یوگا و مدیتیشن می توانند در کاهش استرس و پایین آوردن فشار خون مؤثر باشند.
- خواب کافی: کم خوابی یا بدخوابی می تواند باعث افزایش فشار خون شود. داشتن خواب منظم و کافی برای رشد سالم قلب و عروق ضروری است.
داروهای کنترل فشار خون در کودکان
اگر فشار خون کودک با تغییر سبک زندگی کنترل نشود، پزشک ممکن است از دارو استفاده کند. معمولا درمان با کمترین دوز ممکن آغاز می شود. داروهای رایج شامل موارد زیر هستند:
- مهارکننده های ACE
- داروهای مسدودکننده گیرنده آنژیوتانسین (ARB)
- مسدودکننده های کانال کلسیم
- بتابلاکرها
- داروهای مدر (ادرارآور)
هر دارویی ممکن است عوارض جانبی خاصی داشته باشد، بنابراین لازم است والدین به طور منظم با پزشک مشورت کنند و وضعیت کودک را تحت نظر بگیرند.
پیش آگهی و آینده کودک مبتلا به فشار خون بالا
در اغلب موارد، ترکیب سبک زندگی سالم و دارو می تواند فشار خون کودک را به خوبی کنترل کند. اما اگر درمان انجام نشود، فشار خون بالا ممکن است به اعضای حیاتی بدن مانند قلب، مغز و کلیه ها آسیب برساند و حتی در بزرگسالی باعث بروز بیماری های قلبی، نارسایی کلیه یا سکته شود.
پیشگیری از فشار خون بالا در کودکان
برای پیشگیری از فشار خون بالا در کودکان رعایت چند نکته ساده بسیار مؤثر است:
- وزن سالم: حفظ وزن مناسب با سن و قد کودک از مهم ترین عوامل پیشگیری است.
- تغذیه متعادل: مصرف کم نمک، چربی و قند و افزایش سبزیجات و میوه ها در رژیم روزانه.
- تحرک بدنی روزانه: حداقل 60ددقیقه فعالیت بدنی در روز توصیه می شود.
- خواب کافی و باکیفیت: خواب منظم باعث تنظیم فشار خون می شود.
- دوری از دخانیات و دود سیگار: حتی قرار گرفتن در معرض دود سیگار می تواند فشار خون را بالا ببرد.
اگر سابقه ی خانوادگی فشار خون بالا دارید، حتما پزشک کودک را در جریان بگذارید تا بررسی های منظم تری انجام دهد.
زندگی با فشار خون بالا در کودکان
اگر کودک شما به فشار خون بالا مبتلاست، لازم است ویزیت های منظم داشته باشد تا پزشک بتواند روند درمان را بررسی کند. در صورت مشاهده علائمی مثل سردرد، تپش قلب یا خستگی غیرعادی، باید سریعا با پزشک تماس بگیرید.
پرسش هایی که بهتر است از پزشک بپرسید
- علت دقیق فشار خون بالا در فرزندم چیست؟
- این بیماری در سن کودک من چقدر جدی است؟
- چه روش درمانی برای او مناسب تر است؟
- ما در خانه چه کارهایی می توانیم برای کنترل فشار خون او انجام دهیم؟
سخنی از نی نی تینی
ممکن است شنیدن این که کودک شما دچار فشار خون بالا است نگران کننده باشد، اما خبر خوب این است که با تغییر سبک زندگی و درمان مناسب می توان آن را کنترل کرد. پزشک کودک شما همراهتان خواهد بود تا به شما کمک کند محیطی سالم تر و عادت هایی پایدار برای فرزندتان بسازید.
آیا فرزند شما هم دچار فشار خون بالا یا علائمی شبیه به آن است؟ تجربه یا پرسش خود را در بخش دیدگاه ها بنویسید تا با هم گفت وگو کنیم و به دیگر والدین کمک کنیم بهترین تصمیم را برای سلامت کودکانشان بگیرند.
