فتوفوبیا در کودکان (حساسیت به نور)

سردردهای میگرنی، ضربه های مغزی و برخی بیماری های جسمی دیگر برای هر کسی می توانند آزاردهنده باشند، اما وقتی کودک شما از فتوفوبیا در کودکان یا همان حساسیت غیرعادی به نور رنج می برد، این مشکل می تواند به ویژه ناتوان کننده و گیج کننده باشد.

فتوفوبیا می تواند درد، ناراحتی و سردرگمی زیادی ایجاد کند. بسیاری از این کودکان هم زمان ممکن است مشکلاتی مانند اختلال طیف اوتیسم یا بیش فعالی و کم توجهی (ADHD) داشته باشند. در این شرایط، وقتی کودک در برابر نور دچار درد و ناراحتی می شود، رفتارهایی از او سر می زند که برای والدین یا معلمان عجیب به نظر می رسد. همین مسئله تشخیص علت اصلی مشکل را دشوار می کند و روند درمان فتوفوبیا در کودکان را به تأخیر می اندازد.

در این مقاله به طور کامل در مورد این عارضه در کودکان توضیح خواهیم داد.

فتوفوبیا چیست؟

اگر بخواهیم از نظر لغوی نگاه کنیم، «فتوفوبیا» از دو بخش تشکیل شده است: «فتو» به معنی نور و «فوبیا» به معنی ترس غیرمنطقی. اما برخلاف ظاهر واژه، فتوفوبیا در واقع ترس از نور نیست، بلکه به معنای درد یا ناراحتی چشم در اثر مواجهه با نور است؛ چه نور خورشید باشد، چه نور مصنوعی در محیط داخلی خانه یا مدرسه.

فتوفوبیا در کودکان خودش یک بیماری محسوب نمی شود، بلکه نشانه ای از یک مشکل زمینه ای دیگر است. این مشکل می تواند به علت بیماری های چشمی، اختلالات عصبی یا حتی عوارض برخی داروها ایجاد شود. همچنین، حساسیت به نور در کودکان یکی از عوارض رایج پس از جراحی های چشمی است.

درد یا ناراحتی ناشی از فتوفوبیا در کودکان معمولا به ارتباط بین گیرنده های نوری چشم (فوتورسپتورها) و عصب بینایی مربوط است. کودکانی که دچار التهاب، زخم های سطحی قرنیه یا مشکلات مشابه هستند، در مواجهه با نور احساس درد بیشتری دارند.

تفاوت فتوفوبیا در کودکان و فتوسنسی تیویتی (حساسیت پوستی به نور)

بسیاری از افراد واژه ی «فتوسنسی تیو» را به جای «فتوفوبیک» به کار می برند تا از مفهوم «ترس از نور» دوری کنند. اما از نظر علمی این دو اصطلاح دو پدیده ی متفاوت را توضیح می دهند.

فتوفوبیا در کودکان به واکنش دردناک چشم ها در برابر نور اشاره دارد، در حالی که فتوسنسی تیویتی به واکنش سیستم ایمنی بدن نسبت به نور خورشید گفته می شود که معمولا در قالب آلرژی نوری پوست بروز می کند. به عبارت دیگر، در فتوسنسی تیویتی، پوست در معرض نور دچار التهاب یا خارش می شود، اما در فتوفوبیا، این چشم ها هستند که آسیب می بینند. بنابراین، حساسیت نوری چشمی و حساسیت نوری پوستی دو پدیده ی مستقل از یکدیگرند.

علائم فتوفوبیا در کودکان

شناخت علائم فتوفوبیا در کودکان برای والدین بسیار مهم است، زیرا این نشانه ها می توانند به سادگی با بیماری های دیگر اشتباه گرفته شوند. در صورتی که کودک شما موارد زیر را نشان می دهد، بهتر است با پزشک متخصص چشم مشورت کنید:

• احساس درد یا سوزش در چشم ها، به ویژه زمانی که قرمز یا متورم هستند؛
• تمایل مداوم به مالیدن چشم ها به علت خارش یا سوزش؛
• شکایت از تاری دید، سردرد یا سفتی گردن؛
• تنگ کردن چشم ها یا نیمه باز نگه داشتن آن ها در نور زیاد؛
• احساس سرگیجه یا حالت تهوع پس از قرار گرفتن در معرض نور.

شدت این علائم از کودکی به کودک دیگر متفاوت است. برخی ممکن است تنها در برابر نور آفتاب اذیت شوند، در حالی که برخی دیگر حتی در محیط های معمولی مثل مدرسه، فروشگاه یا خانه دچار درد یا اضطراب می شوند. در چنین شرایطی ممکن است کودک با گریه، پرخاشگری یا رفتارهای ناگهانی واکنش نشان دهد.

به همین دلیل است که گاهی فتوفوبیا در کودکان با مشکلات رفتاری یا عصبی اشتباه گرفته می شود. این موضوع نگران کننده است، زیرا بسیاری از کودکان مبتلا به فتوفوبیا ممکن است هم زمان دچار سایر مشکلات جسمی یا روانی نیز باشند.

ارتباط فتوفوبیا در کودکان با اختلالات روانی

فتوفوبیا در کودکان فقط باعث ناراحتی جسمی نمی شود، بلکه در بسیاری از موارد با بیماری های روانی نیز همراه است. در این شرایط، تشخیص دقیق علت علائم برای والدین و حتی مربیان مدرسه دشوار می شود. ممکن است واکنش های کودک به نور شدید، به اشتباه به عنوان بی حوصلگی، بدرفتاری یا بیش فعالی تعبیر شود، در حالی که ریشه ی اصلی آن درد چشمی ناشی از نور زیاد است.

اوتیسم و فتوفوبیا در کودکان

اختلال طیف اوتیسم (ASD) مجموعه ای از شرایط است که با رفتارهای تکراری، چالش های اجتماعی و مشکلات در برقراری ارتباط شناخته می شود. طبق آمار مرکز Autism Speaks، از هر 59 کودک، یک نفر دچار این اختلال است. نشانه های رایج اوتیسم عبارتند از:

• حالات غیرعادی چهره یا صدا؛
• انزوا و کناره گیری اجتماعی؛
• مشکلات گفتاری و زبانی؛
• اجتناب از تماس چشمی؛
• واکنش های شدید رفتاری در زمان اضطراب یا تحریک زیاد؛
• حرکات یا گفتار تکراری؛
• رفتارهای آسیب زننده به خود.

کودکانی که هم زمان دچار اوتیسم و فتوفوبیا هستند، ممکن است در برابر نورهای شدید دچار واکنش های شدیدی شوند؛ مثلا از محیط فرار کنند یا چشم های خود را بپوشانند. والدین گاهی تشخیص نمی دهند که این رفتار ناشی از تحریک پذیری ناشی از اوتیسم است یا درد واقعی در چشم ها به دلیل نور زیاد. شناخت این تفاوت می تواند نقش مهمی در آرامش کودک و موفقیت در درمان فتوفوبیا در کودکان داشته باشد.

اختلال پردازش حسی (SPD) و ارتباط آن با فتوفوبیا در کودکان

اختلال پردازش حسی یا Sensory Processing Disorder (SPD) به خودی خود یک بیماری پزشکی تشخیص داده شده نیست، اما می تواند توانایی کودک در درک و تفسیر محرک های حسی را مختل کند. تحقیقات نشان می دهد که حدود 5 تا 16 درصد از کودکان در سنین مدرسه درجاتی از SPD را تجربه می کنند، و این اختلال در کودکان شایع تر از بزرگسالان است.

کودکانی که به SPD مبتلا هستند، ممکن است نسبت به صداها، بوها، مزه ها یا لمس اشیا حساسیت بیش از حد نشان دهند. آن ها ممکن است علائمی مانند موارد زیر داشته باشند:

• ضعف در هماهنگی و مهارت های حرکتی ظریف؛
• تمایل نداشتن به تعامل با دیگران؛
• واکنش های غیرعادی به محرک های محیطی، مانند عصبانیت ناگهانی یا بی قراری.

گرچه SPD به تنهایی یک اختلال روانی محسوب نمی شود، اما در بسیاری از موارد همراه با مشکلات دیگری مانند اوتیسم دیده می شود. درست مانند اوتیسم، SPD نیز می تواند فتوفوبیا در کودکان را تشدید کند، زیرا مغز این کودکان در فیلتر و پردازش محرک های محیطی، از جمله نور، دچار مشکل است. این هم زمانی (کموربیدیتی) تشخیص علت اصلی ناراحتی کودک را پیچیده تر می کند.

بیش فعالی و کم توجهی (ADHD) و تأثیر آن بر حساسیت به نور در کودکان

اختلال بیش فعالی و کم توجهی (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) نوعی اختلال رشد عصبی است که باعث می شود کودک نتواند تمرکز خود را حفظ کند و در کنترل رفتارهایش مشکل داشته باشد. طبق آمار مراکز پزشکی، حدود 9 درصد از کودکان به این اختلال مبتلا هستند.

کودکان مبتلا به ADHD معمولا نشانه هایی مانند موارد زیر دارند:

• ناتوانی در تمرکز یا انجام کامل کارها؛
• خیال پردازی طولانی یا حواس پرتی مکرر؛
• بی قراری و تکان های مداوم بدن؛
• انجام کارها بدون اجازه یا عجولانه.

پژوهش ها نشان می دهد درصد بالایی از این کودکان خودگزارش فتوفوبیا دارند، یعنی از درد یا ناراحتی چشم در برابر نور شکایت می کنند. دانشمندان معتقدند این موضوع ممکن است به اختلال در تنظیم دوپامین و ملاتونین در مغز و چشم مرتبط باشد. وقتی ADHD با فتوفوبیا هم زمان وجود داشته باشد، تمرکز و عملکرد تحصیلی کودک به شدت افت می کند و حتی ممکن است باعث اضطراب، خستگی یا پرخاشگری شود.

وسواس فکری-عملی (OCD) و ارتباط آن با فتوفوبیا در کودکان

اختلال وسواس فکری-عملی (Obsessive Compulsive Disorder) نوعی اختلال اضطرابی است که باعث می شود فرد افکار یا رفتارهای تکراری و ناخوشایند داشته باشد. تحقیقات نشان می دهد که حدود از هر 200 کودک، یک نفر دچار OCD است.

کودکان مبتلا به OCD ممکن است افکار یا رفتارهایی از این نوع داشته باشند:

• نگرانی مداوم از بیمار شدن یا مرگ؛
• افکار ناخواسته درباره آسیب به خود یا دیگران؛
• درخواست های مکرر برای اطمینان دادن؛
• مرتب سازی و چیدن مکرر وسایل شخصی.

وقتی OCD همراه با فتوفوبیا در کودکان دیده شود، وضعیت بسیار پیچیده تر می شود. کودک ممکن است از توضیح درد یا علائم خود خجالت بکشد و دچار اضطراب شدید شود. برخی از این کودکان هنگام مواجهه با نور شدید، دچار حملات وحشت زدگی (پانیک اتک) یا واکنش های گریز می شوند. بنابراین، توجه روان درمانگر و چشم پزشک به صورت هم زمان در این موارد ضروری است.

بیماری های جسمی که باعث حساسیت به نور در کودکان می شوند

فتوفوبیا همیشه ریشه روانی ندارد. در بسیاری از موارد، علت فتوفوبیا در کودکان به مشکلات جسمی مربوط است که می تواند موقت یا مزمن باشد. شناخت علت دقیق آن برای درمان مؤثر بسیار مهم است. در ادامه، به چند عامل جسمی رایج که موجب حساسیت به نور می شوند اشاره شده است:

تحریک یا التهاب چشم

یکی از شایع ترین علل فتوفوبیا در کودکان، تحریک یا التهاب ساده چشم است. دلایل این حالت می تواند شامل موارد زیر باشد:

• تماس چشم با مواد حساسیت زا یا آلاینده ها؛
• ورود جسم خارجی به چشم؛
• استفاده طولانی مدت از تلویزیون، تبلت یا تلفن همراه؛
• خشکی چشم یا انسداد مجرای اشک؛
• دوران نقاهت پس از عمل جراحی چشم.

در کنار این عوامل، بیماری هایی مانند روزاسه چشمی، آب سیاه (گلوکوم) یا ام اس (MS) نیز می توانند حساسیت به نور را تشدید کنند. یکی از نشانه های اصلی تحریک چشم در کودکان، مالیدن زیاد چشم ها است که متأسفانه خود می تواند التهاب را بیشتر کند.

استفاده نادرست از لنز تماسی

طبق بررسی های چشم پزشکان، حدود 40 درصد از کاربران لنز تماسی زیر 18 سال هستند. بسیاری از نوجوانان هنوز روش صحیح استفاده از لنز را نمی دانند. عادات اشتباهی که باعث تحریک و در نهایت فتوفوبیا در کودکان می شود شامل موارد زیر است:

• استفاده از لنزهای خراب یا نامناسب؛
• نگه داشتن لنز هنگام خواب؛
• تعویض نکردن به موقع لنزها؛
• شست وشو نکردن دست ها پیش از گذاشتن لنز در چشم؛
• نگهداری لنز در محلول های غیراستاندارد.

این اشتباهات می توانند به عفونت چشمی منجر شوند و باعث سوزش، قرمزی و حساسیت شدید به نور شوند.

داروها

برخی از داروها ممکن است به عنوان عوارض جانبی، حساسیت به نور در کودکان ایجاد کنند. اگر کودک شما بعد از شروع مصرف دارویی دچار ناراحتی در برابر نور شد، حتما با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید. از جمله داروهای شناخته شده که چنین عوارضی دارند می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آنتی بیوتیک ها؛
• آنتی هیستامین ها؛
• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی؛
• فوروزماید (داروی ادرارآور)؛
• داروهای سولفانامیدی.

در ایران نیز مواردی گزارش شده است که مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک ها در کودکان باعث بروز فتوفوبیا موقت شده است.

ضربه مغزی (Concussion)

ضربه به سر یا بدن کودک که موجب جابجایی مغز در مایع محافظ خود شود، می تواند باعث بروز ضربه مغزی شود. علائم ضربه مغزی در کودکان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• حساسیت به نور یا صداهای بلند؛
• اختلال در تعادل یا گفتار نامفهوم؛
• تغییر در الگوی خواب (زیاد یا کم خوابی)؛
• تحریک پذیری و افسردگی؛
• تهوع؛
• ناتوانی در تمرکز.

حتی ضربه های خفیف نیز می توانند چنین اثری داشته باشند. بنابراین، اگر کودک شما ضربه ای به سر یا بدنش وارد شد، فعالیتش را متوقف کنید و او را تحت نظر بگیرید. در صورت مشاهده علائم غیرعادی، مراجعه فوری به پزشک ضروری است.

مننژیت (التهاب پرده های مغز و نخاع)

مننژیت یکی از علل خطرناک فتوفوبیا در کودکان است. این بیماری باعث التهاب لایه های محافظ مغز و نخاع می شود و می تواند منجر به تشنج، آسیب مغزی، ناشنوایی یا حتی مرگ شود. خوشبختانه واکسن مننگوکوکال می تواند از بروز نوع باکتریایی پیشگیری کند.

نوع ویروسی مننژیت معمولا در نوزادان زیر سه ماه خطرناک تر است، اما نوع باکتریایی آن در کودکان زیر دو سال می تواند تهدیدکننده باشد. یکی از علائم مهم مننژیت در کودکان 2 تا 5 ساله، فتوفوبیا یا حساسیت شدید به نور است. تشخیص سریع و درمان فوری در این موارد می تواند از عوارض جبران ناپذیر جلوگیری کند.

میگرن و ارتباط آن با حساسیت به نور در کودکان

میگرن نوعی سردرد شدید و تکرارشونده است که می تواند به دلایل مختلفی از جمله استرس های احساسی، عوامل جسمی، تغییرات رژیم غذایی، داروها یا شرایط محیطی ایجاد شود.
جالب است بدانید که حدود 10 درصد از کودکان در سنین مدرسه دچار میگرن هستند.

یکی از علائم رایج میگرن در کودکان، حساسیت شدید به نور (فوتوفوبیا) است. در واقع، نورهای شدید یا چشمک زن می توانند باعث شروع یا تشدید حمله میگرنی شوند. از آنجا که در مدارس و مراکز عمومی معمولا از نورهای فلورسنت استفاده می شود، این کودکان ممکن است در محیط های آموزشی یا فروشگاه ها دچار سردرد یا ناراحتی شوند.

راه های کاهش علائم میگرن و فوتوفوبیا در کودکان

درمان قطعی برای میگرن وجود ندارد، اما می توان علائم را با اقدامات زیر کاهش داد:

• استفاده از داروهای بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن؛
• تجویز داروهای خاص مثل تریپتان ها توسط پزشک در موارد شدیدتر؛
• ایجاد محیطی آرام، کم نور و بدون سروصدا در هنگام حمله میگرن؛
• پرهیز از عواملی که موجب تحریک حمله می شوند، مانند نورهای تند یا صدای زیاد.

با رعایت این موارد، شدت و دفعات حملات میگرنی در کودکان کاهش یافته و کیفیت زندگی شان بهتر می شود.

سایر علل حساسیت به نور در کودکان

گاهی حساسیت به نور در کودکان می تواند علت های متفاوتی غیر از میگرن داشته باشد. از مسمومیت با جیوه، بوتولیسم، هاری و التهاب ملتحمه چشم گرفته تا برخی بیماری های ژنتیکی نادر، همگی می توانند منجر به فوتوفوبیا شوند.

از آنجا که علت فوتوفوبیا در کودکان همیشه واضح نیست، والدین باید با دقت رفتار و واکنش های کودک را زیر نظر بگیرند. اگر کودک هنگام قرار گرفتن در معرض نور از درد چشم یا سردرد شکایت دارد، بهتر است یادداشت هایی درباره زمان و شرایط بروز این علائم تهیه شود. این اطلاعات می تواند در مراجعه به پزشک، به تشخیص دقیق تر علت کمک کند.

انواع نورهایی که بر فوتوفوبیا در کودکان تأثیر می گذارند

همه ی نورها اثر یکسانی بر چشم ندارند. شدت اثر نور بر چشم کودک بستگی به چند عامل دارد:

• میزان تابش اشعه ماوراءبنفش (UV)
• میزان سوسوزدن یا فلیکر نور
• وجود نور آبی در طیف نور

تأثیر انواع نور بر حساسیت به نور در کودکان

• لامپ های رشته ای (Incandescent): نور گرمی دارند اما مقداری اشعه UV نیز منتشر می کنند که در درازمدت ممکن است به چشم آسیب بزند.
• نور فلورسنت: این نورها سریع تر از آنچه چشم متوجه شود، سوسو می زنند و ممکن است باعث سردرد، میگرن و خستگی چشم شوند.
• نور LED: برخلاف فلورسنت، سوسو نمی زند و معمولا برای چشم راحت تر است. البته چون نور آبی بیشتری دارد، استفاده از نوع قابل تنظیم و دیملایت توصیه می شود.

توصیه برای والدین و مراکز عمومی

برای کاهش ناراحتی کودکان مبتلا به فوتوفوبیا:

• در منزل از نورهای LED با رنگ گرم و شدت قابل تنظیم استفاده کنید؛
• در مدارس، نورهای ملایم و ضد فلیکر نصب شود؛
• هنگام خروج از خانه، از عینک آفتابی استاندارد استفاده شود.

تأثیر طول موج نور بر فوتوفوبیا

بر اساس پژوهش ها، نورهای با طیف آبی-سبز بیشترین تأثیر را در تحریک علائم فوتوفوبیا دارند. یکی از راهکارهای مؤثر در کاهش این مشکل استفاده از عینک های رنگی مخصوص است.

در یک مطالعه روی بیماران مبتلا به حساسیت نوری پس از ضربه مغزی، استفاده از عدسی های رنگی (مانند آبی، سبز، قرمز یا بنفش) توانست در 85 درصد موارد موجب کاهش علائم شود.
از میان این گزینه ها، عینک های با فیلتر FL-41 به ویژه در پیشگیری از میگرن ناشی از نور مؤثر هستند.

پیشگیری از حساسیت به نور در کودکان

هرچند همیشه نمی توان از فوتوفوبیا جلوگیری کرد، اما رعایت نکات زیر می تواند به کاهش احتمال بروز آن کمک کند:

• به رفتار کودک توجه کنید؛ اگر از نور فرار می کند یا فعالیت های قبلی اش را ترک کرده، احتمال فوتوفوبیا را بررسی کنید.
• معلمان و مدرسه را از وضعیت کودک آگاه کنید تا محیط آموزشی با نور مناسب فراهم شود.
• به کودک بیاموزید که هرگز مستقیما به خورشید نگاه نکند و در فضای باز از عینک یا کلاه مناسب استفاده کند.
• در خانه از نورهای ملایم و غیرمستقیم استفاده کنید.

همچنین، در سطح جامعه نیز استفاده از نورهای LED و طراحی روشنایی های مناسب در فضاهای عمومی می تواند به کاهش علائم فوتوفوبیا در کودکان کمک کند.

درمان حساسیت به نور چشم در کودکان

درمان فوتوفوبیا معمولا بستگی به علت زمینه ای آن دارد. با این حال، برای کاهش علائم می توان اقدامات زیر را انجام داد:

• استفاده از عینک های محافظ یا تیره در محیط های پرنور؛
• بردن کودک به محیط های تاریک تر هنگام بروز درد چشم یا سردرد؛
• در صورت بروز میگرن، استفاده از داروهای تسکین دهنده مانند استامینوفن یا ایبوپروفن؛
• مراجعه به پزشک متخصص کودکان یا چشم پزشک در صورت تداوم یا تشدید علائم؛
• در صورت وجود بیماری زمینه ای مانند مننژیت یا ضربه مغزی، درمان فوری آن الزامی است.

با رعایت این توصیه ها، می توان تا حد زیادی از درد و ناراحتی ناشی از حساسیت به نور در کودکان جلوگیری کرد.

سخنی از نی نی تینی

اگر کودک شما از نور اذیت می شود، این موضوع را ساده نگیرید. حساسیت به نور می تواند نشانه ای از یک بیماری زمینه ای باشد. ثبت دقیق زمان ها و شرایط بروز علائم و مشاوره با پزشک متخصص، بهترین راه برای تشخیص و درمان این مشکل است.