فتق ناف در نوزادان درواقع یک شکاف یا ضعف در دیواره شکم است که باعث می شود قسمتی از روده از آن عبور کند. زمانی که محل اتصال بند ناف پس از تولد به درستی بسته نشود، این شکاف باقی می ماند و موجب بروز فتق ناف می شود. در این مقاله در مورد فتق ناف در نوزادان توضیح خواهیم داد.
فتق ناف در نوزادان چیست؟
فتق ناف در نوزادان به برآمدگی یا برجستگی کوچکی گفته می شود که زمانی دیده می شود که بخشی از روده یا بافت های داخلی شکم از دیواره شکمی در نزدیکی ناف بیرون می زند. این بیرون زدگی به صورت برجستگی اطراف ناف دیده می شود.
ممکن است این حالت را در نوزاد تازه متولدشده، زمانی که هنوز بند ناف نیفتاده، مشاهده کنید؛ مخصوصا وقتی نوزاد گریه می کند، این ناحیه بیشتر بیرون می زند. حتی پس از افتادن بند ناف، ممکن است ناف نوزاد همچنان بیرون زده باشد، چیزی که در زبان عامیانه به آن «ناف برجسته» یا «ناف بیرون زده» گفته می شود. در برخی نوزادان، حتی اگر این بیرون زدگی دیده نشود، با لمس آن می توان متوجه وجود برجستگی شد.
طبق آمار، حدود 10 تا 20 درصد نوزادان به فتق ناف دچار می شوند. خوشبختانه در بیشتر موارد، این نوع فتق به طور خودبه خود و بدون درمان خاصی، تا سن دو سالگی برطرف می شود. فتق ناف در بزرگسالی بسیار نادرتر است و تنها حدود 2 درصد بزرگسالان را درگیر می کند. با این حال، فتق ناف در بزرگسالان معمولا نیاز به جراحی دارد.
علت فتق ناف در نوزادان چیست؟
در دوران بارداری، بند ناف از طریق سوراخ کوچکی در عضلات شکمی جنین به بدن مادر متصل است. به طور طبیعی، این سوراخ باید پس از تولد نوزاد بسته شود. اما در برخی موارد، این اتفاق به درستی نمی افتد و منجر به ایجاد فتق ناف در نوزادان می شود.
هنوز مشخص نیست دقیقا چرا در برخی نوزادان این سوراخ که به آن «حلقه نافی» گفته می شود، بسته نمی شود. نکته مهم این است که روش بریدن یا گیره زدن بند ناف توسط پزشک یا ماما، هیچ نقشی در ایجاد فتق ناف ندارد.
علت فتق ناف در بزرگسالان چیست؟
در بزرگسالان نیز ممکن است فتق ناف رخ دهد، حتی اگر حلقه نافی در دوران نوزادی بسته شده باشد. این ناحیه همچنان نسبت به سایر بخش های شکم ضعیف تر باقی می ماند و با گذشت زمان و در اثر فشارهای مکرر بر عضلات شکمی، ممکن است فتق ایجاد شود.
عوامل مؤثر بر ایجاد فتق ناف در بزرگسالان شامل موارد زیر است:
- بارداری های متعدد
- اضافه وزن یا چاقی
- جمع شدن مایع اضافی در شکم
- سرفه های مزمن
- یبوست مداوم یا زور زدن زیاد هنگام دفع
- بزرگی پروستات و مشکل در دفع ادرار
- استفراغ های مکرر
- بلند کردن اجسام سنگین
- انجام جراحی هایی که دیواره شکم را تضعیف کرده اند
انواع فتق ناف در نوزادان و بزرگسالان
فتق ناف از نظر محل دقیق بروز، به دو نوع اصلی تقسیم می شود:
فتق ناف مستقیم
این نوع فتق دقیقا در ناحیه ناف و از همان حلقه ای که بند ناف عبور کرده بود، بیرون می زند. به همین دلیل، گاهی به آن «فتق ناف واقعی» نیز گفته می شود. فتق مستقیم شایع ترین نوع فتق ناف در نوزادان است.
فتق ناف غیرمستقیم
این نوع فتق کمی بالاتر یا پایین تر از ناف ظاهر می شود و در اصطلاح پزشکی، «فتق مایل» یا «فتق پارانافی» نیز نامیده می شود. فتق ناف غیرمستقیم بیشتر در دوران نوزادیِ دیرتر یا حتی در بزرگسالی ایجاد می شود و احتمال برطرف شدن خودبه خودی آن کمتر از نوع مستقیم است. این نوع، شایع ترین نوع فتق ناف در بزرگسالان محسوب می شود.
عوامل خطر فتق ناف در نوزادان و بزرگسالان
در نوزادان
برخی نوزادان بیشتر در معرض ابتلا به فتق ناف قرار دارند. این عوامل خطر عبارتند از:
- تولد زودرس (نوزاد نارس)
- وزن کم هنگام تولد
- نوزادان با زمینه نژادی آفریقایی
- وجود برخی بیماری های ژنتیکی مانند سندروم داون یا تریزومی 13
در بزرگسالان
در میان بزرگسالان، فتق ناف در زنان (یا افرادی که زن به دنیا آمده اند) شایع تر است. عوامل افزایش دهنده خطر در بزرگسالان شامل:
- بارداری های مکرر
- شاخص توده بدنی بالای 30 (اضافه وزن یا چاقی)
- بیماری هایی که بافت های همبند را ضعیف می کنند
- بیماری های کبدی که باعث تجمع مایع در شکم می شوند
علائم فتق ناف در نوزادان
علائم فتق ناف در نوزادان معمولا زمانی که کودک گریه می کند، سرفه می زند یا برای دفع زور می زند، نمایان تر می شود. این فعالیت ها فشار داخل شکم را بالا می برند و باعث می شوند فتق بیرون زده بیشتر دیده شود. در حالت عادی و هنگام استراحت نوزاد، ممکن است این برآمدگی به وضوح دیده نشود. معمولا فتق ناف در نوزادان دردناک نیست.
پزشک کودکان می تواند با یک معاینه ساده، فتق ناف در نوزادان را تشخیص دهد.
اگرچه نادر است، اما باید مراقب علائمی باشید که نشان دهنده گیر افتادن روده در فتق باشد. در این حالت، که پزشکان آن را «فتق گیر کرده» یا فتق اینکارسره می نامند، روده از شکاف بیرون زده و نمی تواند به راحتی به داخل شکم برگردد. علائم هشداردهنده این وضعیت عبارتند از:
- درد در ناحیه اطراف ناف
- ورم یا تورم در همان ناحیه
- تغییر رنگ پوست ناف (مثلا قرمزی یا تیرگی)
- استفراغ
در صورت مشاهده هر یک از این نشانه ها، باید سریعا کودک را به اورژانس ببرید.
علائم فتق ناف در بزرگسالان
در بزرگسالان نیز برجستگی در اطراف ناف شایع ترین علامت است. این برآمدگی ممکن است فقط هنگام بلند کردن اجسام سنگین یا سرفه کردن دیده شود. در بسیاری از موارد، افراد حتی تا زمانی که پزشک در معاینه یا تصویر برداری متوجه فتق نشود، از وجود آن بی اطلاع هستند.
برخلاف فتق ناف در نوزادان، بزرگسالان معمولا با فتق ناف احساس درد نیز دارند. احتمال گیر افتادن فتق نیز در آن ها بیشتر است. علائم هشداردهنده عبارتند از:
- درد ناگهانی و شدید
- سفت یا قرمز یا کبود شدن فتق
- تهوع و استفراغ
- وجود خون در مدفوع
- یبوست شدید یا قطع حرکات روده ای
اگر هر یک از این علائم را تجربه کردید، باید فورا به پزشک مراجعه کنید. فتق گیر کرده می تواند به فتق خفه شده تبدیل شود، به این معنا که جریان خون به بافت روده قطع می شود و در چنین شرایطی نیاز به جراحی فوری وجود دارد.
تشخیص فتق ناف در نوزادان چگونه انجام می شود؟
اگر فکر می کنید که خودتان یا فرزندتان دچار فتق ناف شده اید، اولین قدم مراجعه به پزشک متخصص کودکان یا جراح عمومی است. پزشک در معاینه بدنی، ناحیه اطراف ناف را نگاه و لمس می کند. سپس از شما درباره ی علائم فتق ناف در نوزادان یا خودتان سؤال می پرسد.
در بسیاری از موارد، پزشک سعی می کند به آرامی بیرون زدگی فتق را به داخل شکم فشار دهد. اگر این کار بدون درد و مقاومت انجام شود، معمولا جای نگرانی نیست.
در موارد خاص و مشکوک، ممکن است پزشک درخواست سونوگرافی یا تصویربرداری بدهد تا بررسی کند آیا عارضه ای مانند گیر افتادن روده یا انسداد وجود دارد یا نه.
درمان فتق ناف در نوزادان و بزرگسالان
درمان فتق ناف در نوزادان
بیشتر موارد فتق ناف در نوزادان نیاز به هیچ درمان خاصی ندارند. در اغلب کودکان، این سوراخ در دیواره شکم تا سن 4 یا 5 سالگی به طور طبیعی بسته می شود. حتی اگر کامل بسته نشود، معمولا کوچک تر شده و نیاز به جراحی را کمتر می کند.
اگر ظاهر ناف کودک شما برجسته باشد، ممکن است فکر کنید که باید جراحی انجام شود؛ اما پزشک کودک احتمالا پیشنهاد می کند که صبر کنید و روند رشد را تحت نظر بگیرید، چون در بسیاری از موارد، مشکل بدون دخالت خاصی برطرف می شود.
درمان فتق ناف در بزرگسالان
در بزرگسالان، بیشتر موارد نیاز به جراحی دارند؛ چرا که برخلاف کودکان، احتمال بسته شدن خودبه خودی وجود ندارد. با این حال، اگر فتق کوچک باشد و فرد درد یا علائم ناراحت کننده ای نداشته باشد، ممکن است پزشک توصیه کند فعلا تحت نظر بمانید.
با گذشت زمان، فتق ناف در بزرگسالان معمولا بزرگ تر می شود و احتمال بروز عوارض جدی بالا می رود.
در چه مواردی جراحی فتق ناف لازم است؟
پزشک ممکن است جراحی را در شرایط زیر ضروری بداند:
- وجود درد یا ناراحتی
- اندازه ی فتق بزرگ تر از 1 تا 2 سانتی متر
- عدم کوچک شدن تا سن 2 سالگی (در کودکان)
- افزایش تدریجی اندازه فتق
- گیر افتادن روده یا اختلال در حرکات گوارشی
عمل جراحی فتق ناف چگونه انجام می شود؟
عمل فتق ناف در بیمارستان یا مراکز جراحی سرپایی انجام می شود و حدود 45 دقیقه طول می کشد. کودک یا بزرگسال تحت بیهوشی کامل قرار می گیرد و حین عمل چیزی حس نخواهد کرد.
روش باز (جراحی سنتی)
در این روش، جراح برشی کوچک در زیر ناف ایجاد می کند. اگر قسمتی از روده بیرون زده باشد، آن را به داخل شکم بازمی گرداند. سپس دیواره شکم با بخیه تقویت می شود. برای زیبایی، پوست زیر ناف نیز طوری بخیه می خورد که ظاهر ناف به شکل «تو رفته» درآید.
در پایان، از چسب جراحی یا نوارهای مخصوص برای بستن محل برش استفاده می شود. این چسب ها به مرور و با بهبود محل، خودبه خود جدا می شوند.
روش لاپاراسکوپی
در موارد خاص، به ویژه در بزرگسالان یا فتق های پیچیده تر، ممکن است از روش لاپاراسکوپی استفاده شود. در این روش، چند برش کوچک در اطراف شکم ایجاد می شود و جراح با دوربین و ابزارهای مخصوص، فتق را از داخل ترمیم می کند.
استفاده از مش جراحی
برای فتق های بزرگ، ممکن است یک توری پزشکی (مش) در زیر عضلات شکم دوخته شود تا از بازگشت مجدد فتق جلوگیری کند. این کار باعث بالا رفتن درصد موفقیت جراحی می شود.
مراقبت های بعد از عمل فتق ناف
پس از عمل، معمولا نیاز است بیمار چند ساعت در بیمارستان بماند تا آثار بیهوشی از بین برود. سپس، با توجه به وضعیت عمومی، می تواند به خانه بازگردد.
درد پس از جراحی
کمی درد و ناراحتی در یکی دو روز اول طبیعی است. برای تسکین، پزشکان معمولا داروهای مسکن مثل استامینوفن یا ایبوپروفن تجویز می کنند. در بزرگسالان، در صورت نیاز، ممکن است داروهای قوی تری داده شود. گذاشتن کیسه یخ روی ناحیه عمل شده نیز می تواند مفید باشد.
نکات مهم مراقبتی در رابطه با فتق ناف در نوزادان و بزرگسالان
اگر خودتان یا فرزندتان هر یک از علائم زیر را داشتید، فورا با پزشک تماس بگیرید:
- تب
- قرمزی یا تورم محل عمل
- دردی که با دارو کنترل نمی شود
- خروج خون یا ترشحات بدبو از زخم
- تهوع، استفراغ، اسهال یا یبوستی که بهبود نمی یابد
محدودیت های حرکتی پس از جراحی
پس از جراحی، باید چند روز استراحت داشته باشید. اگر شغل شما نیاز به فعالیت بدنی سنگین دارد، ممکن است نیاز باشد حداقل یک هفته مرخصی بگیرید. همچنین تا چند هفته نباید هیچ جسم سنگینی بلند کنید.
البته پزشک شما توصیه می کند که به محض توانایی، فعالیت های سبک را شروع کنید تا از سفت شدن عضلات شکم جلوگیری شود. ورزش هایی که فشار زیادی به تنه وارد می کنند مانند پیلاتس یا گلف، باید تا تأیید پزشک به تعویق بیفتند.
در مورد کودکان، معمولا یک یا دو روز بعد از عمل می توانند به مهد کودک یا مدرسه بروند، اما باید از کلاس ورزش یا فعالیت های پُرتحرک خودداری کنند تا پزشک اجازه بازگشت کامل بدهد (معمولا پس از چند هفته).
عوارض احتمالی فتق ناف
عوارض ناشی از فتق ناف نادر هستند. با این حال، اگر روده در فتق گیر بیفتد و نتواند به داخل برگردد، بافت ممکن است دچار نکروز (مرگ بافت) شود. این وضعیت خطرناک می تواند منجر به عفونت شکمی و حتی مرگ شود.
در بزرگسالان، احتمال انسداد روده در اثر فتق گیر کرده بیشتر است که در این صورت نیاز فوری به جراحی اورژانسی وجود دارد.
پیش آگهی و چشم انداز فتق ناف در نوزادان
در نوزادان، بیشتر موارد فتق ناف تا پیش از 2 سالگی خودبه خود بهبود می یابد. اما اگر جراحی انجام شود، روند بهبودی به اندازه فتق و پیچیدگی عمل بستگی دارد.
فتق ناف ممکن است پس از جراحی بازگردد، اما این اتفاقی نادر است، به خصوص اگر بیمار دستورات پزشک را به درستی رعایت کند.
پیشگیری از فتق ناف در نوزادان
متأسفانه راهی برای پیشگیری کامل از بروز فتق ناف در نوزادان وجود ندارد. اما خوشبختانه بیشتر آن ها بدون هیچ مشکلی و به صورت خودبه خود بهبود می یابند.
در بزرگسالان
شما نمی توانید به طور کامل از فتق ناف جلوگیری کنید، اما می توانید با رعایت چند نکته ساده، خطر آن را کاهش دهید:
- حفظ وزن مناسب
- درمان بیماری هایی که باعث فشار بر شکم می شوند، مانند یبوست، سرفه مزمن یا تجمع مایع شکمی
- خودداری از بلند کردن اجسام سنگین یا انجام فعالیت های سنگین بدون آمادگی بدنی کافی
همچنین رعایت همین نکات بعد از جراحی، از بازگشت مجدد فتق جلوگیری می کند.
سخنی از نی نی تینی
فتق ناف در نوزادان نوعی شکاف در عضلات شکم است که باعث بیرون زدگی بافت در ناحیه ناف می شود. این عارضه در نوزادان بسیار رایج و معمولا بی خطر است و اغلب بدون درمان خاصی برطرف می شود. اما در بزرگسالان کمتر شایع است و اغلب نیاز به جراحی دارد. در موارد نادری، فتق می تواند خطرناک شود، به خصوص اگر بافت روده در آن گیر کرده باشد.
اگر متوجه برآمدگی در ناف خود یا فرزندتان شدید، بهتر است با پزشک مشورت کنید تا از ایمنی و سلامت اطمینان حاصل شود.
آیا تجربه ای از درمان فتق ناف در نوزادان یا خودتان دارید؟ تجربه تان را در بخش نظرات با دیگران به اشتراک بگذارید.
