عفونت گوش میانی در کودکان یکی از مشکلات شایع دوران خردسالی است که معمولا به دنبال ورود ویروس ها یا باکتری ها به فضای پشت پرده گوش ایجاد می شود. این عفونت می تواند باعث درد گوش، بی قراری، گریه های بی دلیل یا بی خوابی در کودک شود.
در بسیاری از موارد، این عفونت به صورت خودبه خود بهبود پیدا می کند، اما گاهی نیاز به مصرف آنتی بیوتیک، داروهای ضد درد یا حتی استفاده از لوله مخصوص تخلیه در گوش وجود دارد.
آشنایی با عفونت گوش میانی در کودکان
در داخل گوش میانی، مایع هایی طبیعی وجود دارند که اگر به درستی تخلیه نشوند، ممکن است محیط مناسبی برای رشد ویروس ها یا باکتری ها ایجاد کنند. در نتیجه، کودک دچار عفونت گوش میانی می شود.
گوش میانی کجاست؟
گوش میانی فضایی پر از هوا است که بین پرده گوش و گوش داخلی قرار دارد. در این قسمت، استخوان های ظریفی وجود دارد که وظیفه انتقال صدا از پرده گوش به گوش داخلی را بر عهده دارند. هرگونه التهاب یا تجمع مایع در این بخش می تواند باعث اختلال در شنوایی و احساس درد شود.
نقش شیپور استاش در سلامت گوش
شیپور استاش، مجرایی است که گوش میانی را به پشت گلو متصل می کند. این مجرا به تنظیم فشار هوا در گوش کمک کرده و مانع تجمع مایع در آن می شود.
اگر عملکرد شیپور استاش به خوبی انجام نشود، مایع در فضای گوش میانی جمع می شود و ممکن است باعث کاهش شنوایی موقت یا احساس پری در گوش کودک شود. وقتی این مایع آلوده شود، عفونت گوش میانی ایجاد می گردد و کودک علاوه بر کاهش شنوایی، درد شدیدی را هم احساس می کند.
شیوع عفونت گوش میانی در کودکان
عفونت گوش میانی در کودکان یکی از شایع ترین بیماری های دوران کودکی، پس از سرماخوردگی است. بیشترین میزان بروز این بیماری در سنین بین 6 ماهگی تا 2 سالگی دیده می شود و تا حدود 8 سالگی نیز ممکن است تکرار شود.
اگرچه بزرگسالان هم ممکن است دچار این عفونت شوند، اما احتمال آن در مقایسه با کودکان بسیار کمتر است.
چرا کودکان بیشتر از بزرگسالان به عفونت گوش میانی مبتلا می شوند؟
کودکان به دلایل زیر بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند:
- شیپور استاش در کودکان باریک تر و کوتاه تر از بزرگسالان است، بنابراین احتمال انسداد و تجمع مایع در پشت پرده گوش بیشتر است.
- سیستم ایمنی بدن کودک هنوز به طور کامل رشد نکرده و در مقابله با ویروس ها ضعیف تر عمل می کند.
- تماس مکرر با سایر کودکان (مثلا در مهدکودک) باعث انتقال آسان تر ویروس ها و باکتری ها می شود.
علائم عفونت گوش میانی در کودکان
علائم معمولا پس از یک سرماخوردگی یا عفونت تنفسی ظاهر می شوند و شامل موارد زیر هستند:
- درد گوش (کودک ممکن است مرتب گوش خود را بکشد یا مالش دهد)
- بی اشتهایی و امتناع از غذا خوردن
- مشکل در خوابیدن یا بی قراری شبانه
- احساس پری یا سنگینی در گوش
- کاهش شنوایی موقت در گوش مبتلا
- خروج مایع زرد، قهوه ای یا سفید از گوش (در صورتی که پرده گوش پاره شده باشد)
اگر ترشح از گوش وجود دارد، نباید هیچ وسیله ای درون مجرای گوش قرار داده شود، زیرا ممکن است به پرده گوش آسیب بیشتری وارد کند.
علائم در نوزادان و خردسالان
از آنجا که نوزادان نمی توانند درد یا ناراحتی خود را بیان کنند، والدین باید نشانه های رفتاری زیر را بشناسند:
- مالیدن یا کشیدن گوش ها
- گریه های بی دلیل و تحریک پذیری بیشتر
- تب بین 38 تا 40 درجه سانتی گراد
- تنفس دهانی یا خرخر در خواب (که ممکن است نشانه بزرگی لوزه سوم باشد)
- بی میلی به شیر خوردن، چون بلعیدن باعث تغییر فشار در گوش و درد بیشتر می شود
علت عفونت گوش میانی در کودکان
مهم ترین عامل عفونت گوش میانی در کودکان، ورود ویروس ها یا باکتری ها به گوش میانی است. معمولا این عفونت بعد از سرماخوردگی یا التهاب مجاری تنفسی فوقانی شروع می شود.
میکروب ها از طریق شیپور استاش وارد گوش میانی می شوند و باعث تورم و انسداد این مجرا می گردند. در نتیجه، مایع در گوش جمع شده و محیطی برای رشد باکتری ها و عفونت فراهم می شود.
آیا عفونت گوش میانی مسری است؟
خود عفونت گوش میانی مسری نیست، اما ویروس ها یا باکتری هایی که باعث آن می شوند می توانند از فردی به فرد دیگر منتقل شوند.
به عنوان مثال، ویروس های سرماخوردگی یا آنفلوآنزا از راه عطسه و سرفه قابل انتقال اند و در نهایت می توانند عامل بروز عفونت گوش باشند.
عوامل خطر در بروز عفونت گوش میانی
برخی از شرایط، احتمال ابتلا به عفونت گوش میانی را در کودکان افزایش می دهند:
- سن: کودکان بین 6 ماه تا 2 سال بیشترین خطر را دارند.
- سابقه خانوادگی: اگر یکی از والدین یا خواهر و برادرها سابقه عفونت گوش داشته باشند، احتمال بروز آن در کودک بیشتر است.
- سرماخوردگی های مکرر: حضور در محیط هایی مانند مهدکودک که تماس با کودکان بیمار زیاد است، خطر را افزایش می دهد.
- بیماری های مزمن: بیماری هایی مثل آسم، نقص سیستم ایمنی یا فیبروز کیستیک باعث حساسیت بیشتر به عفونت گوش می شوند.
- محیط آلوده یا دود سیگار: قرار گرفتن در معرض دود سیگار یا آلودگی هوا می تواند مجاری تنفسی را تحریک و خطر عفونت گوش میانی را افزایش دهد.
عوارض عفونت گوش میانی در کودکان
در بیشتر موارد، عفونت گوش میانی در کودکان بدون برجای گذاشتن عارضه ی خاصی بهبود می یابد. بااین حال، اگر عفونت به طور مکرر یا طولانی مدت تکرار شود، ممکن است مشکلاتی ایجاد کند. عوارض احتمالی عبارت اند از:
- کاهش شنوایی موقت یا دائم: معمولا در طول دوره عفونت، شنوایی کودک ممکن است کاهش یابد یا صداها به صورت مبهم شنیده شوند. اگر عفونت ها مکرر یا طولانی شوند، ممکن است به ساختار داخلی گوش آسیب رسیده و منجر به کاهش شنوایی پایدار شوند.
- تاخیر در رشد گفتار و زبان: یادگیری گفتار و زبان نیاز به شنوایی دقیق دارد. کاهش شنوایی حتی برای مدتی کوتاه می تواند بر رشد زبانی کودک اثر منفی بگذارد.
- پاره شدن پرده گوش: حدود 5 تا 10 درصد از کودکان دچار پارگی کوچک در پرده گوش می شوند. در بیشتر موارد، پرده خودبه خود ترمیم می شود، اما در موارد خاص نیاز به جراحی دارد.
- گسترش عفونت: اگر عفونت درمان نشود، ممکن است به استخوان پشت گوش (ماستوئیدیت) یا حتی به پرده های اطراف مغز و نخاع (مننژیت) سرایت کند که خطرناک است.
تشخیص عفونت گوش میانی در کودکان
پزشک معمولا با بررسی علائم، معاینه فیزیکی و مشاهده پرده گوش می تواند تشخیص دهد که آیا کودک دچار عفونت گوش میانی شده است یا نه.
در این معاینه از وسیله ای به نام اوتوسکوپ استفاده می شود که نوری دارد و امکان مشاهده پرده گوش را فراهم می کند. پرده گوش متورم، قرمز یا ملتهب نشانه وجود عفونت است.
در برخی موارد از اوتوسکوپ بادی (Pneumatic Otoscope) استفاده می شود تا حرکت پرده گوش بررسی شود. اگر در گوش مایع وجود داشته باشد، حرکت پرده محدود می شود و این می تواند نشانه تجمع مایع در گوش میانی باشد.
آزمایش های تکمیلی برای تشخیص
در صورتی که پزشک نیاز به بررسی دقیق تر داشته باشد، ممکن است آزمایش های زیر انجام شوند:
- تیمپانومتری (Tympanometry): با استفاده از فشار هوا، وجود مایع در گوش میانی مشخص می شود.
- آکوستیک رفلکتومتری: با امواج صوتی بررسی می کند که آیا گوش میانی پر از مایع است یا خیر.
- تیمپانوسنتز (Tympanocentesis): در این روش مقدار کمی از مایع گوش میانی خارج و از نظر وجود باکتری و ویروس بررسی می شود (در موارد مزمن یا مقاوم به درمان).
- آزمایش شنوایی: اگر کودک عفونت های مکرر یا طولانی داشته باشد، متخصص شنوایی (ادیولوژیست) ممکن است آزمایش شنوایی انجام دهد تا از سلامت شنوایی کودک مطمئن شود.
درمان عفونت گوش میانی در کودکان
درمان به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:
- سن کودک
- شدت عفونت
- نوع عفونت (اولیه، مزمن یا تکرارشونده)
- مدت زمان ماندگاری مایع در گوش میانی
در بسیاری از موارد، عفونت گوش میانی در کودکان بدون نیاز به درمان خاصی بهبود می یابد. پزشک ممکن است چند روز وضعیت کودک را تحت نظر بگیرد تا ببیند آیا عفونت بهبود می یابد یا خیر. اگر علائم ادامه داشت، معمولا آنتی بیوتیک تجویز می شود. در این مدت می توان برای تسکین درد از داروهای ضددرد استفاده کرد.
درمان با آنتی بیوتیک ها
اگر عامل بیماری باکتری باشد، ممکن است کودک به آنتی بیوتیک نیاز پیدا کند. پزشکان معمولا تا سه روز صبر می کنند تا ببینند آیا عفونت خفیف خودبه خود برطرف می شود یا خیر. در موارد شدید، درمان بلافاصله آغاز می شود.
آکادمی کودکان آمریکا دستورالعملی برای تجویز آنتی بیوتیک ها دارد که به صورت زیر خلاصه می شود:
راهنمای درمان عفونت گوش میانی در کودکان (بر اساس سن و شدت بیماری)
نکته مهم: حتی اگر علائم بهبود یابند، نباید مصرف دارو را بدون اجازه پزشک قطع کرد، زیرا عفونت ممکن است بازگردد.
داروهای ضددرد و تب بر
پزشک ممکن است داروهایی مانند استامینوفن یا ایبوپروفن را برای کاهش تب و درد تجویز کند. در برخی موارد، قطره های موضعی ضد درد نیز توصیه می شود.
توجه: هرگز به کودکان آسپیرین ندهید، زیرا ممکن است باعث بروز بیماری خطرناکی به نام سندرم ری شود.
لوله تهویه گوش (Ear Tubes)
اگر کودک دچار عفونت های مکرر یا مایع ماندگار در گوش شود که باعث کاهش شنوایی گردد، ممکن است نیاز به لوله تهویه داشته باشد.
در این روش که تیمپانوستومی نام دارد، متخصص گوش و حلق و بینی یک لوله کوچک فلزی یا پلاستیکی را در پرده گوش قرار می دهد تا هوا وارد گوش میانی شود و مایع اضافی تخلیه گردد.
این لوله معمولا بین 12 تا 18 ماه در جای خود باقی می ماند و ممکن است خودبه خود بیفتد یا با جراحی برداشته شود. پس از خارج شدن لوله، سوراخ کوچک پرده گوش به صورت طبیعی ترمیم می شود.
پیش آگهی و روند بهبود
بیشتر عفونت های گوش میانی خودبه خود برطرف می شوند. در صورت نیاز، پزشک بر اساس سن، تب و شدت علائم تصمیم می گیرد که آیا آنتی بیوتیک لازم است یا نه.
در مواردی که عفونت مزمن یا تکراری است، یا مایع طولانی مدت در گوش باقی مانده و شنوایی را تهدید می کند، ممکن است لوله تهویه تجویز شود.
بازگشت به فعالیت های روزانه
کودک می تواند زمانی که تبش کاملا از بین رفت، به مهدکودک یا مدرسه بازگردد.
پیشگیری از عفونت گوش میانی در کودکان
برای پیشگیری از این بیماری، رعایت چند نکته ساده ولی مؤثر ضروری است:
- پیشگیری از سرماخوردگی با شستن مکرر دست ها و آموزش به کودک
- اجتناب از قرار گرفتن در معرض دود سیگار یا محیط های آلوده
- شیردهی در 6 تا 12 ماه اول زندگی (شیر مادر حاوی آنتی بادی های محافظ است)
- در صورت استفاده از شیشه شیر، کودک را در وضعیت نشسته تغذیه کنید
- واکسیناسیون منظم، به ویژه واکسن آنفلوآنزا، مننژیت و پنوموکوک
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در موارد زیر فورا باید با پزشک تماس بگیرید:
- گردن سفت یا بی حالی شدید در کودک
- تب بالای 40 درجه سانتی گراد
- خروج چرک یا خون از گوش
- بی قراری شدید یا گریه مداوم
- عدم تعادل هنگام راه رفتن یا ضعف در عضلات صورت
اگر پس از 48 تا 72 ساعت مصرف آنتی بیوتیک تب یا درد ادامه داشت، باید دوباره به پزشک مراجعه شود.
سخنی از نی نی تینی
اگر کودک شما نشانه های عفونت گوش میانی دارد و پس از دو تا سه روز بهتر نشد، با پزشک متخصص اطفال تماس بگیرید. در بیشتر موارد این بیماری خفیف و خودبه خود درمان می شود، اما در برخی موارد نیاز به دارو یا پیگیری دقیق تر دارد. پزشک می تواند بهترین روش درمان و تسکین درد را برای کودک شما تعیین کند.
آیا فرزند شما تاکنون دچار عفونت گوش شده است؟ تجربه و روش های مراقبتی خود را در بخش نظرات با دیگر والدین به اشتراک بگذارید.
