عفونت ادراری در کودکان زمانی رخ می دهد که باکتری ها یا سایر میکروب ها وارد دستگاه ادراری آن ها شوند. این دستگاه شامل مثانه، کلیه ها، لوله های حالب (که کلیه را به مثانه وصل می کنند) و مجرای ادرار است. علائم این بیماری می تواند شامل تب، درد هنگام ادرار، بی قراری، درد شکم یا کمر و کاهش دفعات یا حجم ادرار باشد. عفونت ادراری در کودکان مسئله ای جدی است و نیاز به پیگیری و درمان پزشکی دارد تا از عوارض طولانی مدت جلوگیری شود. در این مقاله در مورد این بیماری به طور مفصل توضیح خواهیم داد.
عفونت ادراری در کودکان چیست؟
عفونت ادراری یا همان UTI زمانی اتفاق می افتد که باکتری ها وارد مجاری ادراری کودک شوند و در آنجا رشد کرده و باعث التهاب شوند. این باکتری ها معمولا از طریق ناحیه تناسلی به بالا حرکت می کنند و می توانند مثانه، کلیه یا مجرای ادرار را آلوده کنند.
در ایران نیز این نوع عفونت با نام هایی مانند “عفونت مثانه” یا “عفونت کلیه” شناخته می شود، اما لازم است بدانید که دستگاه ادراری شامل بخش های مختلفی است:
- مثانه
- کلیه ها
- حالب ها (لوله هایی که کلیه ها را به مثانه متصل می کنند)
- مجرای ادرار (لوله ای که ادرار را از بدن خارج می کند)
اگر عفونت فقط در مثانه باشد، به آن عفونت ادراری تحتانی یا سیستیت گفته می شود. اما اگر عفونت به کلیه ها برسد، با یک عفونت ادراری فوقانی مواجه هستیم که به آن پیلونفریت نیز می گویند.
عفونت ادراری در کودکان، به ویژه در سنین پایین، شایع است اما ممکن است علائم آن همیشه مشخص نباشد. به خصوص اگر کودک هنوز قدرت بیان واضح ندارد، ممکن است نتواند ناراحتی خود را توضیح دهد. بنابراین، اگر متوجه شدید که فرزندتان کمتر غذا یا شیر می خورد، کمتر ادرار می کند یا بی قرار شده، حتما با پزشک مشورت کنید.
علائم و دلایل عفونت ادراری در کودکان
علائم عفونت ادراری در کودکان زیر 2 سال ممکن است کاملا متفاوت از کودکان بزرگ تر باشد و شامل موارد زیر باشد:
- تب
- درد یا احساس فشار در شکم
- بوی شدید و نامطبوع ادرار
- کاهش وزن یا رشد نکردن مناسب
- تحریک پذیری یا بی قراری شدید
- استفراغ
- بی میلی به خوردن شیر یا غذا
- خواب آلودگی و بی حالی
- زردی پوست یا چشم ها
- اسهال
علائم عفونت ادراری در کودکان بزرگ تر
در کودکانی که می توانند صحبت کنند یا از توالت استفاده کنند، ممکن است علائم واضح تری مشاهده شود، از جمله:
- تکرر ادرار یا احساس اضطرار به ادرار، حتی اگر مقدار ادرار کم باشد
- بازگشت به شب ادراری یا بی اختیاری ادرار در روز بعد از اینکه آموزش توالت رفتن کامل شده
- سوزش یا درد هنگام ادرار
- درد در ناحیه زیر شکم، پهلو یا کمر
- ادراری که بوی بدی دارد، کدر است یا خون در آن دیده می شود
- حالت تهوع یا استفراغ
- تب و لرز
- خستگی
نکته مهم: علائم عفونت ادراری در پسرها و دخترها مشابه است و تفاوت زیادی ندارد.
دلایل بروز عفونت ادراری در کودکان
در بیشتر موارد، عامل ایجادکننده ی عفونت ادراری در کودکان نوعی باکتری به نام اشرشیا کلی (E. coli) است. این باکتری معمولا در دستگاه گوارش وجود دارد اما ممکن است هنگام پاک کردن ناحیه تناسلی پس از اجابت مزاج، وارد مجرای ادراری شود.
در موارد نادری، عفونت قارچی می تواند باعث بروز UTI شود، اما این مورد در کودکان نسبتا نادر است.
چه عواملی خطر ابتلا به عفونت ادراری را در کودکان افزایش می دهند؟
برخی شرایط می توانند کودک را مستعد ابتلا به این نوع عفونت ها کنند:
- ریفلاکس ادراری (VUR): حالتی که در آن ادرار از مثانه به سمت کلیه ها بازمی گردد.
- یبوست مزمن: فشار بر مثانه وارد می کند و مانع تخلیه کامل ادرار می شود.
- اختلالات مادرزادی دستگاه ادراری مانند تنگی مجرا یا وجود کیست ها در مسیر ادرار.
- نگه داشتن طولانی مدت ادرار: برخی کودکان عادت دارند ادرار خود را نگه دارند که می تواند زمینه ساز عفونت شود.
همچنین، دختران نسبت به پسران بیشتر در معرض ابتلا به عفونت ادراری هستند زیرا طول مجرای ادراری در آن ها کوتاه تر و نزدیک تر به مقعد است، که این امر ورود باکتری به مثانه را آسان تر می کند.
آیا پسرها هم دچار عفونت ادراری می شوند؟
بله، اگرچه احتمال بروز UTI در پسرها کمتر از دخترهاست، اما آن ها نیز ممکن است به این بیماری دچار شوند؛ مخصوصا اگر مشکلات ساختاری در دستگاه ادراری داشته باشند. پسرهایی که ختنه نشده اند، کمی بیشتر در معرض عفونت ادراری قرار دارند نسبت به پسرهای ختنه شده.
عوارض عفونت ادراری در کودکان
در صورتی که درمان عفونت ادراری در کودکان به موقع انجام نشود، ممکن است عوارض جدی و ماندگاری در پی داشته باشد که می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عفونت گسترده در بدن (سپسیس): می تواند به نارسایی اعضای حیاتی منجر شود.
- اختلال رشد: کودک ممکن است وزن نگرفته یا قد نکشد.
- عفونت کلیه (پیلونفریت): که نیاز به درمان جدی تری دارد.
- آسیب دائمی به کلیه ها (اسکار کلیوی): که در آینده ممکن است باعث نارسایی مزمن کلیه یا مشکلات دیگر شود.
تشخیص و آزمایش ها
پزشک چگونه عفونت ادراری در کودکان را تشخیص می دهد؟
برای تشخیص عفونت ادراری در کودکان، پزشک ابتدا درباره علائم کودک از والدین یا مراقبان سؤال می پرسد. سپس، برای بررسی دقیق تر، یک نمونه از ادرار کودک می گیرد تا آزمایش تجزیه ادرار (urinalysis) یا کشت ادرار (urine culture) انجام دهد.
در برخی موارد، برای بررسی وضعیت عملکرد کلیه ها و احتمال وجود عفونت در خون، ممکن است آزمایش خون نیز درخواست شود.
اگر کودک سابقه عفونت های مکرر داشته باشد یا پزشک به وجود مشکل ساختاری در کلیه ها یا مثانه مشکوک باشد، احتمالا از تصویربرداری هایی مانند سونوگرافی یا سی تی اسکن برای ارزیابی بیشتر استفاده می شود.
در کشور ما نیز پزشکان متخصص کودکان و اورولوژیست ها برای بررسی کامل، ممکن است درخواست سونوگرافی شکم و لگن یا حتی اسکن DMSA (برای بررسی اسکار کلیوی) بدهند.
مدیریت و درمان عفونت ادراری در کودکان
درمان عفونت ادراری در کودکان چگونه انجام می شود؟
درمان اصلی عفونت ادراری در کودکان، استفاده از آنتی بیوتیک هاست.
پزشک ممکن است دارو را به دو روش زیر تجویز کند:
- تزریق داخل وریدی (سرم)، به ویژه در نوزادان یا کودکانی که نمی توانند دارو بخورند یا حال عمومی مناسبی ندارند.
- خوراکی (شربت یا قرص)، در مواردی که کودک می تواند دارو را بپذیرد و وضعیت عمومی اش پایدار است.
نوع آنتی بیوتیک بر اساس سن کودک، شدت بیماری و نتیجه آزمایش کشت ادرار انتخاب می شود.
مدت زمان بهبودی عفونت ادراری
معمولا دوره درمان با آنتی بیوتیک 7 تا 14 روز طول می کشد. با این حال، بسیاری از کودکان ظرف یکی دو روز اول درمان حالشان بهتر می شود.
نکته بسیار مهم این است که حتی اگر کودک بعد از چند روز حالش خوب شد، دارو باید تا انتهای نسخه مصرف شود. قطع زودهنگام دارو می تواند باعث برگشت بیماری یا مقاوم شدن باکتری ها شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورتی که به عفونت ادراری مشکوک هستید یا کودک بعد از سه روز مصرف دارو بهبودی واضحی پیدا نکرده، حتما با پزشک تماس بگیرید.
در این شرایط، باید فورا به اورژانس مراجعه کنید:
- کودک زیر 6 ماه سن دارد و علائم UTI نشان می دهد
- تب بالا به همراه علائم عفونت ادراری دارد
- از خوردن یا نوشیدن خودداری می کند یا همه چیز را بالا می آورد
- بیش از 6 ساعت پوشکش خشک مانده
- پوست یا چشم هایش زرد شده است
- درد شدید دارد (مثلا در شکم یا کمر)
- ادرارش خون آلود شده
پیش آگهی و آینده بیماری عفونت ادراری در کودکان
اگر کودک من دچار عفونت ادراری شد، باید چه انتظاری داشته باشم؟
در بیشتر موارد، کودک پس از یکی دو روز مصرف آنتی بیوتیک، حالش بهتر می شود.
مهم است که در این دوران:
- کودک استراحت کافی داشته باشد
- مایعات فراوان بنوشد تا ادرار رقیق و شفاف بماند
اگر بعد از سه روز درمان هنوز علائم وجود داشت، حتما باید دوباره با پزشک مشورت کنید.
در صورتی که کودک دچار عفونت های مکرر ادراری شود، پزشک ممکن است بررسی های تکمیلی برای تشخیص علت زمینه ای انجام دهد.
آیا ممکن است عفونت ادراری کودک خودبه خود خوب شود؟
خیر. درمان عفونت ادراری بدون مصرف آنتی بیوتیک ممکن نیست.
عدم مراجعه به پزشک و درمان نکردن به موقع این بیماری می تواند باعث گسترش عفونت به کلیه ها و ایجاد آسیب های جدی شود. بنابراین مراجعه به پزشک و شروع درمان سریع بسیار حیاتی است.
پیشگیری از عفونت ادراری در کودکان
چگونه می توان از بروز عفونت ادراری در کودکان پیشگیری کرد؟
با رعایت چند نکته ساده و روزمره می توان احتمال بروز UTI را در کودکان تا حد زیادی کاهش داد:
- پوشک های خیس و آلوده را زود تعویض کنید. تأخیر در تعویض، محیط را برای رشد باکتری ها فراهم می کند.
- برای کودک دختر، همیشه از جلو به عقب پاک کنید (از ناحیه تناسلی به سمت باسن) تا باکتری های مدفوع وارد مجرای ادرار نشوند.
- کودک را تشویق کنید به موقع به دستشویی برود و ادرارش را نگه ندارد.
- استفاده از شورت های نخی و راحت که اجازه تنفس به پوست می دهند توصیه می شود.
- نوشیدن آب زیاد در طول روز برای رقیق نگه داشتن ادرار ضروری است.
- از صابون های معطر و تند برای شستشوی ناحیه تناسلی استفاده نکنید. حتی اگر کودک حمام کف دوست دارد، از مواد شوینده ملایم و غیرتحریک کننده استفاده کنید.
- اگر کودک یبوست دارد، آن را درمان کنید. یبوست می تواند تخلیه کامل مثانه را دچار اختلال کند و احتمال عفونت را افزایش دهد.
برای پیشگیری از یبوست می توان از رژیم غذایی پرفیبر، میوه، سبزیجات و مصرف کافی آب استفاده کرد. در صورت نیاز، مشورت با متخصص کودکان ضروری است.
سخنی از نی نی تینی
عفونت ادراری بیماری رایجی در کودکان است، اما با مراجعه به موقع به پزشک و مصرف داروی مناسب به راحتی قابل درمان است.
اگر احساس کردید رفتار کودک تغییر کرده یا در عادت های ادراری اش نکته غیرطبیعی وجود دارد، حتما موضوع را جدی بگیرید. درمان سریع می تواند از بروز عوارض جدی پیشگیری کند.
اگر تجربه ای درباره عفونت ادراری در کودک خود داشته اید یا سوالی در این زمینه ذهن تان را مشغول کرده، در بخش دیدگاه ها با ما و دیگر والدین در میان بگذارید. تبادل تجربه می تواند برای مادران و پدران دیگر راهگشا باشد. همچنین اگر این مقاله برایتان مفید بود، آن را با دیگر والدین به اشتراک بگذارید تا آگاهی درباره این موضوع مهم بیشتر شود.
