سندرم شیهان چیست؟
سندرم شیهان یکی از بیماری های نادر غده هیپوفیز است که معمولا در اثر خونریزی شدید در زمان زایمان به وجود می آید. در این شرایط، کاهش شدید حجم خون باعث می شود که اکسیژن کافی به غده هیپوفیز نرسد و در نتیجه، بخشی از بافت آن آسیب ببیند یا از بین برود.
غده هیپوفیز که به آن «غده فرمانده» نیز می گویند، در پایه مغز قرار دارد و نقش حیاتی در تنظیم هورمون های بدن ایفا می کند. این غده در دوران بارداری بزرگ تر می شود و به همین دلیل در برابر آسیب ها، مخصوصا کاهش ناگهانی فشار خون یا خونریزی شدید، حساس تر می شود. اگر هیپوفیز آسیب ببیند، بسیاری از فرآیندهای بدن که تحت کنترل آن هستند، دچار اختلال می شوند؛ از جمله عملکرد مغز، پوست، سیستم تولیدمثل، انرژی بدن، و حتی حالات روحی و روانی فرد.
در منابع علمی، به این بیماری گاهی «نکروز هیپوفیز پس از زایمان» یا «نارسایی هیپوفیز بعد از زایمان» نیز گفته می شود.
سندرم شیهان چگونه بر بدن تأثیر می گذارد؟
وقتی غده هیپوفیز به دلیل سندرم شیهان دچار آسیب می شود، توانایی بدن برای تولید برخی هورمون های حیاتی کاهش می یابد. این هورمون ها نقش کلیدی در عملکرد طبیعی بدن دارند:
- هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH): باعث تحریک غدد فوق کلیوی برای ترشح کورتیزول می شود. کورتیزول، هورمون اصلی بدن در برابر استرس است و به تنظیم فشار خون و قند خون کمک می کند.
- هورمون محرک تیروئید (TSH): غده تیروئید را تحریک می کند تا هورمون هایی تولید کند که متابولیسم، انرژی و عملکرد سیستم عصبی را تنظیم می کنند.
- هورمون رشد (GH): به حفظ تراکم استخوان ها، حجم عضلات و توزیع چربی در بدن کمک می کند.
- هورمون محرک فولیکول (FSH): در تخمدان ها باعث تولید استروژن می شود و باعث بلوغ تخمک در هر سیکل قاعدگی می گردد.
- هورمون لوتئینیزه کننده (LH): باعث تحریک تخمک گذاری می شود.
- پرولاکتین (PRL): مسئول تحریک غدد شیری در دوران بارداری برای تولید شیر مادر است و به امکان شیردهی پس از زایمان کمک می کند.
در نتیجه، هرگونه آسیب به هیپوفیز در سندرم شیهان می تواند طیف گسترده ای از عملکردهای بدن را دچار اختلال کند، از جمله شیردهی، قاعدگی، سطح انرژی، فشار خون، سلامت پوست و حتی میل جنسی.
سندرم شیهان چقدر شایع است؟
با توجه به پیشرفت های گسترده در حوزه مراقبت های پزشکی و زایمان های ایمن، سندرم شیهان در حال حاضر بسیار نادر است. آمارها نشان می دهند که این عارضه تنها در حدود 5 مورد از هر 100 هزار زایمان اتفاق می افتد.
اما در مناطقی که دسترسی به خدمات اورژانسی سریع یا مراقبت های ویژه زایمان محدود است، احتمال بروز این بیماری بیشتر می شود. بنابراین، پیشگیری از خونریزی شدید در زایمان و مدیریت به موقع آن، نقش کلیدی در جلوگیری از بروز سندرم شیهان ایفا می کند.
سندرم شیهان چه علائمی دارد؟
علائم این بیماری ممکن است بلافاصله پس از زایمان آشکار شوند، اما در برخی موارد، نشانه ها به صورت تدریجی و حتی در طی ماه ها یا سال ها ظاهر می شوند. برخی مادران ممکن است تا زمان مواجهه با یک موقعیت استرس زا مانند جراحی، عفونت یا آسیب جسمی متوجه وجود مشکل نشوند.
علائم رایج سندرم شیهان عبارتند از:
- مشکل در شیردهی یا عدم ترشح شیر پس از تولد نوزاد
- قطع کامل یا نامنظم شدن قاعدگی (آمنوره)
- خشکی و نازک شدن دیواره واژن که ممکن است باعث درد هنگام رابطه جنسی شود
- کاهش سایز سینه ها و ریزش موی ناحیه شرمگاهی و زیر بغل
- خستگی مزمن، بی حالی و اختلال در تمرکز
- کاهش میل جنسی
- افت فشار خون
- خشکی پوست
گاهی فرد تا زمان بروز یک بحران مانند استرس شدید یا بیماری حاد متوجه نمی شود که بدنش قادر به پاسخ دهی مناسب نیست، زیرا هورمون کورتیزول کافی در بدن وجود ندارد. این وضعیت به نام بحران آدرنال شناخته می شود و نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد.
علت سندرم شیهان چیست؟
این سندرم در اثر خون ریزی شدید در هنگام زایمان به وجود می آید. در دوران بارداری، غده هیپوفیز (که در پایه مغز قرار دارد) رشد می کند و حتی ممکن است اندازه اش دو برابر شود. این رشد، هیپوفیز را در برابر آسیب پذیری ناشی از کمبود اکسیژن، بسیار حساس می کند.
وقتی هنگام زایمان دچار افت شدید فشار خون یا از دست دادن مقدار زیادی خون شوید، اکسیژن کافی به غده هیپوفیز نمی رسد و در نتیجه بخشی از بافت آن از بین می رود. پس از این آسیب، غده هیپوفیز دیگر نمی تواند مقدار کافی از هورمون هایی که بدن برای عملکرد طبیعی خود به آن نیاز دارد را تولید کند.
کمبود این هورمون ها ممکن است روندهای مختلفی در بدن، به ویژه مربوط به سیستم تولیدمثل، سیستم عصبی، تنظیم انرژی و خلق وخو را مختل کند.
آیا سندرم شیهان ارثی است؟
خیر. این سندرم ژنتیکی نیست و از پدر و مادر به فرزندان منتقل نمی شود.
برای ایجاد سندرم شیهان، چقدر خون باید از دست برود؟
معمولا برای بروز سندرم شیهان، فرد باید دچار خون ریزی شدید و تهدیدکننده حیات همراه با افت فشار خون شدید یا شوک شود. خوشبختانه در بیشتر زایمان ها، تیم درمانی آماده مقابله با چنین شرایطی هستند. به همین دلیل، احتمال ابتلا به سندرم شیهان بسیار پایین است.
عوامل خطر ابتلا به سندرم شیهان چیست؟
سندرم شیهان تنها زمانی رخ می دهد که فرد در حین زایمان دچار خون ریزی شدید و افت شدید فشار خون شود. برخی شرایط که خطر این وضعیت را افزایش می دهند عبارت اند از:
- زایمان دوقلو یا چندقلو
- به دنیا آوردن نوزاد با وزن بالا
- جدا شدن زودرس جفت از دیواره رحم (پلاکنتا آبرپشن)
- جفت سرراهی (پلاکنتا پروویا)
- پره اکلامپسی (مسمومیت بارداری)
- زایمان با کمک ابزار پزشکی مانند فورسپس یا مکش
عوارض سندرم شیهان چیست؟
اگر سندرم شیهان باعث کمبود شدید هورمون کورتیزول شود، ممکن است فرد دچار بحران آدرنال شود که یک وضعیت اورژانسی و تهدیدکننده زندگی است. سایر عوارض شامل موارد زیر هستند:
- افت فشار خون
- کاهش وزن یا از دست دادن توده عضلانی
- بی نظمی در قاعدگی یا ناتوانی در بارداری مجدد
پزشک با تشخیص به موقع و تجویز دارو می تواند به شما کمک کند تا این عوارض را کنترل کرده یا از آن ها پیشگیری کنید.
سندرم شیهان چگونه تشخیص داده می شود؟
اگر علائم سندرم شیهان را داشته باشید، پزشک برای تشخیص ممکن است از روش های زیر استفاده کند:
- شرح حال پزشکی: پزشک درباره سابقه خون ریزی شدید، مشکلات زایمان قبلی و علائمی مانند عدم تولید شیر یا قطع قاعدگی سؤال می کند.
- آزمایش خون: برای بررسی سطح هورمون های مربوط به عملکرد هیپوفیز نمونه خون گرفته می شود.
- تصویربرداری: در صورت نیاز، MRI برای بررسی وضعیت هیپوفیز یا رد علل دیگر مثل وجود تومور تجویز می شود. اگر نتیجه MRI واضح نباشد، ممکن است سی تی اسکن نیز درخواست شود.
چه آزمایش هایی برای تشخیص سندرم شیهان استفاده می شود؟
پزشک ممکن است مستقیما سطح هورمون ها را اندازه گیری کند یا ببیند که آیا هیپوفیز در پاسخ به تحریک، عملکرد مناسبی دارد یا نه.
آزمایش های مربوط به سطح هورمون ها:
- ACTH
- FSH و LH
- TSH و T4
- استرادیول (نوعی استروژن)
- IGF-1
- کورتیزول
آزمایش های تحریک هیپوفیز:
در این آزمایش ها، دارویی تزریق می شود تا عملکرد هیپوفیز تحریک شود و پزشک بتواند بسنجد که این غده چگونه به تحریک پاسخ می دهد.
درمان و مدیریت سندرم شیهان
سندرم شیهان چگونه درمان می شود؟
برای درمان سندرم شیهان، باید تا پایان عمر هورمون هایی را که بدن شما دیگر قادر به تولید آن ها نیست، جایگزین کنید. این درمان تحت عنوان «هورمون درمانی» یا «درمان جایگزینی هورمونی» شناخته می شود. مقدار دقیق این هورمون ها و نحوه مصرف آن ها بسته به علائم و تشخیص پزشک شما متفاوت خواهد بود.
انواع هورمون هایی که ممکن است نیاز به جایگزینی داشته باشید عبارت اند از:
- هورمون های جنسی: برای تنظیم دوره های قاعدگی و کاهش علائم یائسگی زودرس می توانید از استروژن و پروژسترون استفاده کنید. همچنین، مصرف هورمون هایی مانند LH و FSH ممکن است به تخمک گذاری و در نتیجه به باروری کمک کند.
- کورتیکواستروئیدها: برای جبران کمبود هورمون ACTH، داروهایی مانند هیدروکورتیزون یا پردنیزون تجویز می شود. در شرایط پراسترس مانند جراحی، ممکن است نیاز به تنظیم دوز دارو باشد تا بدن بتواند سطح کورتیزول را به طور طبیعی افزایش دهد.
- هورمون های تیروئیدی: برای جبران کمبود TSH، دارویی به نام لووتیروکسین (با نام های تجاری مانند Levoxyl®, Synthroid® و …) مصرف می شود. دوز این دارو بر اساس سطح هورمون تیروئید شما تنظیم خواهد شد.
- هورمون رشد: مصرف هورمون رشد می تواند به حفظ توده عضلانی و سلامت استخوان ها کمک کند.
معمولا یک متخصص غدد درون ریز مدیریت درمان شما را بر عهده دارد و در ویزیت های منظم، میزان هورمون ها را بررسی می کند تا در محدوده سالم باقی بمانند.
چشم انداز بیماری
در صورت ابتلا به سندرم شیهان، چه انتظاری باید داشته باشم؟
با درمان مناسب، پیش آگهی سندرم شیهان بسیار خوب است. بیشتر افراد دچار عوارض جدی نمی شوند و بسیاری از آن ها با مراقبت و نظارت تیم درمان، حتی بعد از تشخیص بیماری نیز بارداری موفقی را تجربه می کنند.
شما باید برای بررسی منظم سطح هورمون ها و اطمینان از دریافت دوز مناسب دارو، به طور منظم به متخصص غدد مراجعه کنید. بخشی از مراقبت های پس از درمان، شامل آزمایش خون برای ارزیابی میزان هورمون هاست.
امید به زندگی در افراد مبتلا به هیپوپیتوئیتاریسم (کم کاری هیپوفیز) چگونه است؟
سندرم شیهان باعث کاهش امید به زندگی نمی شود. اگرچه نیاز به درمان مادام العمر دارید، اما می توانید زندگی طبیعی و سالمی داشته باشید.
پیشگیری از سندرم شیهان
آیا می توان از بروز سندرم شیهان جلوگیری کرد؟
خیر، شما نمی توانید به طور مستقیم از بروز سندرم شیهان جلوگیری کنید. تنها کاری که تیم درمانی می تواند انجام دهد، مدیریت خونریزی و فشار خون در حین زایمان است.
با این حال، جای امیدواری هست: سندرم شیهان بیماری نادری است و با داشتن تیم پزشکی حرفه ای، خطر بروز عوارضی مانند خونریزی شدید در بارداری بسیار کاهش می یابد.
زندگی با سندرم شیهان
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرم؟
اگر علائمی از سندرم شیهان دارید، به خصوص در صورتی که در زمان زایمان خون زیادی از دست داده اید، باید با پزشک خود تماس بگیرید. او می تواند آزمایش هایی تجویز کند تا مشخص شود آیا دچار این سندرم هستید یا خیر.
چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کنم؟
در صورت بروز «بحران آدرنال»، که می تواند بدون درمان تهدیدکننده جان باشد، باید فورا به اورژانس مراجعه کنید. علائم این بحران عبارت اند از:
- سرگیجه یا سبکی سر
- درد شکم، قفسه سینه پایینی یا کمر
- تب
- ضعف شدید
- حالت تهوع و استفراغ
- گیجی یا بی هوشی
اگر پزشک شما احتمال وقوع این وضعیت را بدهد، ممکن است توصیه کند که دستبند هشدار پزشکی بپوشید تا در شرایط اضطراری درمان سریع تری دریافت کنید.
چه سوالاتی باید از پزشک بپرسم؟
ممکن است بخواهید این سوالات را از پزشک خود بپرسید:
- سندرم شیهان چه تاثیری بر بدن من دارد؟
- درمان چگونه علائم من را بهبود می بخشد؟
- آیا با وجود سندرم شیهان می توانم باردار شوم؟
- چند وقت یکبار نیاز به آزمایش خون دارم؟
- چه داروهایی را باید مصرف کنم؟
- آیا نیاز به پوشیدن دستبند هشدار پزشکی دارم؟
سخنی از نی نی تینی
آسیب به غده هیپوفیز می تواند فرایندهای زیادی در بدن را که به هورمون های سالم وابسته هستند، تحت تاثیر قرار دهد. درمان جایگزینی هورمونی می تواند بسیاری از اثرات کمبود هورمون را جبران کند. حتما درباره تأثیر سندرم شیهان بر سبک زندگی و سلامت کلی خود با پزشکتان گفت وگو کنید و از او بپرسید هر چند وقت یک بار باید سطح هورمون هایتان بررسی شود تا داروهای مناسبی دریافت کنید.
اگر شما یا یکی از نزدیکانتان تجربه ای از ابتلا به سندرم شیهان داشته اید، یا درگیر درمان های هورمونی پس از زایمان بوده اید، خوشحال می شویم که نظرات و تجربیات ارزشمندتان را با ما و دیگر مادران در میان بگذارید.
چه چیزی برایتان سخت تر بوده؟ چه راهکارهایی به بهبود شرایطتان کمک کرده؟
همین حالا در بخش نظرات بنویسید، شاید تجربه شما چراغ راه مادر دیگری باشد.
