سندرم سر صاف در نوزادان (پلاژیوسفالی)

پلاژیوسفالی در نوزادان چیست؟

پلاژیوسفالی یا سندرم سر صاف در نوزادان یک اصطلاح کلی برای توصیف انواع تغییر شکل های جمجمه در نوزادان است که یکی از شایع ترین آن ها، سندرم سر صاف یا پلاژیوسفالی وضعیتی است. این وضعیت زمانی رخ می دهد که سر نوزاد حالت نامتقارن یا دارای یک نقطه صاف پیدا می کند و اگر از بالا نگاه کنیم، ممکن است شکل سر شبیه یک متوازی الاضلاع به نظر برسد.

در سندرم سر صاف در نوزادان، بخش خاصی از سر به دلیل فشار مداوم تخت می شود. این وضعیت معمولا یک طرف سر را درگیر می کند و ممکن است باعث شود یک سمت پیشانی، گونه یا چشم نوزاد بزرگ تر یا برجسته تر دیده شود و ظاهر سر کمی غیرعادی یا نامتقارن شود.

در سال های اخیر، متخصصان توصیه کرده اند که نوزادان همیشه به پشت بخوابند تا از سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) پیشگیری شود. اما از آنجا که نوزادان ساعت های طولانی در این وضعیت می خوابند، احتمال بروز پلاژیوسفالی وضعیتی افزایش پیدا می کند. خوشبختانه، با استفاده از روش های تغییر موقعیت خواب و زمان بندی دقیق خواب و بیداری، می توان شدت این مشکل را کاهش داد یا حتی از بروز آن جلوگیری کرد.

در بعضی موارد، والدین ممکن است متوجه شوند که بینی نوزاد کمی به یک سمت متمایل شده یا یک گوش نسبت به دیگری جلوتر یا بالاتر قرار گرفته است.

انواع پلاژیوسفالی در نوزادان

پلاژیوسفالی چند نوع دارد که شایع ترین آن ها عبارتند از:

• پلاژیوسفالی وضعیتی (Deformational Plagiocephaly): رایج ترین نوع که معمولا بر اثر خوابیدن طولانی مدت به پشت ایجاد می شود.
• براکی سفالی (Brachycephaly): در این حالت، پشت سر صاف و پهن تر از حد معمول به نظر می رسد و سر حالت کوتاه تر و پهن تر پیدا می کند.
• اسکافوسفالی (Scaphocephaly): شکل سر به صورت کشیده و باریک درمی آید. این نوع بیشتر در نوزادان نارس که مدت زیادی را در بخش مراقبت های ویژه نوزادان (NICU) می گذرانند، دیده می شود.
• کرانیوسینوستوز (Craniosynostosis): که به آن پلاژیوسفالی مادرزادی هم گفته می شود، یک نوع نادر و جدی است که زمانی رخ می دهد که درزهای جمجمه نوزاد زودتر از موعد به هم جوش می خورند و باعث تغییر شکل جمجمه می شوند.

شیوع پلاژیوسفالی در نوزادان

بر اساس پژوهش ها، پلاژیوسفالی وضعیتی در حدود 40 تا 50 درصد نوزادان دیده می شود و در بیشتر موارد خفیف است و با گذشت زمان و مراقبت های صحیح، بهبود پیدا می کند.

علائم پلاژیوسفالی در نوزادان

علائم سندرم سر صاف در نوزادان می تواند بسته به نوع و شدت متفاوت باشد. برخی نشانه های رایج عبارتند از:

• صاف شدن بخشی از جلوی سر، پشت سر یا یک سمت سر نوزاد.
• کم شدن یا از بین رفتن مو در یک نقطه خاص به دلیل تماس مداوم با بالش یا تشک.
• نامتقارن شدن فرم کلی سر.
• برجسته یا پرتر دیده شدن پیشانی، چشم یا گونه در یک سمت صورت.
• انحراف خفیف بینی به یک سمت.
• تفاوت موقعیت گوش ها (مثلا یک گوش بالاتر یا جلوتر از دیگری باشد).

علت بروز سندرم سر صاف در نوزادان

جمجمه نوزادان در ماه های اول زندگی بسیار نرم و انعطاف پذیر است تا مغز بتواند رشد کند. اما همین ویژگی باعث می شود فشار مداوم روی یک نقطه خاص، آن قسمت را صاف کند.

وقتی نوزاد مدت زیادی به پشت می خوابد و همیشه سرش را به یک سمت می چرخاند، همان بخش از سر به طور مکرر با سطح زیرین تماس پیدا می کند و به مرور شکل آن تغییر می کند.

چه نوزادانی بیشتر در معرض پلاژیوسفالی هستند؟

برخی شرایط می توانند خطر ابتلا به سندرم سر صاف در نوزادان را بیشتر کنند، از جمله:

• نوزادان نارس: جمجمه آن ها نرم تر است و زمان بیشتری را در وضعیت خوابیده می گذرانند.
• تورتیکولی مادرزادی: یک مشکل عضلانی در گردن که باعث می شود سر نوزاد همیشه به یک سمت متمایل باشد و نیاز به فیزیوتراپی دارد.
• دوقلو یا چندقلو بودن: به دلیل فضای محدود در رحم.
• تولد با کمک فورسپس یا دستگاه وکیوم.
• اولین فرزند بودن: چون عضلات رحم سفت تر است و فضای حرکت سر کمتر می شود.
• کم تحرکی یا زمان کم برای بازی روی شکم (Tummy Time).

درمان پلاژیوسفالی در نوزادان چگونه انجام می شود؟

درمان سندرم سر صاف در نوزادان معمولا با تغییر موقعیت سر شروع می شود. این تغییر حالت را می توانید هم در زمان خواب و هم در زمان بیداری نوزاد انجام دهید.

با گذشت زمان، تغییر موقعیت باعث می شود فشار روی سر به طور یکنواخت توزیع شود و عضلات گردن نوزاد قوی تر شوند. برای این کار می توانید:

• تغییر موقعیت خواب نوزاد: نوزادان معمولا به سمت نور یا صدا نگاه می کنند. اگر یک شب سر نوزاد را در قسمت بالای تخت بگذارید و شب بعد در قسمت پایین، او مجبور می شود هر بار به سمت متفاوتی نگاه کند.
• تغییر جهت سر هنگام خواب: وقتی نوزاد خوابیده است، به آرامی سر او را به سمتی بچرخانید که معمولا کمتر به آن سمت نگاه می کند.
• بغل کردن بیشتر: با در آغوش گرفتن نوزاد، زمان تماس سر با سطح صاف کاهش پیدا می کند. می توانید حالت شیردهی یا بغل کردن را تغییر دهید و گاهی او را روی سینه خود بخوابانید.
• افزایش زمان “بازی روی شکم” (Tummy Time): این تمرین در زمان بیداری، علاوه بر پیشگیری از صاف شدن سر، باعث تقویت عضلات گردن، کتف و کمر نوزاد می شود.
• کاهش خوابیدن در وسایل محدودکننده حرکت سر: استفاده بیش از حد از کریر، تاب نوزاد یا صندلی خودرو که حرکت سر را محدود می کند، احتمال بروز پلاژیوسفالی را بیشتر می کند.
• جلب توجه هدفمند: می توانید اسباب بازی یا آویز ایمن را در سمتی قرار دهید که می خواهید نوزاد بیشتر به آن نگاه کند.

آیا تغییر موقعیت نوزاد خطر دارد؟

تغییر موقعیت نوزاد اگر به درستی انجام شود، خطری ندارد. اما بعضی حالت های خواب برای نوزاد غیرایمن هستند و باید از آن ها پرهیز کرد:

• خواباندن نوزاد روی شکم.
• خواباندن نوزاد به پهلو.
• استفاده از بالش، پتو یا عروسک نرم در تخت نوزاد.

تا چه زمانی باید تغییر موقعیت را ادامه داد؟

جمجمه نوزاد فقط تا یک مدت مشخص نرم و شکل پذیر است. بهترین زمان برای استفاده از روش های تغییر موقعیت، پیش از 4 ماهگی است. بعد از این سن، استخوان های جمجمه سفت تر می شوند و اصلاح شکل سر دشوارتر خواهد بود.

اگر تغییر موقعیت کافی نباشد چه باید کرد؟

برخی نوزادان علاوه بر پلاژیوسفالی، دچار تورتیکولی (سفتی عضلات گردن) هستند. این نوزادان معمولا به فیزیوتراپی و تمرینات کششی در خانه نیاز دارند.

در موارد شدیدتر، پزشک ممکن است کلاه مخصوص پلاژیوسفالی تجویز کند. این کلاه توسط متخصص ارتز (Orthotist) اندازه گیری و ساخته می شود. طراحی کلاه به گونه ای است که در بخش صاف سر فضای آزاد بیشتری دارد تا رشد جمجمه در آن قسمت افزایش پیدا کند. استفاده از این کلاه معمولا چند ماه طول می کشد و به تدریج شکل سر اصلاح می شود.

پیش آگهی و آینده نوزاد

بیشتر نوزادان مبتلا به پلاژیوسفالی با رشد طبیعی و بدون نیاز به درمان خاص بهبود پیدا می کنند. با این حال، در بعضی موارد لازم است برای اصلاح فرم سر از درمان های ذکرشده استفاده شود. حتماً درباره وضعیت خاص فرزند خود با پزشک مشورت کنید.

چگونه می توان از پلاژیوسفالی پیشگیری کرد؟

• تغییر جهت سر نوزاد در هنگام خواب.
• اختصاص دادن زمان کافی برای بازی روی شکم در طول روز.
• در آغوش گرفتن بیشتر نوزاد و کاهش زمان ماندن روی سطوح صاف.
• استفاده کمتر از وسایل محدودکننده حرکت مانند تاب و کریر.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر با تغییر موقعیت سر، مشکل بهبود پیدا نکرد یا متوجه سفتی گردن نوزاد شدید، باید با پزشک مشورت کنید. در این صورت، احتمالا به فیزیوتراپی یا استفاده از کلاه پلاژیوسفالی نیاز خواهد بود.

سوالاتی که بهتر است از پزشک بپرسید

• آیا سر نوزادم بدون درمان، خودبه خود اصلاح می شود؟
• اگر درمان نکنیم، چه عوارضی ممکن است ایجاد شود؟
• استفاده از کلاه پلاژیوسفالی چه تاثیری بر نوزاد دارد؟
• آیا هزینه کلاه تحت پوشش بیمه قرار می گیرد؟
• آیا بعد از درمان، امکان برگشت پلاژیوسفالی وجود دارد؟

آیا پلاژیوسفالی برای نوزاد خطرناک است؟

خیر، سندرم سر صاف باعث آسیب مغزی یا اختلال در سلامت عمومی نوزاد نمی شود. اما ممکن است ظاهر او را تغییر دهد، باعث کاهش مو در ناحیه صاف شود یا کمی عدم تقارن در صورت ایجاد کند. این موضوع می تواند شامل جلو آمدن یک گوش یا برجسته تر شدن یک سمت پیشانی باشد.

آیا پلاژیوسفالی نشانه کوتاهی والدین است؟

خیر. بروز این مشکل به معنی بی توجهی والدین نیست. در واقع، این وضعیت اغلب به دلیل انجام درست یک توصیه پزشکی یعنی خواباندن نوزاد به پشت برای پیشگیری از سندرم مرگ ناگهانی نوزاد ایجاد می شود.