سندرم سرخجه مادرزادی یکی از بیماری های نادر اما جدی در نوزادان است که در اثر انتقال ویروس سرخجه از مادر به جنین در دوران بارداری رخ می دهد. این سندرم می تواند باعث مشکلات متعددی مانند بیماری های مادرزادی قلب و ناتوانی ذهنی شود. خوشبختانه، با واکسیناسیون پیش از بارداری می توان از بروز آن جلوگیری کرد.در این مقاله در مورد این بیماری به طور کامل توضیح خواهیم داد.
تعریف سندرم سرخجه مادرزادی
زمانی که یک زن باردار به ویروس سرخجه (که به سرخک آلمانی نیز معروف است) مبتلا شود و این ویروس را به جنین منتقل کند، ممکن است نوزاد با سندرم سرخجه مادرزادی (CRS) متولد شود.
عبارت “مادرزادی” به این معناست که بیماری از بدو تولد وجود دارد، یعنی کودک در رحم مادر به آن مبتلا شده است.
این ویروس در طی رشد جنین می تواند بر اندام های مختلف تأثیر منفی بگذارد. کودک ممکن است پس از تولد دچار مشکلاتی مانند آب مروارید مادرزادی یا بیماری قلبی مادرزادی شود. شدت این سندرم بستگی زیادی به زمان ابتلای مادر دارد. هرچه ابتلا زودتر و به خصوص پیش از هفته سیزدهم بارداری رخ دهد، احتمال آسیب شدیدتر بیشتر است.
شیوع سندرم سرخجه مادرزادی چقدر است؟
در کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا که واکسن سرخجه به طور گسترده در برنامه های واکسیناسیون قرار دارد، شیوع سندرم سرخجه مادرزادی بسیار پایین است.
با این حال، در سطح جهان سالانه حدود 100 هزار مورد ابتلا به این بیماری گزارش می شود. این آمار نشان می دهد که هنوز هم در بسیاری از کشورها، به ویژه کشورهای کم درآمد یا با دسترسی محدود به واکسیناسیون، خطر انتقال بیماری به جنین وجود دارد.
علائم و دلایل سندرم سرخجه مادرزادی
علائم سندرم سرخجه مادرزادی چیست؟
علائم این بیماری ممکن است در نوزادان بسیار متفاوت باشد. گاهی شدت علائم خفیف است و گاهی شدید.
در صورتی که عفونت در مراحل ابتدایی بارداری رخ دهد، احتمال بروز علائم شدیدتر بیشتر خواهد بود. برخی نوزادان ممکن است در بدو تولد علائم آشکاری نداشته باشند، به ویژه در موارد خفیف بیماری.
علائم اولیه بلافاصله پس از تولد ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- وزن کم هنگام تولد
- بثورات پوستی آبی یا بنفش رنگ شبیه لکه های دایره ای (اصطلاحا به آن «راش مافین بلوبری» می گویند)
- لکه های بنفش، قرمز یا قهوه ای روی پوست (پورپورا)
- کوچکی غیرعادی سر (میکروسفالی)
علائم دیگری که ممکن است بعد از تولد و در ماه های بعد نمایان شوند:
- آب مروارید یا گلوکوم مادرزادی (آب سیاه چشم)
- بیماری های قلبی مادرزادی مانند باز ماندن مجرای شریانی (PDA)، تنگی شریان ریوی محیطی، نقص دیواره بین بطنی یا دهلیزی قلب
- تاخیر در رشد و تکامل
- بزرگی کبد و طحال
- کم شنوایی یا ناشنوایی
- کم خونی همولیتیک
- ناتوانی ذهنی
- ذات الریه (سینه پهلو)
- مننژوانسفالیت (التهاب مغز و پرده های مغزی)
- بیماری های شبکیه چشم
- بیماری های استخوانی
- تورم غدد لنفاوی
همچنین مطالعات نشان داده اند که نوزادانی که با سندرم سرخجه مادرزادی متولد می شوند، در آینده در معرض خطر بیشتر ابتلا به دیابت نوع 1 (وابسته به انسولین) و بیماری های تیروئیدی قرار دارند.
علت بروز سندرم سرخجه مادرزادی چیست؟
علت اصلی این سندرم، عفونت مادر به ویروس سرخجه در دوران بارداری است. ویروس از طریق جفت به جنین منتقل شده و در روند رشد اندام ها و سیستم های بدن جنین اختلال ایجاد می کند.
شدت تأثیر بر سلامت جنین بستگی به زمان بروز عفونت دارد:
- اگر ویروس در 12 هفته اول بارداری منتقل شود، خطر آسیب دیدگی نوزاد تا 85 درصد است.
- بین 13 تا 16 هفتگی، خطر تا 50 درصد کاهش می یابد.
- در نیمه دوم سه ماهه دوم بارداری، خطر کاهش یافته و به حدود 25 درصد می رسد.
ویروس سرخجه (Rubella Virus) بسیار مسری است و عمدتا باعث راش پوستی می شود که از صورت شروع شده و به سایر قسمت های بدن گسترش می یابد.
هرچند سرخجه در آمریکا از سال 2004 به طور کامل ریشه کن شده، اما در بسیاری از کشورها همچنان وجود دارد و امکان ابتلا از طریق سفر یا تماس با افراد آلوده همچنان هست.
آیا نوزاد مبتلا به سندرم سرخجه مادرزادی می تواند بیماری را منتقل کند؟
بله، نوزادانی که به سندرم سرخجه مادرزادی مبتلا هستند، می توانند تا یک سالگی ناقل بیماری باشند. پزشکان این نوزادان را تا زمانی که دو آزمایش منفی سرخجه با فاصله یک ماه پس از سه ماهگی انجام نداده باشند، مسری تلقی می کنند.
تشخیص و آزمایش ها برای سندرم سرخجه مادرزادی
چگونه سرخجه در نوزادان تشخیص داده می شود؟
تشخیص این بیماری می تواند در مراحل مختلفی از بارداری یا پس از تولد نوزاد انجام شود. روش های تشخیص CRS شامل موارد زیر هستند:
غربالگری در دوران بارداری
در بسیاری از کشورها مانند آمریکا، غربالگری برای بیماری هایی مانند سرخجه در دوران بارداری بخشی از مراقبت های معمول است. اگر شما در دوران بارداری علائمی مشابه با سرخجه داشته باشید (مانند تب، راش پوستی یا تورم غدد لنفاوی)، پزشک برای شما آزمایش هایی تجویز می کند تا مشخص شود که آیا واقعا به سرخجه مبتلا شده اید یا نه.
اگر ابتلا به ویروس تأیید شود، پزشک با توجه به زمان بارداری، درباره احتمال انتقال ویروس به جنین و بروز سندرم سرخجه مادرزادی با شما صحبت خواهد کرد.
تشخیص وضعیت جنین در دوران بارداری
اگر در دوران بارداری به ویروس سرخجه مبتلا شوید، پزشک ممکن است انجام چند آزمایش تخصصی برای بررسی وضعیت جنین را توصیه کند. این آزمایش ها می توانند شامل موارد زیر باشند:
- آمنیوسنتز: نمونه گیری از مایع آمنیوتیک برای بررسی وجود ویروس.
- نمونه برداری از پرزهای جفتی (CVS): بررسی ژنتیکی و عفونی از نمونه ای از جفت.
- نمونه گیری از خون جنین: این روش بیشتر در مراحل پیشرفته تر بارداری انجام می شود.
تشخیص پس از تولد نوزاد
بعد از تولد، می توان از طریق آزمایش خون (با روش ELISA) وجود پادتن های مربوط به ویروس سرخجه را در بدن نوزاد بررسی کرد.
همچنین، پزشک ممکن است از ادرار، بزاق یا مخاط بینی نوزاد نمونه برداری کند تا وجود ویروس را تأیید کند.
این آزمایش ها معمولا در موارد زیر انجام می شوند:
- اگر مادر در دوران بارداری به سرخجه مبتلا شده باشد.
- اگر نوزاد علائم مشکوک به CRS مانند کم وزنی، ناهنجاری های قلبی یا مشکلات شنوایی داشته باشد.
در صورتی که CRS تأیید شود، تیم پزشکی نوزاد شما ممکن است سایر آزمایش های تکمیلی مانند اکوکاردیوگرافی، تست شنوایی، تصویربرداری از مغز و آزمایش های خونی را تجویز کند تا به طور کامل وضعیت سلامتی نوزاد ارزیابی شود.
مدیریت و درمان سندرم سرخجه مادرزادی
آیا درمان خاصی برای سرخجه در نوزادان وجود دارد؟
متأسفانه، برای این بیماری درمان قطعی وجود ندارد. برخی از عوارض آن مانند کم شنوایی و ناتوانی ذهنی، دائمی هستند. اما برخی دیگر، مانند کم خونی همولیتیک یا ذات الریه بینابینی (interstitial pneumonia)، قابل کنترل یا درمان هستند.
پزشکان بر اساس نوع و شدت علائم نوزاد، برنامه درمانی اختصاصی طراحی می کنند. این برنامه می تواند شامل مراجعه به پزشک های متخصص (قلب، چشم، مغز و اعصاب، شنوایی شناسی و…) و انجام مراقبت های حمایتی باشد.
هدف از درمان، افزایش کیفیت زندگی نوزاد و پیشگیری از پیشرفت آسیب های بیشتر در آینده است.
پیش آگهی و آینده کودک مبتلا به سندرم سرخجه مادرزادی
اگر نوزاد من به سندرم سرخجه مادرزادی مبتلا باشد، چه انتظاری باید داشته باشم؟
شدت این بیماری از یک نوزاد تا نوزاد دیگر متفاوت است. در برخی موارد، کودک ممکن است تنها با یک یا دو علامت خفیف به دنیا بیاید، اما در موارد دیگر ممکن است دچار عوارض متعدد و پیچیده تری باشد.
ارزیابی کامل وضعیت نوزاد ممکن است نیاز به چندین تست و مراجعه های پزشکی داشته باشد. نکته مهم این است که شما در این مسیر تنها نیستید؛ تیم درمانی کودک شما، شما را در هر مرحله راهنمایی خواهد کرد تا بتوانید بهترین تصمیم ها را برای آینده کودک تان بگیرید.
پیشگیری از سندرم سرخجه مادرزادی
چگونه می توان از ابتلای نوزاد به سندرم سرخجه مادرزادی جلوگیری کرد؟
تنها راه مؤثر برای پیشگیری از CRS، واکسیناسیون پیش از بارداری است.
اگر فردی در برابر ویروس سرخجه ایمنی داشته باشد، دیگر امکان انتقال ویروس به جنین وجود نخواهد داشت.
در ایران نیز، مشابه بسیاری از کشورها، واکسن MMR (سرخک، اوریون و سرخجه) به صورت معمول در برنامه واکسیناسیون کودکان قرار دارد:
- اولین نوبت بین 12 تا 15 ماهگی
- نوبت دوم بین 4 تا 6 سالگی
اگر شما در کودکی این واکسن را دریافت نکرده اید یا مطمئن نیستید، بهتر است پیش از بارداری با پزشک مشورت کرده و در صورت نیاز واکسن را دریافت کنید.
در صورتی که در بزرگسالی واکسن دریافت کردید، توصیه می شود تا 28 روز پس از تزریق واکسن برای بارداری اقدام نکنید.
زندگی با نوزاد مبتلا به سندرم سرخجه مادرزادی
چگونه از نوزاد مبتلا به CRS مراقبت کنیم؟
مراقبت از نوزادی که با سندرم سرخجه مادرزادی به دنیا آمده نیازمند پیگیری های مداوم است. بسته به نوع و شدت علائم، ممکن است کودک نیازمند درمان های پزشکی تخصصی، جلسات توانبخشی، کاردرمانی یا گفتاردرمانی باشد.
به عنوان والدین، مهم ترین نقش شما پیگیری وضعیت سلامت فرزندتان و دفاع از حقوق درمانی او است. پیگیری مداوم می تواند به کودک کمک کند تا زندگی سالم تر، شادتر و با کیفیت تری داشته باشد.
سخنی از نی نی تینی
سندرم سرخجه مادرزادی می تواند اثرات گسترده ای بر سلامت کودک داشته باشد، اما خبر خوب این است که با واکسیناسیون قبل از بارداری کاملا قابل پیشگیری است. اگر در حال برنامه ریزی برای بارداری هستید، با پزشک خود درباره ایمنی در برابر بیماری هایی مانند سرخجه مشورت کنید تا با خیال راحت وارد دوران بارداری شوید.
اگر شما هم تجربه ای در زمینه واکسیناسیون پیش از بارداری یا مراقبت از نوزادی با بیماری های مادرزادی دارید، لطفا تجربیات خود را در بخش نظرات با دیگر مادران به اشتراک بگذارید. سوال یا نگرانی ای درباره سرخجه در نوزادان یا سندرم سرخجه مادرزادی دارید؟
