سندرم ترک مواد در نوزادان شرایطی است که زمانی رخ می دهد که نوزاد در دوران بارداری در معرض مواد افیونی یا سایر مواد اعتیادآور قرار گرفته باشد. این مواد از طریق جفت به بدن جنین منتقل می شوند و نوزاد پس از تولد، دچار علائم ترک می شود. این علائم معمولا در روزهای اول زندگی ظاهر می شوند. البته روش هایی برای درمان این وضعیت وجود دارد که به مادر و نوزاد کمک می کند تا از این بحران عبور کنند. در این مقاله به طور کامل در مورد سندرم ترک مواد در نوزادان توضیح خواهیم داد.
سندرم ترک مواد در نوزادان چیست؟
سندرم ترک مواد در نوزادان (NAS) نوعی اختلال است که نوزادان را زمانی درگیر می کند که در دوران بارداری، در معرض مصرف داروهای مخدر (افیونی) یا سایر مواد اعتیادآور قرار گرفته باشند. این مواد از طریق جفت (عضوی که وظیفه ی انتقال اکسیژن و مواد مغذی از بدن مادر به جنین را برعهده دارد) وارد بدن جنین می شود و باعث وابستگی فیزیولوژیکی می گردد.
پس از تولد، زمانی که این مواد ناگهان دیگر به بدن نوزاد نمی رسد، نوزاد علائم جسمی و روانی مختلفی را به صورت ترک تجربه می کند. این علائم می توانند از خفیف تا شدید متغیر باشند و نیاز به مراقبت پزشکی دقیق دارند.
کدام مواد باعث بروز سندرم ترک مواد در نوزادان می شوند؟
اگر مادری در دوران بارداری از داروهای افیونی یا سایر مواد اعتیادآور استفاده کرده باشد، احتمال ابتلای نوزاد به سندرم ترک مواد بسیار بالا می رود. از جمله رایج ترین مواد که منجر به این مشکل می شوند عبارتند از:
- آمفتامین ها
- بوپرنورفین (دارویی که گاهی برای ترک اعتیاد تجویز می شود)
- کدئین
- هروئین
- اکسی کدون
- هیدروکدون
- مورفین
- متادون
علاوه بر این مواد، برخی دیگر از ترکیبات نیز می توانند زمینه ساز بروز سندرم ترک مواد در نوزادان شوند، از جمله:
- الکل
- باربیتورات ها (داروهای آرام بخش)
- بنزودیازپین ها (مثل دیازپام)
- نیکوتین
- برخی داروهای ضدافسردگی (به ویژه از دسته مهارکننده های بازجذب سروتونین)
در ایران نیز مواردی مشاهده شده که نوزادان از مادرانی به دنیا آمده اند که یا خودسرانه از داروهای آرام بخش استفاده کرده اند یا تحت درمان های نگهدارنده با متادون بوده اند، و این موضوع خطر بروز ترک در نوزاد را افزایش می دهد.
سندرم ترک مواد در نوزادان بیشتر چه کسانی را درگیر می کند؟
سندرم ترک مواد در نوزادان بیشتر نوزادانی را تحت تأثیر قرار می دهد که مادر در دوران بارداری به مصرف داروهای مخدر یا سایر مواد اعتیادآور ادامه داده یا به آن وابسته بوده باشد. اعتیاد به مواد در سطح جهانی، به ویژه در میان زنان باردار، یک مشکل نگران کننده است.
در بسیاری از موارد، مادران برای تسکین درد، اضطراب یا اختلالات خواب، به طور مزمن داروهایی مانند کدئین یا بنزودیازپین ها مصرف کرده اند، که ممکن است بدون آگاهی از تأثیرات آن بر نوزاد باشد.
شیوع سندرم ترک مواد در نوزادان چقدر است؟
بررسی ها نشان می دهند که میزان بروز سندرم ترک مواد در نوزادان به صورت مداوم در حال افزایش است. طبق یک مطالعه در آمریکا، تقریبا هر 25 دقیقه یک نوزاد با علائم ترک متولد می شود. این یعنی از هر 1000 تولد، حدود 2 تا 7 نوزاد به این وضعیت دچار می شوند.
اگرچه در ایران آمار دقیق و شفاف رسمی وجود ندارد، اما گزارش های بالینی از بیمارستان های زنان و زایمان نشان می دهند که در برخی مناطق، این آمار به ویژه در میان مادران مصرف کننده متادون یا تریاک رو به افزایش است.
سندرم ترک مواد در نوزادان چگونه بر بدن آن ها تأثیر می گذارد؟
نوزاد پس از تولد دچار علائم مختلفی می شود که ناشی از قطع ناگهانی مواد دریافتی از بدن مادر است. تا زمانی که ماده یا داروی موردنظر از بدن نوزاد دفع نشود، این علائم ادامه دار خواهند بود. برخی از تأثیرات شایع عبارتند از:
- گریه های شدید و بی وقفه
- بی قراری و تحریک پذیری زیاد
- لرزش بدن
- مشکلات خواب
- تغذیه دشوار یا کاهش وزن
- افزایش تون عضلانی یا اسپاسم های خفیف
دیدن این علائم برای والدین، به ویژه مادر، می تواند بسیار ناراحت کننده و استرس زا باشد. نوزاد در این وضعیت به سختی آرام می شود و در موارد شدید، ممکن است نیاز باشد در بخش مراقبت های ویژه نوزادان (NICU) بستری شود تا از نظر تغذیه، تنفس و کنترل علائم تحت مراقبت قرار گیرد.
علائم و دلایل سندرم ترک مواد در نوزادان
علائم سندرم ترک مواد در نوزادان چیست؟
نوزادانی که با سندرم ترک مواد افیونی متولد می شوند، ممکن است مجموعه ای از علائم جسمی و عصبی را نشان دهند. این علائم ممکن است از نوزادی به نوزاد دیگر متفاوت باشند، اما برخی از شایع ترین آن ها شامل موارد زیر است:
- استفراغ یا اسهال
- تب و تعریق بیش از حد
- تنفس سریع
- گریه های شدید، بلند و با صدای تیز
- مکیدن زیاد و بی وقفه
- لرزش یا تکان های عضلانی (ترمور)
- قرمزی و التهاب در ناحیه پوشک (اِریتما یا جوش پوشکی)
علائم دیگری نیز ممکن است ظاهر شوند، از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سفتی عضلات (هیپرتونی) و واکنش های بیش فعال عصبی
- مشکلات در وزن گیری یا توقف رشد
- اختلال در خواب، مانند سخت به خواب رفتن یا بیدار شدن مکرر
- مشکلات تغذیه ای مثل مکیدن ضعیف یا قورت دادن ناصحیح
- پوست مرمری شکل یا لکه دار (موسوم به موتلینگ)
شدت علائم ممکن است بسته به چند عامل متفاوت باشد:
- نوع ماده مخدری که نوزاد در رحم در معرض آن قرار گرفته است.
- مقدار آن ماده در بدن نوزاد.
- مدت زمان تماس نوزاد با آن ماده پیش از تولد.
علائم شدید ترک مواد در نوزادان
اگر نوزاد هنگام تولد میزان زیادی از مواد مخدر را در بدن داشته باشد، ممکن است دچار علائم شدید و حتی خطرناک برای زندگی شود. از جمله این علائم می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تولد زودرس (نارس بودن)
- نقص در رشد داخل رحمی یا ناهنجاری های مادرزادی
- تشنج
- مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS)
علائم سندرم ترک مواد در نوزادان از چه زمانی ظاهر می شوند؟
معمولا علائم سندرم ترک مواد در نوزادان بین یک تا سه روز پس از تولد ظاهر می شود. اما در برخی موارد ممکن است تا یک هفته نیز طول بکشد. به همین دلیل، معمولا توصیه می شود نوزاد در روزهای اول در بخش مراقبت های ویژه نوزادان (NICU) تحت نظر باشد تا زمان خروج مواد از بدن و بهبودی کامل.
آیا علائم سندرم ترک مواد در نوزادان در بلندمدت باقی می مانند؟
برخی از نوزادان پس از عبور از دوران ترک، ممکن است در سال های بعد دچار عوارضی شوند، به خصوص اگر شدت علائم آن ها در بدو تولد بالا بوده باشد. این مشکلات می توانند شامل موارد زیر باشند:
- تأخیر در رشد مهارت های شناختی، حرکتی و اجتماعی
- مشکلات رفتاری، به ویژه در مدرسه
- اختلال در حافظه کوتاه مدت
- اختلال در رشد جسمی یا وزن گیری
- مشکلات بینایی و شنوایی
نکته مهم این است که اگر به طور مرتب نوزاد را برای معاینات دوره ای رشد و تکامل نزد پزشک ببرید، می توان بسیاری از این مشکلات را زود تشخیص داد و اقدامات درمانی مناسب انجام داد.
طبق مطالعات، کودکانی که به سندرم ترک مواد در نوزادی دچار بوده اند، احتمال بیشتری دارند در آینده به اختلالاتی مانند موارد زیر مبتلا شوند:
- بیش فعالی و کم توجهی (ADHD)
- اضطراب
- افسردگی
علت سندرم ترک مواد در نوزادان چیست؟
علت اصلی سندرم ترک مواد در نوزادان، عبور مواد مخدر یا اعتیادآور از بدن مادر به نوزاد از طریق جفت است. در دوران بارداری، جفت مسئول انتقال اکسیژن و مواد مغذی به جنین از طریق بند ناف است. اما مواد مضر نیز می توانند از همین مسیر به بدن نوزاد برسند.
اگر مادر در دوران بارداری از داروهای افیونی مانند متادون، هروئین یا مورفین استفاده کرده باشد، این مواد وارد جریان خون جنین می شوند. در نتیجه بدن نوزاد به این مواد وابسته می شود و پس از تولد، زمانی که دسترسی به آن ها قطع می شود، علائم ترک مواد بروز پیدا می کند.
چگونه سندرم ترک مواد در نوزادان تشخیص داده می شود؟
از آنجا که برخی از علائم ترک ممکن است مشابه دیگر مشکلات نوزادی باشد، پزشک با بررسی دقیق سابقه مصرف داروها یا مواد مخدر در دوران بارداری و انجام آزمایش های خاص اقدام به تشخیص می کند.
چه آزمایش هایی برای تشخیص انجام می شود؟
- غربالگری مواد مخدر: با بررسی نمونه ای از بند ناف، ادرار یا خون نوزاد، نوع و مقدار ماده ی مخدر در بدن او مشخص می شود.
- آزمایش مکونیوم: در این آزمایش، نخستین مدفوع نوزاد بررسی می شود تا وجود مواد مخدر تأیید یا رد شود.
- بررسی سابقه دارویی مادر: گاهی پزشک از مادر نیز درخواست می کند تا تست اعتیاد بدهد تا در کنار تست نوزاد، اطلاعات دقیق تری به دست آید.
نمره دهی سندرم ترک مواد در نوزادان (NAS Scoring System) چیست؟
یکی از ابزارهای تشخیص شدت سندرم ترک، سیستم امتیازدهی NAS است. در این روش، پزشک بر اساس علائم مشخص، به هر علامت امتیازی اختصاص می دهد. مجموع امتیازات نشان دهنده شدت وضعیت نوزاد است و به تصمیم گیری درباره نوع و شدت درمان کمک می کند.
درمان سندرم ترک مواد در نوزادان چگونه انجام می شود؟
درمان به عوامل مختلفی بستگی دارد:
- نوع ماده مخدر موجود در بدن نوزاد
- میزان آن ماده
- سلامت عمومی نوزاد و شدت علائم
روش های درمانی شامل موارد زیر هستند:
- مصرف داروهای کاهش دهنده علائم: مانند مورفین یا فنوباربیتال در دوزهای کنترل شده
- تزریق مایعات و الکترولیت ها: در صورت کم آبی بدن نوزاد از طریق رگ
- استفاده از کرم و پماد برای تسکین جوش های پوستی یا حساسیت های ناشی از پوشک
- تنظیم زمان بندی شیردهی یا تغذیه با شیر خشک پرکالری در دفعات بیشتر: برای کمک به افزایش وزن
مدت زمان درمان بین 5 روز تا 6 ماه ممکن است طول بکشد، بسته به واکنش بدن نوزاد و خروج کامل مواد از سیستم بدنی او.
در برخی موارد، درمان های طولانی مدت برای کمک به کنترل اثرات ماندگار ضروری هستند. این موارد می توانند شامل درمان های شناختی-رفتاری، کاردرمانی یا دارودرمانی در سال های بعد باشند.
داروها و روش های درمان سندرم ترک مواد در نوزادان
چه داروهایی برای درمان سندرم ترک مواد افیونی در نوزادان استفاده می شوند؟
اگر نوزاد شما علائم شدید سندرم ترک مواد در نوزادان را داشته باشد، ممکن است پزشک برای تسکین تدریجی علائم و کمک به تغذیه و خواب نوزاد، از دارو استفاده کند. هدف اصلی درمان دارویی، کاهش تدریجی وابستگی نوزاد به ماده ی مخدر در محیطی کنترل شده است. این روش، جایگزین ترک ناگهانی (cold turkey) می شود که ممکن است برای نوزاد بسیار خطرناک باشد.
از جمله داروهایی که برای این منظور استفاده می شوند:
- متادون
- مورفین
- بوپرنورفین
- فنوباربیتال (برای آرام سازی سیستم عصبی)
- کلونیدین (برای کنترل علائم فیزیولوژیکی مانند فشار خون یا لرزش)
نوزادی که نیاز به مصرف دارو دارد، ممکن است چند هفته تا چند ماه در بیمارستان بستری بماند تا پزشکان از خروج کامل ماده از بدن و بهبود شرایط اطمینان حاصل کنند.
چگونه می توانم به نوزادم در کنترل علائم کمک کنم؟
در دوران ترک، نوزاد بسیار تحریک پذیر و بی قرار می شود. شما به عنوان مادر می توانید با روش هایی ساده اما مؤثر، از او مراقبت کنید:
- تا حد امکان در کنار نوزاد بمانید و حضور آرامش بخشی داشته باشید.
- از نور شدید و صداهای بلند دوری کنید.
- نوزاد را آرام در آغوش بگیرید یا به آرامی تکان دهید.
- تماس پوست با پوست (skin-to-skin) با نوزاد را فراموش نکنید.
- نوزاد را در یک پتو نرم و گرم قنداق کنید تا احساس امنیت بیشتری داشته باشد.
آیا می توانم در صورت مصرف دارو به نوزادم شیر بدهم؟
داروهایی مانند مواد افیونی می توانند از طریق شیر مادر وارد بدن نوزاد شوند و عوارض خطرناکی ایجاد کنند. اگر هنوز در حال مصرف مواد غیرمجاز یا بدون تجویز پزشک هستید، بهتر است از شیر دادن پرهیز کنید و از شیر خشک یا شیر اهدایی ایمن برای تغذیه نوزاد استفاده کنید.
اما اگر تحت برنامه درمانی و تحت نظر پزشک داروهایی مانند متادون مصرف می کنید، ممکن است پزشک شیردهی را مجاز بداند. در هر صورت، تصمیم نهایی باید با مشورت تیم درمان باشد.
چشم انداز درمان و مراقبت های آینده
اگر نوزاد من به سندرم ترک مواد مبتلا باشد، چه انتظاری باید داشته باشم؟
معمولا نوزادانی که با تشخیص سندرم ترک مواد در نوزادان بستری می شوند، به طور متوسط 20 روز در بیمارستان می مانند. گاهی مدت درمان ممکن است تا 6 ماه نیز ادامه یابد. در این مدت، پزشکان روند علائم را کنترل می کنند تا مطمئن شوند ماده ی مخدر از بدن نوزاد خارج شده و وضعیت عمومی او پایدار است.
در مورد شیردهی یا نوع تغذیه مناسب هم، تیم درمان راهنمایی لازم را در اختیار شما قرار می دهد.
وقتی نوزاد به خانه می آید، لازم است تا مدت ها مراقبت، عشق و حمایت بیشتری دریافت کند. همچنین باید رشد جسمی، ذهنی و اجتماعی او را زیر نظر داشته باشید و اگر متوجه شدید نوزاد از رشد یا مهارت های سنی عقب افتاده، فورا با پزشک مشورت کنید.
سندرم ترک مواد در نوزادان تا چه زمانی ادامه دارد؟
بسته به نوع و مقدار ماده ای که نوزاد در رحم در معرض آن بوده، علائم ترک می توانند تا 6 ماه ادامه داشته باشند. با این حال، بیشتر نوزادان حدود 20 روز پس از تولد علائم را تجربه می کنند و در بیمارستان تحت مراقبت قرار می گیرند.
پیشگیری از سندرم ترک مواد در نوزادان
چگونه می توان از بروز سندرم ترک مواد در نوزادان جلوگیری کرد؟
برای جلوگیری از علائم شدید ترک مواد در نوزاد، رعایت این نکات ضروری است:
- اگر باردار شدید یا قصد بارداری دارید، صادقانه به پزشک خود اطلاع دهید که چه داروها یا موادی مصرف می کنید. ترک ناگهانی برخی داروها نیز ممکن است خطرناک باشد، پس نباید خودسرانه آن ها را قطع کنید.
- تمام داروهای تجویزی یا مکمل هایی که مصرف می کنید را به پزشک اطلاع دهید تا مطمئن شوید برای شما و نوزادتان ایمن هستند.
- اگر هنوز برای بارداری آماده نیستید و دچار سوءمصرف مواد هستید یا در حال درمان آن هستید، بهتر است از روش های جلوگیری از بارداری استفاده کنید تا زمانی که شرایط جسمی و روحی شما برای بارداری مناسب شود.
زندگی با نوزاد مبتلا به سندرم ترک
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر نوزادتان علائم ترک مواد را نشان می دهد، بلافاصله با پزشک تماس بگیرید. همچنین پس از درمان نیز، روند رشد و تکامل نوزاد را به طور منظم بررسی کنید. اگر احساس کردید نوزاد به مرحله رشدی مناسب سن خود نرسیده یا دچار تأخیر است، با پزشک مشورت کنید.
چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کنم؟
در صورت بروز هر یک از علائم زیر، فورا به اورژانس مراجعه کنید یا با شماره های اضطراری تماس بگیرید:
- تب بالا که بیش از 24 ساعت طول بکشد
- استفراغ مکرر یا عدم توانایی در نگه داشتن شیر
- تشنج
- ضربان قلب غیرطبیعی
- مشکل در تنفس
چه سؤالاتی باید از پزشک بپرسم؟
- در دوران بارداری، چه داروهایی ایمن هستند؟
- چگونه می توانم مصرف مواد اعتیادآور را ترک کنم؟
- آیا علائم ترک در نوزاد من عوارض بلندمدت خواهد داشت؟
- چگونه می توانم نوزادم را در دوران درمان آرام کنم؟
سخنی از نی نی تینی
اعتیاد و مشکلات مربوط به مصرف مواد می تواند فشار روانی زیادی ایجاد کند، به ویژه اگر باردار باشید و ندانید باید چه کاری انجام دهید. اما فراموش نکنید که درمان وجود دارد و شما می توانید با دریافت کمک از پزشکان، زندگی سالم و شادی برای خود و نوزادتان بسازید.
مهم ترین قدم، راست گویی با پزشک درباره داروها و موادی است که مصرف می کنید. پزشک تنها در صورتی می تواند درمان مناسبی ارائه دهد که تمام اطلاعات را بداند.
درخواست کمک هیچ گاه نشانه ضعف نیست، بلکه نشانه ی مسئولیت پذیری و عشق به فرزندتان است.
اگر تجربه ای در مورد سندرم ترک مواد در نوزادان دارید یا پرسشی ذهن تان را مشغول کرده، خوشحال می شویم آن را در بخش دیدگاه ها با ما و دیگر والدین به اشتراک بگذارید. گفت وگو و آگاهی رسانی می تواند نجات بخش جان نوزادی باشد.
