سندرم آلپورت زمانی رخ می دهد که تغییرات ژنی در کلاژن بدن شما باعث می شود کلیه ها نتوانند به خوبی کار کنند. علائم شایع این بیماری شامل وجود خون و پروتئین در ادرار است. همچنین ممکن است بینایی و شنوایی تحت تأثیر قرار بگیرد و در نهایت بتواند به نارسایی کلیه منجر شود. درمان معمولا شامل داروهای مهارکننده آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین (ACE inhibitors) و مسدودکننده های گیرنده آنژیوتانسین (ARBs) است. در ادامه این مقاله در مورد این سندرم بیشتر توضیح خواهیم داد.
سندرم آلپورت چیست؟
افرادی که به سندرم آلپورت مبتلا هستند، معمولا خون و پروتئین در ادرار خود دارند و مشکلات بینایی و شنوایی نیز مشاهده می شود. سایر علائم ممکن است به مرور زمان ایجاد شوند.
سندرم آلپورت یک اختلال ژنتیکی است که روی کارکرد کلیه ها تأثیر می گذارد. کلیه ها نقش پاک سازی خون از مواد زائد و مایعات اضافی را دارند و آن ها را به شکل ادرار از بدن خارج می کنند. در اکثر موارد، یکی یا هر دو والدین بیولوژیکی فرد باید به این سندرم مبتلا باشند تا آن را به فرزند خود منتقل کنند.
کارشناسان معتقدند سندرم آلپورت بیماری نادری است. پیش تر تصور می شد که این بیماری کمتر از 1 نفر در هر 2 هزار نفر را مبتلا می کند. در ایالات متحده کمتر از 200 هزار نفر مبتلا به سندرم آلپورت هستند. با این حال، آزمایش های ژنتیکی در دسترس تر شده اند و افراد بیشتری با فرم های خفیف این بیماری شناسایی می شوند. برخی از این افراد ممکن است دچار گلومرولواسکلروز فوکال سگمنتال (FSGS) نیز باشند که ناشی از سندرم آلپورت است. بنابراین احتمالا شیوع واقعی این بیماری بیشتر از آمار فعلی است. مطالعات در اروپا نشان می دهد که تا 1 نفر در هر 100 نفر ممکن است نوعی تغییر ژنتیکی در ژن های کلاژن نوع IV داشته باشد.
علائم و علت ها
اولین نشانه های سندرم آلپورت چیست؟
علائم سندرم آلپورت در کودکان می تواند بسته به نوع بیماری متفاوت باشد، اما نشانه های اصلی شامل موارد زیر است:
- خون در ادرار که قابل دیدن نیست (میکروهماتوریا): این معمولا اولین علامت است و اغلب از بدو تولد یا چند سال اول زندگی دیده می شود.
- پروتئین در ادرار (پروتئینوریا): این علامت معمولا بعدا ایجاد می شود. آسیب در غشای فیلتر کننده کلیه باعث نشت پروتئین به ادرار می شود.
- بیماری مزمن کلیه (CKD) یا نارسایی کلیه: کاهش عملکرد کلیه تقریبا همیشه پس از نشت پروتئین در ادرار شروع می شود. این کاهش عملکرد تدریجی است و به مرور شدت می یابد.
- کاهش شنوایی: این علامت ممکن است در هر سنی ایجاد شود. ممکن است ابتدا خفیف باشد و در مکان های شلوغ متوجه مشکلات شنیداری شوید. کاهش شنوایی همیشه تدریجی نیست و صداهای بلند می توانند آن را تشدید کنند.
- مشکلات چشمی: دامنه مشکلات چشم متفاوت است. برخی علائم روی بینایی تأثیر نمی گذارند اما لکه هایی در شبکیه ایجاد می کنند (فِلِک رتینوپاتی). برخی دیگر ممکن است خطرناک باشند، مانند ایجاد سوراخ های بزرگ در ناحیه مرکزی شبکیه (ماکولا). همچنین احتمال آسیب سطحی به چشم ها بیشتر است.
با بدتر شدن عملکرد کلیه، بیماری مزمن کلیه پیشرفت می کند. اکثر افراد تا رسیدن به مرحله نارسایی کلیه، از علائم CKD مطلع نمی شوند. علائم نارسایی کلیه شامل:
- تورم (ادم) به ویژه در دست ها و مچ پا
- احساس خستگی شدید
- تهوع و استفراغ
- گرفتگی عضلات
علت سندرم آلپورت
تغییرات ژنتیکی در کلاژن نوع IV باعث ایجاد سندرم آلپورت می شوند. کلاژن نوع IV یک پروتئین مهم در غشاهای فیلتر کلیه (Glomerular Basement Membrane یا GBM) است.
GBM شامل سه لایه است که وظیفه پاک سازی سموم، مایعات اضافی و مواد زائد از خون را دارند. این لایه ها همچنین مانع ورود سلول های خونی و پروتئین ها به ادرار می شوند. زمانی که GBM به درستی کار نکند، خون و پروتئین می توانند وارد ادرار شوند.
سندرم آلپورت یک بیماری ارثی است. یعنی یکی یا هر دو والدین ژن معیوب را به فرزند خود منتقل می کنند. اما در حدود 15% از موارد، بیماری حتی بدون وجود ژن معیوب در والدین نیز ممکن است ایجاد شود.
چگونه خطر ابتلا را کاهش دهیم؟
پیشگیری از سندرم آلپورت امکان پذیر نیست، اما آگاهی از سابقه خانوادگی می تواند کمک کند بیماری در مراحل اولیه شناسایی شود و از انتقال آن به فرزند بیولوژیکی جلوگیری شود.
اگر پزشک وجود خون در ادرار را تشخیص داد، انجام آزمایش های تکمیلی توصیه می شود. این موضوع به ویژه برای افراد جوان یا وقتی خون در چند آزمایش تکراری مشاهده شود اهمیت دارد.
تشخیص و آزمایش ها
چگونه پزشکان سندرم آلپورت را تشخیص می دهند؟
پزشک شما معمولا اقدامات زیر را انجام می دهد:
- بررسی سابقه سلامتی شما
- معاینه علائم بالینی
- پرسش درباره سابقه خانوادگی بیولوژیکی
پزشک ممکن است انجام آزمایش هایی را توصیه کند تا تشخیص رسمی داده شود. این آزمایش ها شامل موارد زیر هستند:
- آزمایش ادرار
- اندازه گیری نرخ تخمینی فیلتراسیون گلومرولی (eGFR)
- بیوپسی کلیه
- آزمایش ژنتیک
- آزمایش شنوایی
- معاینه چشم
آزمایش ژنتیک همچنین می تواند نوع سندرم آلپورت را تعیین کند، زیرا درمان و پیش آگهی ممکن است بسته به نوع ژنتیکی متفاوت باشد.
انواع مختلف سندرم آلپورت
سندرم آلپورت ژنتیکی سه نوع دارد:
- سندرم آلپورت وابسته به X (X-linked Alport syndrome یا XLAS)
- سندرم آلپورت اتوزومال مغلوب (Autosomal Recessive Alport Syndrome یا ARAS)
- سندرم آلپورت اتوزومال غالب (Autosomal Dominant Alport Syndrome یا ADAS)
سندرم آلپورت وابسته به X (XLAS)
XLAS شایع ترین نوع سندرم آلپورت است. پیش تر تصور می شد که 60 تا 80% از تمام موارد سندرم آلپورت XLAS باشد، اما با تشخیص فرم های خفیف، اکنون حدود 40 تا ۵۰٪ از موارد را شامل می شود. این نوع مربوط به کروموزوم X است، جایی که ژن تولیدکننده زنجیره آلفا 5 (COL4A5) قرار دارد.
- مردان دارای یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y هستند. اگر کروموزوم X ناقص داشته باشند، علائم شدیدتری بروز می کند. همه مردان مبتلا به XLAS علائم دارند و بیشتر آن ها به نارسایی کلیه دچار می شوند.
- زنان دو کروموزوم X دارند؛ اگر یکی از کروموزوم ها ناقص باشد، علائم معمولا خفیف تر است و اغلب فقط خون در ادرار مشاهده می شود. حدود 30% از زنان ممکن است در طول زندگی به نارسایی کلیه دچار شوند.
مردان کروموزوم Y خود را به فرزندان پسر منتقل می کنند و نمی توانند XLAS را به پسران خود منتقل کنند، اما فرزندان دختر آن ها ممکن است مبتلا شوند. زنان 50% احتمال دارند ژن ناقص XLAS را به هر یک از فرزندان خود منتقل کنند.
سندرم آلپورت اتوزومال مغلوب (ARAS)
در ARAS هر دو والد بیولوژیکی ژن تغییر یافته را دارند و باید هر دو ژن به فرزند منتقل شود. والدین معمولا علائم ندارند یا علائم خفیف مانند خون در ادرار دارند و اغلب از وضعیت خود اطلاع ندارند.
اگر هر دو والد ژن ناقص را داشته باشند، حدود 25% احتمال دارد فرزند به ARAS مبتلا شود و 50% احتمال دارد یکی از ژن های ناقص را دریافت کند که معمولا منجر به سندرم آلپورت نمی شود. تقریبا 15% از تمام موارد سندرم آلپورت ARAS است.
دی ژنتیک (Digenic) سندرم آلپورت نوع دیگری از ARAS است که در آن دو تغییر ژنتیکی باید وجود داشته باشند، اما این دو تغییر در ژن های متفاوت قرار دارند.
سندرم آلپورت اتوزومال غالب (ADAS)
ADAS زمانی رخ می دهد که تنها یکی از ژن ها دچار تغییر شود و باعث سندرم آلپورت شود. این نوع به جنسیت بستگی ندارد و شدت و الگوی ارثی در همه یکسان است.
افرادی که ADAS دارند، ۵۰٪ احتمال دارند ژن ناقص را به فرزندان بیولوژیکی خود منتقل کنند و در صورت انتقال، کودک مبتلا خواهد شد. حدود ۴۰ تا ۵۰٪ از کل موارد سندرم آلپورت ADAS هستند. مسیر پیشرفت ADAS حتی در یک خانواده ممکن است متفاوت باشد؛ برخی افراد خون در ادرار ندارند و نارسایی کلیه کمتر شایع است.
مدیریت و درمان
چگونه سندرم آلپورت درمان می شود؟
پزشک شما ممکن است درمان هایی را تجویز کند تا روند کاهش عملکرد کلیه کند شود و نارسایی به تأخیر بیفتد:
- مهارکننده های ACE یا ARB: این داروها فشار خون را کاهش می دهند، میزان پروتئین در ادرار را کم می کنند و از کلیه ها محافظت می کنند. مردان مبتلا به XLAS یا هر فرد مبتلا به ARAS یا سندرم دی ژنتیک باید بلافاصله پس از تشخیص شروع به مصرف کنند. زنان مبتلا به XLAS یا ADAS باید پس از مشاهده پروتئین در ادرار یا هنگام تشخیص شروع کنند.
- مهارکننده های SGLT-2: این داروها خطر نارسایی کلیه را در بیماران مبتلا به CKD کاهش می دهند و در بیماران آلپورت که پس از مصرف ACE یا ARB هنوز پروتئین بالا در ادرار دارند، بیشتر استفاده می شوند.
- کاهش مصرف نمک: کاهش مصرف سدیم فشار خون را پایین می آورد و از سلامت کلیه و قلب حمایت می کند.
در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای سندرم آلپورت وجود ندارد. تحقیقات بر روی درمان های ژنی ادامه دارد، اما هنوز به نتیجه نرسیده است و تأیید نهایی ممکن است سال ها طول بکشد. اگر علاقه مند به شرکت در آزمایش های تحقیقاتی هستید، با پزشک خود مشورت کنید.
آیا پیوند کلیه می تواند سندرم آلپورت را درمان کند؟
پیوند کلیه می تواند کلیه ای با کلاژن نوع IV طبیعی و غشاهای سالم فراهم کند، بنابراین سندرم آلپورت در کلیه جدید بازنمی گردد. با این حال، پیوند کلیه نمی تواند مشکلات شنوایی یا بینایی را درمان کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
- اگر خون در ادرار مشاهده کردید یا تغییرات شنوایی و بینایی داشتید.
- اگر هر یک از اعضای خانواده بیولوژیکی شما مبتلا به سندرم آلپورت هستند.
در صورت تشخیص، ممکن است بخواهید از پزشک خود بپرسید:
- چه نوع سندرم آلپورت دارم؟
- آیا ممکن است آن را به فرزندانم منتقل کنم؟
- آیا عملکرد کلیه من کاهش یافته است؟
- چه داروهایی را توصیه می کنید؟
- هر چند وقت یکبار باید بررسی کلیه انجام دهم؟
- می توانید من را به متخصص کلیه معرفی کنید؟
- آیا گروه های حمایتی برای سندرم آلپورت وجود دارند؟
چشم انداز و پیش آگهی سندرم آلپورت
پیش آگهی سندرم آلپورت چیست؟
پیش آگهی این بیماری بستگی به نوع ژنتیکی سندرم آلپورت دارد:
- مردانی که به XLAS مبتلا هستند و همچنین افرادی که ARAS دارند، اغلب قبل از 30 سالگی دچار نارسایی کلیه و کاهش شنوایی می شوند.
- زنان مبتلا به XLAS معمولا طول عمر متوسط دارند. ممکن است تنها علائمی مانند خون در ادرار یا پروتئین در ادرار داشته باشند، یا دچار بیماری مزمن کلیه (CKD)، نارسایی کلیه و کاهش شنوایی شوند. واکنش هر فرد به بیماری متفاوت است، اما تقریبا 20% زنان تا سن 60 سالگی به نارسایی کلیه دچار می شوند و حدود 30% در طول زندگی خود ممکن است این مشکل را تجربه کنند.
- افرادی که به ADAS مبتلا هستند، معمولا طول عمر طبیعی دارند. کاهش شنوایی و نارسایی کلیه در این گروه کمتر شایع است، اما تحقیقات کافی درباره ADAS هنوز انجام نشده است تا به طور دقیق پیش بینی شود چه کسی دچار نارسایی کلیه خواهد شد.
تأثیر بیماری مزمن کلیه و نارسایی کلیه
بیماری مزمن کلیه و نارسایی کلیه معمولا طول عمر افراد مبتلا به سندرم آلپورت را کوتاه می کند. بدون دیالیز یا پیوند کلیه، نارسایی کلیه می تواند کشنده باشد. حتی با درمان، CKD و نارسایی کلیه خطر ابتلا به بیماری های قلبی، سکته و عفونت ها را افزایش می دهند.
پیوند کلیه می تواند طول عمر فرد را به سطح نزدیک تر به متوسط جمعیت برساند، زیرا کلیه جدید عملکرد طبیعی داشته و مشکلات کلاژن نوع IV در آن وجود ندارد.
پزشک شما بهترین دیدگاه را بر اساس وضعیت خاص شما ارائه می دهد و می تواند اطلاعات دقیق درباره پیش آگهی و مراقبت های لازم بدهد.
سخنی از نی نی تینی
سندرم آلپورت یک بیماری ژنتیکی است که نیاز به پیگیری دقیق پزشکی دارد. مراقبت منظم، آزمایش های ادرار و خون، ارزیابی شنوایی و بینایی، و استفاده از داروهای محافظت کننده کلیه می تواند روند بیماری را کند و کیفیت زندگی را بهبود دهد. شناخت نوع ژنتیکی بیماری و مشاوره ژنتیک نیز برای برنامه ریزی خانواده و پیشگیری اهمیت زیادی دارد.
اگر شما یا فرزندتان مبتلا به سندرم آلپورت هستید، با پزشک خود در مورد آزمایش های ژنتیک، پیگیری های منظم و گزینه های درمانی صحبت کنید. همچنین می توانید به گروه های حمایتی بیماران آلپورت بپیوندید تا تجارب و راهنمایی های کاربردی دریافت کنید. اطلاعات بیشتر و به روز می تواند به شما کمک کند کنترل بیشتری بر سلامت خود داشته باشید.
