سرطان پوست در کودکان چیست؟
سرطان پوست در کودکان نوعی بیماری سرطانی است که در سلول های پوستی ایجاد می شود. این سرطان می تواند به بافت های اطراف آسیب برساند و در مواردی به سایر بخش های بدن گسترش پیدا کند. خوشبختانه، بروز سرطان پوست در کودکان بسیار نادر است، اما همین کمیابی نباید باعث بی توجهی والدین به تغییرات پوستی فرزندشان شود.
بر اساس اطلاعات مراکز تخصصی پوست و سرطان در ایران، شناسایی زودهنگام تغییرات پوستی در کودکان می تواند احتمال موفقیت درمان را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.
علت سرطان پوست در کودکان
قرار گرفتن بیش از حد در معرض نور خورشید، به ویژه پرتوهای فرابنفش (UV)، مهم ترین عامل بروز سرطان پوست در کودکان است. کودکانی که پوست روشن، چشم های آبی یا سبز، و موهای بور یا قرمز دارند، بیشتر در معرض خطر هستند.
علاوه بر این، عوامل زیر نیز می توانند احتمال ابتلا را افزایش دهند:
- سن: هرچند در کودکان نادر است، ولی با بالا رفتن سن احتمال آن بیشتر می شود.
- سابقه خانوادگی سرطان پوست
- سابقه ابتلا به سرطان پوست در گذشته
- مدت زمان زیاد قرار گرفتن زیر نور مستقیم خورشید
- استفاده از لامپ ها یا تخت های برنزه کننده پوست (در نوجوانان)
- سابقه آفتاب سوختگی شدید، به ویژه در کودکی
- داشتن کک ومک های زیاد
- وجود خال های متعدد روی پوست
- خال های غیرعادی یا دیسپلاستیک که معمولا بزرگ و با شکل نامنظم هستند و ممکن است ارثی باشند.
- سابقه پرتودرمانی برای درمان بیماری های دیگر
- مصرف داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب می کنند
- بیماری های ارثی نادر مانند سندرم گورلین یا «زرو درما پیگمنتوزوم» (XP)
- عفونت HPV
- بیماری های پوستی پیش سرطانی مانند کراتوز اکتینیک یا بیماری بوون که به صورت لکه های قرمز یا قهوه ای زبر و پوسته پوسته ظاهر می شوند.
انواع سرطان پوست در کودکان
سرطان پوست در کودکان سه نوع اصلی دارد:
1. کارسینوم سلول بازال (Basal Cell Carcinoma)
شایع ترین نوع سرطان پوست است و معمولا به خوبی درمان می شود. این نوع در لایه بازال اپیدرم آغاز شده و رشد بسیار کندی دارد.
علائم آن معمولا به صورت یک برجستگی کوچک، براق و مرواریدی روی پوست دیده می شود و اغلب در نواحی در معرض آفتاب مانند صورت، گردن، دست ها و بازوها ایجاد می شود. این نوع بیشتر در افراد با پوست، مو و چشم روشن دیده می شود.
2. کارسینوم سلول سنگفرشی (Squamous Cell Carcinoma)
این نوع کمتر شایع است، اما سریع تر از نوع بازال رشد می کند. معمولا به شکل برجستگی های پوسته پوسته یا لکه های قرمز روی صورت، گوش ها، لب ها و حتی دهان دیده می شود. در موارد نادر، می تواند به بخش های دیگر بدن گسترش یابد.
3. ملانوم (Melanoma)
کمترین شیوع را دارد اما خطرناک ترین نوع سرطان پوست در کودکان است و بیشترین مرگ ومیر را ایجاد می کند. این نوع از سلول های ملانوسیت (تولیدکننده رنگدانه) آغاز می شود و ممکن است از یک خال آغاز و سرطانی شود. ملانوم می تواند به سرعت به سایر بخش های بدن گسترش پیدا کند.
علائم سرطان پوست در کودکان
علائم کارسینوم سلول بازال
- برجستگی کوچک، براق یا مرواریدی که ممکن است رگ های خونی ظریفی روی آن دیده شود.
- لکه ای مسطح، پوسته پوسته و با شکل نامنظم که رنگ آن صورتی، قرمز یا کمرنگ است.
- زخمی که خونریزی می کند، بعد به ظاهر خوب می شود ولی چند هفته بعد دوباره خونریزی می کند.
- رشد پوستی با لبه های برجسته و فرورفتگی در مرکز که ممکن است رنگ قهوه ای، آبی یا سیاه داشته باشد.
علائم کارسینوم سلول سنگفرشی
- برجستگی زبر یا پوسته پوسته که به سرعت رشد می کند.
- رشد شبیه زگیل که ممکن است خونریزی کرده یا دچار دلمه شود.
- لکه های قرمز و مسطح با شکل نامنظم که ممکن است خونریزی کنند یا نکنند.
علائم ملانوم
ملانوم اغلب به صورت تغییر در یک خال یا ایجاد یک خال جدید با ویژگی های ABCDE شناخته می شود:
- A – نامتقارن: یک نیمه خال با نیمه دیگر متفاوت است.
- B – لبه نامنظم: کناره های خال حالت دندانه دار یا نامنظم دارد.
- C – تغییر رنگ: وجود رنگ های مختلف مانند قهوه ای، مشکی، قرمز یا حتی بی رنگ شدن بخشی از خال.
- D – قطر بیش از 6 میلی متر: (تقریبا به اندازه پاک کن ته مداد)، هرچند ملانوم می تواند کوچک تر هم باشد.
- E – تغییر در گذر زمان: تغییر اندازه، شکل یا رنگ خال.
علائم دیگر ملانوم:
- خالی که خارش یا درد دارد.
- ترشح، خونریزی یا پوسته پوسته شدن خال.
- قرمز یا متورم شدن اطراف خال.
- متفاوت بودن یک خال نسبت به سایر خال های بدن کودک.
تشخیص سرطان پوست در کودکان
پزشک یرای تشخیص سرطان پوست در کودکان ابتدا پوست کودک را معاینه می کند. بهتر است والدین اطلاعات زیر را به پزشک ارائه دهند:
- اولین زمان مشاهده تغییر پوستی.
- آیا ضایعه پوستی ترشح، خونریزی یا پوسته پوسته می شود.
- هرگونه تغییر در اندازه، رنگ یا شکل آن.
- وجود درد یا خارش.
- سابقه ابتلا به سرطان پوست در کودک یا خانواده.
در صورت مشکوک بودن، پزشک معمولا نمونه برداری (بیوپسی) از خال یا ضایعه انجام می دهد. نمونه در آزمایشگاه توسط پاتولوژیست زیر میکروسکوپ بررسی می شود. در صورت نیاز، آزمایش های تکمیلی برای تشخیص دقیق انجام خواهد شد.
روش های درمان سرطان پوست در کودکان
شیمی درمانی موضعی
دارو به صورت کرم یا پماد روی پوست قرار داده می شود و معمولا زمانی استفاده می شود که سرطان در لایه های سطحی پوست باشد. درمان چند بار در هفته و به مدت چند هفته ادامه می یابد.
پرتودرمانی
در این روش از پرتوهای پرانرژی استفاده می شود که فقط به لایه های سطحی پوست نفوذ می کنند و به همین دلیل عوارض جانبی کمتری دارند. این روش سلول های سرطانی را تخریب کرده و از رشد آن ها جلوگیری می کند.
جراحی میکروسکوپی (جراحی Mohs)
این جراحی برای نواحی حساس مانند صورت به کار می رود. در این روش، لایه های پوست حاوی سرطان به تدریج برداشته و زیر میکروسکوپ بررسی می شوند تا زمانی که دیگر سلول سرطانی یافت نشود. این روش دقت بالایی دارد و بافت سالم اطراف را تا حد امکان حفظ می کند.
کورتاژ و الکترو دسیکاسیون
در این روش با وسیله ای قاشق مانند، سلول های سرطانی تراشیده می شوند و سپس با جریان الکتریکی محل زخم سوزانده می شود تا خونریزی قطع و سلول های باقی مانده نابود شوند. معمولا پس از بهبود، جای آن به صورت یک اسکار سفید باقی می ماند.
برداشتن ساده (Simple Excision)
در این روش، تومور به همراه بخشی از پوست سالم اطراف آن با جراحی خارج می شود. پیش از شروع کار، پزشک برای بی حس کردن محل از بی حسی موضعی استفاده می کند. سپس با تیغ جراحی، تومور و بخشی از بافت سالم اطراف (که به آن «حاشیه ایمنی» گفته می شود) برداشته می شود. این کار به منظور اطمینان از حذف کامل سلول های سرطانی انجام می گیرد.
زخم ایجاد شده معمولا با بخیه یا نوار پانسمان بسته می شود و بافت برداشته شده برای بررسی دقیق به آزمایشگاه ارسال می گردد. اگر نتیجه نشان دهد که هنوز سلول سرطانی باقی مانده است، لازم است جراحی مجدد انجام شود.
تراشیدن ضایعه (Shave Excision)
این روش زمانی به کار می رود که سرطان فقط در لایه های سطحی پوست باشد. پزشک پس از بی حسی موضعی، با استفاده از تیغ کوچک و ظریف، تومور را به آرامی از سطح پوست می تراشد. هدف این است که تومور از پایه آن برداشته شود و آسیبی به لایه های عمیق تر وارد نشود.
کرایوسرجری (Cryosurgery) یا جراحی با سرما
در این روش از سرمای شدید برای نابود کردن سلول های سرطانی استفاده می شود. این شیوه بیشتر برای تومورهای کوچک و سطحی مناسب است. پزشک با اسپری نیتروژن مایع، محل تومور را منجمد می کند و این سرمای ناگهانی باعث مرگ سلول ها می شود. پس از مدتی، پوست مرده جدا شده و می افتد.
بعد از درمان، ممکن است محل دچار ورم یا تاول شود و در نهایت یک جای زخم سفید باقی بماند. گاهی این روش باید چند بار تکرار شود تا اثر کامل داشته باشد.
عوارض احتمالی سرطان پوست در کودکان
عوارض به نوع و مرحله سرطان بستگی دارد. ملانوم معمولا خطرناک تر است و احتمال بروز عوارض بیشتری دارد. این عوارض می تواند ناشی از خود بیماری یا روش درمان باشد:
- از دست رفتن بخش های وسیع پوست یا بافت زیرین
- ایجاد اسکار (جای زخم)
- کندی در ترمیم محل جراحی
- عفونت
- آسیب به اعصاب
- بازگشت مجدد سرطان
- در موارد پیشرفته، انتشار ملانوم به اندام های حیاتی و حتی مرگ
پیشگیری از سرطان پوست در کودکان
براساس توصیه انجمن پوست ایران و منابع معتبر بین المللی:
- میزان قرار گرفتن کودک در معرض آفتاب بین ساعت 10 صبح تا 4 بعدازظهر را محدود کنید.
- از کرم ضدآفتاب با SPF حداقل 30 و محافظت در برابر هر دو نوع اشعه UVA و UVB استفاده کنید. این کرم را برای کودکان بالای 6 ماه به کار ببرید و هر دو ساعت یک بار، حتی در روزهای ابری، تمدید کنید.
- بعد از شنا یا تعریق شدید، مجددا ضدآفتاب بزنید.
- در کنار آب، برف یا شن ساحل احتیاط بیشتری کنید، زیرا این سطوح نور خورشید را بازتاب می دهند.
- کودک را با لباس های پوشیده و کلاه لبه دار که صورت، گوش ها و گردن را سایه می اندازد بپوشانید. استفاده از عینک آفتابی استاندارد نیز ضروری است.
- از استفاده یا حضور کودک در کنار لامپ ها و تخت های برنزه کننده پوست جلوگیری کنید.
- برای نوزادان زیر 6 ماه، حتی الامکان از قرار گرفتن در معرض آفتاب مستقیم جلوگیری کنید و در صورت لزوم، از لباس های نازک پوشیده و مقدار کمی ضدآفتاب روی صورت و پشت دست ها استفاده کنید.
مراقبت از کودک مبتلا به سرطان پوست
- در طول درمان، ممکن است کودک اشتهای کمی داشته باشد؛ مشورت با متخصص تغذیه می تواند کمک کننده باشد.
- خستگی زیاد در دوران درمان طبیعی است؛ باید تعادل بین استراحت و فعالیت حفظ شود.
- حمایت روحی و روانی از کودک بسیار مهم است؛ استفاده از مشاوره یا گروه های حمایتی توصیه می شود.
- تمام ویزیت ها و پیگیری های پزشکی را به موقع انجام دهید.
- کودک را از آفتاب مستقیم دور نگه دارید و پوست او را به طور منظم معاینه کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
هر زمان تغییر غیرعادی در پوست کودک مشاهده کردید مانند تغییر رنگ، اندازه، یا شکل یک خال یا لکه بلافاصله به پزشک اطلاع دهید.
سخنی از نی نی تینی
سرطان پوست در کودکان نادر اما جدی است و معمولا به دلیل تماس زیاد با آفتاب یا عوامل ژنتیکی ایجاد می شود. تشخیص زودهنگام اهمیت زیادی دارد و درمان آن شامل جراحی، داروهای شیمیایی و بیولوژیک است. پیشگیری با استفاده از ضدآفتاب، پوشیدن لباس محافظ و پرهیز از آفتاب شدید امکان پذیر است. والدین باید پوست کودکان را به طور منظم بررسی و در صورت مشاهده هر تغییر غیرعادی به پزشک مراجعه کنند.
اگر تجربه ای در مورد سرطان پوست در کودکان دارید یا می خواهید نکته ای را با دیگر والدین به اشتراک بگذارید، لطفا در بخش نظرات بنویسید. آگاهی شما می تواند به پیشگیری و درمان سریع تر این بیماری کمک کند.
