زونا (که با نام علمی هرپس زوستر نیز شناخته می شود)، نوعی بثورات پوستی دردناک است. این بیماری ناشی از ویروسی به نام واریسلا-زوستر (Varicella-Zoster Virus یا به اختصار VZV) است. این ویروس همان ویروسی است که باعث بیماری آبله مرغان در دوران کودکی می شود. بنابراین، اگر کودکی قبلا به آبله مرغان مبتلا شده باشد، این ویروس می تواند بعدها در زندگی او دوباره فعال شود و باعث زونا گردد.در این مقاله در مورد این بیماری زونا در کودکان بیشتر توضیح خواهیم داد.
عوامل بروز زونا در کودکان
پس از آنکه فردی، از جمله کودک، به آبله مرغان مبتلا می شود، ویروس واریسلا زوستر در بدن او باقی می ماند. اما این ویروس، پس از بهبودی، وارد حالت خاموش یا غیرفعال می شود و درون سلول های عصبی بدن مستقر می شود. این ویروس ممکن است برای ماه ها یا سال ها هیچ علامتی ایجاد نکند و فرد کاملا سالم به نظر برسد.
اما در برخی شرایط خاص، ممکن است ویروس دوباره فعال شود. در چنین مواردی، ویروس از مسیر عصبی ای که در آن مخفی شده بود، دوباره حرکت کرده و به سطح پوست می رسد. در نتیجه، ممکن است در یک سمت بدن، بثورات قرمز یا تاول های کوچک شکل بگیرند. این راش ها معمولا در امتداد یک عصب خاص گسترش می یابند که همان مسیری است که ویروس در آنجا باقی مانده بود.
این پدیده زونا در کودکان معمولا تنها در یک ناحیه از بدن دیده می شود و دلیل آن نیز مسیر اختصاصی انتشار ویروس در طول یک رشته عصبی است.
چه کودکانی در معرض خطر ابتلا به زونا هستند؟
زونا در کودکان شایع نیست، اما بعضی کودکان بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به آن قرار دارند. اگر هر یک از شرایط زیر در مورد کودک شما صدق کند، احتمال ابتلای او به زونا بیشتر است:
- اگر کودک پیش از رسیدن به یک سالگی به آبله مرغان مبتلا شده باشد. بدن نوزاد در این سنین هنوز سیستم ایمنی کامل و قوی ندارد، بنابراین ویروس احتمال بیشتری دارد که به صورت خاموش در بدن بماند و بعدها فعال شود.
- اگر مادر کودک در اواخر دوران بارداری (سه ماهه سوم) به آبله مرغان مبتلا شده باشد. در این حالت، احتمال انتقال ویروس به جنین بالا می رود، و نوزاد ممکن است بدون آنکه علائم واضحی داشته باشد، ناقل ویروس شود.
- اگر کودک دچار ضعف در سیستم ایمنی باشد. این موضوع می تواند ناشی از شرایطی مانند ابتلا به سرطان، بیماری های نقص ایمنی (مانند HIV)، یا مصرف داروهای سرکوب کننده ایمنی (مثل داروهای شیمی درمانی یا داروهای ضد پیوند اعضا) باشد.
لازم به ذکر است که حتی اگر کودکی واکسن آبله مرغان را دریافت کرده باشد، باز هم احتمال بسیار کمی برای ابتلا به زونا وجود دارد. با این حال:
- این احتمال کمتر از زمانی است که کودک به طور طبیعی به آبله مرغان مبتلا شده باشد.
- همچنین، علائم زونا در کودکانی که واکسینه شده اند معمولا خفیف تر و کوتاه مدت تر است.
علائم بیماری زونا در کودکان چیست؟
علائم زونا در کودکان اغلب با احساس درد، سوزش، گزگز یا خارش در یک بخش خاص از صورت یا بدن آغاز می شود. این علائم اولیه ممکن است بین 1 تا 5 روز پیش از ظاهر شدن بثورات پوستی رخ دهند.
در بیشتر موارد، بثورات زونا در نواحی زیر دیده می شود:
- تنه (شکم و پشت)
- باسن
- گاهی اوقات بر روی دست ها، پاها یا صورت
راش پوستی ابتدا به صورت نقاط قرمز رنگ و کوچک ظاهر می شود. سپس این نقاط تبدیل به تاول های ریز پر از مایع می شوند. در ادامه، این تاول ها زرد رنگ شده و خشک می شوند. پس از خشک شدن، ممکن است پوست در آن نواحی شروع به پوسته ریزی و کَنده شدن کند.
ویژگی بارز زونا این است که بثورات آن تنها در یک سمت بدن ایجاد می شود. این ویژگی به تشخیص پزشک کمک می کند، زیرا بسیاری از بیماری های دیگر، راش دوطرفه دارند.
دوره ی بیماری معمولا بین 2 تا 4 هفته طول می کشد و در این مدت، شدت علائم می تواند در هر کودک متفاوت باشد.
همچنین، برخی کودکان ممکن است علائم عمومی تری نیز تجربه کنند، از جمله:
- تب و لرز
- سردرد
- تهوع، استفراغ یا کاهش اشتها
این علائم می توانند در کنار بثورات یا حتی قبل از ظاهر شدن آن ها بروز پیدا کنند.
با توجه به اینکه برخی از این نشانه ها می توانند با سایر بیماری های ویروسی اشتباه گرفته شوند، تشخیص دقیق پزشکی برای اطمینان از ابتلای کودک به زونا ضروری است.
چگونه بیماری زونا در کودکان تشخیص داده می شود؟
پزشک برای تشخیص زونا در کودکان، ابتدا شرح حال کاملی از علائم و سوابق پزشکی کودک دریافت می کند. سپس معاینه فیزیکی کامل انجام می شود. در بسیاری از موارد، تنها با بررسی بصری بثورات و محل آن ها روی بدن کودک، پزشک می تواند زونا را تشخیص دهد؛ چراکه این بیماری الگوی خاصی دارد که با بیماری های دیگر متفاوت است.
با این حال، اگر پزشک برای تأیید تشخیص نیاز به شواهد بیشتری داشته باشد، ممکن است آزمایش هایی نیز درخواست کند. یکی از این آزمایش ها، نمونه برداری از پوست است.
در این روش:
- پزشک با استفاده از یک ابزار استریل، سطح یکی از تاول ها را به طور ملایم خراش می دهد.
- مقدار کمی از مایع یا سلول های سطحی برداشته شده و برای بررسی وجود ویروس به آزمایشگاه ارسال می شود.
در برخی موارد، آزمایش های مولکولی نیز برای شناسایی دقیق DNA ویروس به کار می روند، ولی این روش بیشتر در مراکز تخصصی یا در شرایط خاص مورد استفاده قرار می گیرد.
درمان بیماری زونا در کودکان چگونه است؟
درمان زونا در کودکان به عوامل مختلفی مثل شدت علائم، سن کودک و وضعیت کلی سلامت او بستگی دارد. هرچه درمان زودتر شروع شود، شانس بهبودی سریع تر و کاهش عوارض بیشتر خواهد بود. در ادامه با روش های درمانی رایج برای زونا در کودکان آشنا می شوید:
1- داروهای ضدویروسی
اولین و مؤثرترین گام در درمان بیماری زونا در کودکان استفاده از داروهای ضدویروسی است. این داروها اگر در 72 ساعت اول بعد از بروز علائم شروع شوند، می توانند:
- شدت علائم را کاهش دهند
- دوره بیماری را کوتاه تر کنند
- احتمال بروز عوارض، مانند نورالژی پس از زونا (دردهای عصبی طولانی مدت)، را کم کنند
رایج ترین داروهای ضدویروسی عبارتند از:
- آسیکلوویر (Acyclovir)
- فامسیکلوویر (Famciclovir)
- والاسیکلوویر (Valacyclovir)
این داروها معمولا به صورت خوراکی تجویز می شوند. دوز دارو به سن و وزن کودک بستگی دارد و فقط با تجویز پزشک باید مصرف شود.
2- داروهای تسکین دهنده درد و تب
زونا در کودکان می تواند دردناک باشد و گاهی با تب یا سردرد همراه باشد. برای کاهش ناراحتی کودک می توان از:
- استامینوفن برای تب و درد
- ایبوپروفن (در کودکان بالای ۶ ماه، فقط با تجویز پزشک)
استفاده کرد.
هشدار مهم: هرگز به کودک خود آسپرین ندهید، چون ممکن است باعث بروز سندرم خطرناک رای (Reye’s Syndrome) شود.
3- مراقبت های پوستی و خانگی
برای کمک به بهبود سریع تر بثورات زونا در کودکان و کاهش خارش یا تحریک پوستی، اقدامات زیر مفید است:
- شست وشوی آرام پوست با آب ولرم و صابون ملایم
- استفاده از کمپرس خنک روی تاول ها
- پوشاندن بثورات با پارچه نرم و نخی برای جلوگیری از خاراندن
- پوشیدن لباس های گشاد برای جلوگیری از تحریک پوست
استفاده از لوسیون کالامین یا پماد ضدخارش فقط با مشورت پزشک توصیه می شود.
4- درمان موارد شدید
اگر کودک سیستم ایمنی ضعیفی دارد (مثلا به دلیل شیمی درمانی یا مصرف داروهای سرکوب کننده ایمنی)، ممکن است نیاز به درمان بیمارستانی یا داروهای تزریقی ضدویروس داشته باشد. در این موارد، نظارت دقیق پزشکی ضروری است.
نکته مهم درباره درد عصبی پس از زونا
گاهی درد در ناحیه ای که بثورات بوده، هفته ها یا حتی ماه ها پس از بهبود ضایعات پوستی باقی می ماند. این حالت را “نورالژی پس از زونا” (Postherpetic Neuralgia) می نامند. در کودکان نادر است، ولی اگر کودک دچار آن شد، حتما پزشک را در جریان بگذارید.
گام های بعدی: چگونه از مراجعه به پزشک کودک خود بیشترین بهره را ببرید؟
برای اینکه ویزیت کودک تان نزد پزشک به بهترین شکل ممکن پیش برود، رعایت چند نکته مهم می تواند کمک کننده باشد:
1- هدف خود از ویزیت را مشخص کنید
قبل از مراجعه، به روشنی بدانید که چرا قرار است نزد پزشک بروید و چه انتظاری از این ملاقات دارید. آیا برای بررسی یک علائم خاص است؟ یا دنبال پاسخ به یک نگرانی هستید؟ هدف مشخص به شما کمک می کند بهتر راهنمایی بگیرید.
2- سؤالات خود را از قبل یادداشت کنید
پیش از ویزیت، هر سؤالی که در ذهن دارید را روی کاغذ بنویسید. ممکن است در جلسه ویزیت به دلیل نگرانی یا استرس، بخشی از سؤالات را فراموش کنید. داشتن فهرست سؤالات باعث می شود اطلاعات کاملی از پزشک دریافت کنید.
3- اطلاعات مهم را حین ویزیت یادداشت کنید
در زمان مراجعه:
- نام بیماری جدید یا تشخیص پزشک را یادداشت کنید.
- داروها، درمان ها یا آزمایش های جدیدی که تجویز می شوند را بنویسید.
- دستورالعمل های جدید پزشک (مثلا زمان دارو دادن یا محدودیت های غذایی) را نیز حتما ثبت کنید.
این یادداشت ها در مراقبت روزمره کودک، خصوصا در خانه، بسیار مفید خواهند بود.
4- درباره داروها و عوارض آن ها سؤال کنید
اگر دارویی برای کودک تجویز شد، بپرسید:
- چرا این دارو تجویز شده است؟
- چه کمکی به کودک می کند؟
- عوارض جانبی احتمالی چیست؟
شناخت کامل دارو به شما آرامش خاطر بیشتری خواهد داد.
5- درباره روش های جایگزین سؤال کنید
از پزشک بپرسید:
آیا راه درمان دیگری هم برای این مشکل وجود دارد؟
گاهی اوقات ممکن است روش های کمتر تهاجمی یا خانگی هم مؤثر باشند.
6- درباره آزمایش ها و نتایج آن ها مطلع شوید
اگر قرار است آزمایشی برای کودک انجام شود، بپرسید:
- هدف از این آزمایش چیست؟
- نتایج آن چه معنایی دارد؟
این اطلاعات به تصمیم گیری های بعدی کمک می کنند.
7- بدانید اگر دارو یا آزمایش انجام نشود، چه خواهد شد
گاهی والدین به دلایلی نمی خواهند کودک شان دارو مصرف کند یا آزمایش دهد. در این صورت، حتما از پزشک بپرسید:
اگر این درمان انجام نشود، چه اتفاقی می افتد؟
8- زمان و هدف مراجعات بعدی را یادداشت کنید
اگر پزشک توصیه کرد که دوباره مراجعه کنید، تاریخ، ساعت و هدف مراجعه بعدی را دقیقا بنویسید تا فراموش نشود.
9- راه های تماس با پزشک خارج از ساعات اداری را بدانید
ممکن است در شب یا آخر هفته ها سوال یا نگرانی فوری درباره کودک تان داشته باشید. پس حتما از پزشک یا کلینیک بپرسید:
- در مواقع غیراداری، با چه شماره ای تماس بگیرم؟
- در ایام تعطیل چه راه ارتباطی ای وجود دارد؟
این اطلاعات در شرایط اورژانسی می تواند بسیار حیاتی باشد.
سخنی از نی نی تینی
هر پدر و مادری می تواند با آمادگی بیشتر، از زمان مراجعه به پزشک کودک بیشترین استفاده را ببرد. برنامه ریزی، یادداشت برداری، و پرسیدن سؤالات مهم، به شما کمک می کند درک بهتری از وضعیت فرزندتان داشته باشید و تصمیم های آگاهانه تری بگیرید.
اگر شما هم تجربه ای از ابتلای کودک تان به زونا یا آبله مرغان داشته اید، خوشحال می شویم در بخش نظرات برای ما بنویسید.
آیا علائم اولیه را زود تشخیص دادید؟ درمان چگونه پیش رفت؟ چه چیزی بیشتر به کودک تان کمک کرد؟
