زخم معده در کودکان

زخم معده در کودکان چیست؟

زخم معده در کودکان به معنای ایجاد زخم یا جراحت باز در لایه ی داخلی معده یا در ابتدای روده کوچک (اثنی عشر) است. وقتی این زخم در معده ایجاد شود، آن را زخم معده ای یا زخم گاستریک می نامند، و اگر در قسمت اثنی عشر باشد، به آن زخم دوازدهه گفته می شود. به زبان ساده تر، این زخم ها به دلیل تماس مستقیم دیواره ی معده با اسید و مواد گوارشی به وجود می آیند.

هرچند زخم های گوارشی در بزرگسالان شایع ترند، اما کودکان نیز ممکن است در هر سنی دچار آن شوند. در صورت درمان نشدن به موقع، زخم معده در کودکان می تواند مشکلات و عوارض جدی ایجاد کند.

عوارض احتمالی زخم معده در کودکان

اگر زخم معده در کودکان بدون مراقبت و درمان باقی بماند، ممکن است منجر به عوارض خطرناک زیر شود:

1. خونریزی داخلی

وقتی دیواره معده یا دوازدهه به مرور توسط اسید از بین می رود، رگ های خونی زیر آن نیز آسیب می بینند. در این حالت، ممکن است کودک دچار خونریزی داخلی شود. این خونریزی معمولا با مدفوع تیره یا استفراغ خونی همراه است و نیاز به رسیدگی فوری دارد.

2. سوراخ شدن دیواره معده یا روده

در برخی موارد، زخم آن قدر عمیق می شود که دیواره معده یا روده را سوراخ می کند. در نتیجه، باکتری ها و مواد غذایی نیمه هضم شده وارد حفره شکمی (صفاق) می شوند و باعث عفونت شدید می گردند. این وضعیت یک اورژانس پزشکی است و نیاز به جراحی فوری دارد.

3. تنگی یا انسداد مسیر گوارش

زخم هایی که در انتهای معده، یعنی جایی که به روده ی کوچک متصل می شود، ایجاد می شوند، ممکن است باعث تورم و ایجاد بافت جوشگاهی شوند. این مسئله می تواند موجب تنگی یا بسته شدن مسیر عبور غذا از معده به روده شود. کودک در چنین حالتی معمولا از تهوع، استفراغ و احساس پری معده شکایت دارد.

نکته مهم برای والدین

زخم معده در کودکان ممکن است به آهستگی پیشرفت کند و علائم آن همیشه واضح نباشد. بنابراین اگر فرزندتان به طور مداوم از دل درد، حالت تهوع یا بی اشتهایی شکایت دارد، بهتر است او را نزد پزشک متخصص گوارش کودکان ببرید. درمان به موقع می تواند از بروز عوارض خطرناک جلوگیری کند.

علائم و نشانه های زخم معده در کودکان

یکی از چالش های مهم در شناسایی زخم معده در کودکان این است که همه کودکان علائم واضحی ندارند. در واقع، بعضی از زخم ها ممکن است سال ها بدون علامت باقی بمانند و تنها زمانی شناسایی شوند که عارضه ای مانند خونریزی یا درد شدید به وجود بیاید.

با این حال، شایع ترین علامت زخم معده، درد یا سوزش در ناحیه بالای شکم (بین قفسه سینه و ناف) است. این درد معمولا زمانی بروز می کند که معده خالی است؛ مثلا بین وعده های غذایی یا در نیمه شب.

این درد ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد و معمولا با خوردن غذا یا مصرف داروهای ضداسید موقتا تسکین پیدا می کند.

از دیگر علائم شایع زخم معده در کودکان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آروغ های مکرر و احساس نفخ
• حالت تهوع یا استفراغ، به ویژه در صبح ها
• کاهش اشتها و بی میلی به غذا
• کاهش وزن بی دلیل
• احساس خستگی، ضعف یا رنگ پریدگی (به دلیل کم خونی ناشی از خونریزی داخلی)

در موارد شدیدتر، ممکن است کودک دچار استفراغ خونی یا مدفوع سیاه رنگ شود که نشانه ی خونریزی در دستگاه گوارش است و نیاز به مراجعه ی فوری به پزشک دارد.

علل ایجاد زخم معده در کودکان

در گذشته تصور می شد که زخم معده در اثر استرس، مصرف غذاهای تند یا مشکلات عاطفی ایجاد می شود. اما تحقیقات جدید نشان داده اند که عامل اصلی زخم معده در بسیاری از کودکان، عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری (Helicobacter pylori) است.

این باکتری مقاوم می تواند در محیط اسیدی معده زنده بماند و به دیواره آن آسیب برساند. وقتی کودک به این باکتری آلوده می شود، به مرور زمان التهاب و زخم در دیواره ی معده یا روده ی کوچک به وجود می آید.

اما این تنها عامل نیست. برخی عوامل دیگر نیز می توانند باعث بروز یا تشدید زخم معده در کودکان شوند:

1. مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی

داروهایی مانند ایبوپروفن، ناپروکسن یا آسپرین (که گاهی برای تب یا درد تجویز می شوند) می توانند دیواره ی معده را ضعیف کنند و موجب زخم شوند. استفاده مکرر یا خودسرانه از این داروها یکی از دلایل مهم زخم معده در کودکان است.

2. استرس جسمی شدید

کودکانی که تحت عمل جراحی بزرگ قرار گرفته اند، دچار سوختگی یا عفونت شدید شده اند، یا برای مدت طولانی در بیمارستان بستری بوده اند، بیشتر در معرض زخم معده قرار دارند. این نوع زخم ها را «زخم های استرسی» می نامند.

3. ترشح زیاد اسید معده

برخی کودکان به طور طبیعی میزان بیشتری اسید تولید می کنند. این وضعیت می تواند به دیواره معده آسیب بزند، به ویژه اگر همراه با عوامل دیگر مانند عفونت با هلیکوباکتر پیلوری باشد.

4. عوامل سبک زندگی

در نوجوانان، مصرف دخانیات یا نوشیدنی های محرک (مانند نوشابه های کافئین دار) می تواند باعث تحریک معده و افزایش خطر زخم شود.
هرچند رژیم غذایی به تنهایی باعث زخم معده نمی شود، اما مصرف زیاد غذاهای چرب، سرخ کردنی یا اسیدی ممکن است علائم را بدتر کند.

پیشگیری از زخم معده در کودکان

برای کاهش احتمال ابتلا به زخم معده در کودکان، رعایت چند نکته ساده اما مهم می تواند بسیار مؤثر باشد:

• شستن دست ها قبل از غذا و پس از استفاده از سرویس بهداشتی برای پیشگیری از انتقال باکتری ها
• پرهیز از مصرف خودسرانه ی داروهای مسکن
• حفظ رژیم غذایی متعادل شامل میوه، سبزی و مایعات کافی
• آموزش به کودک برای پرهیز از مصرف دخانیات در سنین نوجوانی

تشخیص زخم معده در کودکان

تشخیص دقیق زخم معده در کودکان اهمیت زیادی دارد، زیرا روش درمان آن بسته به علت به وجود آمدن زخم متفاوت است. پزشک معمولا پس از گرفتن شرح حال کامل از والدین و بررسی علائم کودک، آزمایش های تخصصی را برای اطمینان از وجود زخم انجام می دهد.

مهم ترین روش های تشخیص عبارت اند از:

1. آزمایش خون، مدفوع یا تنفس

این آزمایش ها برای بررسی وجود باکتری هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori) و نشانه های خونریزی یا التهاب انجام می شوند.
در آزمایش تنفسی، کودک محلولی خاص می نوشد و سپس نمونه بازدم او بررسی می شود تا وجود باکتری مشخص گردد. این روش بدون درد و برای کودکان کاملا ایمن است.

2. آندوسکوپی (درون بینی دستگاه گوارش)

در این روش، پزشک با استفاده از لوله ای باریک و مجهز به دوربین (آندوسکوپ) داخل معده و روده ی کوچک را مشاهده می کند. در صورت نیاز، نمونه ای کوچک از بافت معده برای بررسی بیشتر (بیوپسی) برداشته می شود.
آندوسکوپی دقیق ترین روش تشخیص زخم معده در کودکان است و معمولا با بی حسی یا بیهوشی سبک انجام می شود تا کودک احساس ناراحتی نکند.

3. عکس برداری با ماده ی حاجب (سری فوقانی گوارش)

در این روش، کودک مایعی مخصوص می نوشد تا دستگاه گوارش در عکس برداری با اشعه ایکس به خوبی دیده شود. این آزمایش می تواند محل دقیق زخم، تورم یا انسداد را مشخص کند.

درمان زخم معده در کودکان

درمان زخم معده در کودکان بسته به علت آن متفاوت است. هدف اصلی، کاهش اسید معده، از بین بردن باکتری های مضر و ترمیم دیواره ی آسیب دیده ی معده است. درمان معمولا شامل ترکیبی از داروها، مراقبت های تغذیه ای و اصلاح سبک زندگی است.

1. تغییر در سبک زندگی و تغذیه

در گذشته تصور می شد که غذاهای تند یا چرب عامل اصلی زخم معده هستند، اما امروزه مشخص شده که رژیم غذایی تنها در کاهش یا تشدید علائم نقش دارد.
با این حال، رعایت چند نکته ی ساده می تواند روند درمان را تسریع کند:

• وعده های غذایی را سبک تر و در فواصل منظم به کودک بدهید.
• از مصرف زیاد غذاهای چرب، سرخ کردنی و نوشابه های گازدار پرهیز شود.
• مصرف سبزیجات پخته، سیب زمینی آب پز، برنج و سوپ های ساده می تواند به آرامش معده کمک کند.
• اگر کودک نوجوان است، او را از مصرف سیگار و نوشیدنی های انرژی زا یا الکلی منع کنید، زیرا این مواد ترمیم زخم را به تأخیر می اندازند.

2. درمان دارویی

پزشک بسته به وضعیت کودک ممکن است از داروهای مختلف برای کاهش اسید معده و محافظت از دیواره آن استفاده کند، از جمله:

• داروهای مهارکننده ی H2 مانند رانیتیدین یا فاموتیدین، که میزان ترشح اسید معده را کاهش می دهند.
• مهارکننده های پمپ پروتون (PPI) مانند امپرازول یا پانتوپرازول، که تقریبا به طور کامل ترشح اسید را متوقف می کنند.
• داروهای محافظت کننده ی مخاط معده مانند سوکرالفیت، که سطح داخلی معده را می پوشانند و از زخم در برابر اسید محافظت می کنند.

در صورتی که علت زخم، عفونت با هلیکوباکتر پیلوری باشد، پزشک ترکیبی از آنتی بیوتیک ها را برای نابودی کامل باکتری تجویز می کند. این درمان معمولا طی یک تا دو هفته انجام می شود و در بیشتر موارد باعث بهبودی کامل می گردد.

3. جراحی (در موارد خاص)

در موارد بسیار نادر، اگر داروها مؤثر نباشند یا عوارضی مانند خونریزی شدید، سوراخ شدن دیواره ی معده یا انسداد روده رخ دهد، ممکن است نیاز به جراحی باشد.
روش های جراحی شامل موارد زیر است:

• واگوتومی (Vagotomy): قطع بخشی از عصب واگ برای کاهش ترشح اسید معده.
• آنترکتومی (Antrectomy): برداشتن قسمت پایینی معده که هورمون های محرک اسید تولید می کند.
• پیلوروپلاستی (Pyloroplasty): گشاد کردن دهانه خروجی معده برای تسهیل عبور غذا به روده.

البته در بیشتر کودکان، درمان دارویی و مراقبت های تغذیه ای به خوبی نتیجه می دهد و نیازی به جراحی وجود ندارد.

مراقبت و پیگیری پس از درمان زخم معده در کودکان

حتی پس از بهبودی کامل، لازم است والدین چند نکته مهم را رعایت کنند تا از بازگشت زخم جلوگیری شود:

• داروهای تجویزی پزشک را تا آخر دوره مصرف کنید، حتی اگر علائم زودتر برطرف شوند.
• از مصرف خودسرانه داروهای مسکن و ضدالتهاب پرهیز کنید.
• برنامه ی تغذیه ای سالم و منظم برای کودک تنظیم کنید.
• در صورت بازگشت درد معده یا تهوع، سریعا به پزشک اطلاع دهید.
• بررسی دوره ای با پزشک گوارش کودکان انجام شود، به ویژه اگر کودک سابقه ی عفونت هلیکوباکتر پیلوری دارد.

سخنی از نی نی تینی

زخم معده در کودکان هرچند ممکن است ترسناک به نظر برسد، اما با تشخیص به موقع و درمان صحیح کاملا قابل کنترل و درمان است. رعایت سبک زندگی سالم، مصرف دارو طبق دستور پزشک و پرهیز از عوامل تحریک کننده معده می تواند به بهبودی کامل کودک کمک کند.